Komst í skiptimynt, Biden vígður og Harris brýtur blað um allan heim

Orðlof

Málfar RÚV

Allt starfsfólk RÚV skal vanda mál sitt og vera til fyrirmyndar um málnotkun. Því ber að kynna sér málstefnu RÚV og haga störfum sínum í samræmi við hana. Það hefur aðgang að málfarsráðgjöf og yfirlestri handrita og annarra skjala, því ber að leita til málfarsráðgjafa þegar ástæða þykir til og jafnframt taka við ábendingum málfarsráðgjafa.

Málstefna RÚV, 4 liður.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Inn­brotsþjóf­ur­inn komst í skipti­mynt í sjóðsvél.“

Frétt í mbl.is.                                         

Athugasemd: Hvað gerir það til þó þjófurinn hafi komist í skiptimynt hafi hann ekki stolið henni. Hafi hann komist yfir myntina er ljóst hvað hann gerði.

Í fréttinni er sagt frá innbroti í „hverfi 108“. Ekki er vitað hvar það hverfi er nema ef löggan og blaðamaðurinn haldi að póstnúmer skipti Reykjavík í hverfi. Svo er ekki.

Tillaga: Inn­brotsþjóf­ur­inn komst yfir skipti­mynt í sjóðsvél.

2.

„Hlédís Sveinsdóttir, eitt af tilraunadýrum Lóu Pind í Kjötætur óskast! …“

Frétt á vísir.is.                                         

Athugasemd: Er ekki hræðilegt að vera mennskt tilraunadýr í sjónvarpsþætti sem nefnist „Kjötætur óskast“? Líklega á að éta mann.

Blaðamenn þurfa að velja orð sem hæfa umfjöllunarefninu. Orðið tilraunadýr á ekki við í þessu samhengi.

Fleira má nefna úr fréttinni: Hvað er til dæmis átt við með orðalaginu „jarðber sem voru farin að eldast“? Eru jarðberin ofþroskuð, komin fram yfir síðasta söludag, skemmd …? Illt er ef lesandinn þarf að giska á hvað blaðamaðurinn á við.

Tillaga: Hlédís Sveinsdóttir, eitt af þátttakendum Lóu Pind í Kjötætur óskast! …

3.

„73 ný kór­ónu­veiru­smit voru skráð í héraðinu Jil­in …“

Frétt á mbl.is.                                         

Athugasemd: Sumir blaðamenn á Mogganum virðast nota öll tækifæri til að byrja setningu á tölustaf. Í fyrstu grein ritreglna mennta- og menningarmálaráðuneytisins segir:

Stór stafur er alltaf ritaður í upphafi máls og í nýrri málsgrein á eftir punkti. 

Líklega hafa þeir sem sömdu reglurnar ekki vitað að til eru örfáir atvinnuskrifarar á Íslandi sem ekki fylgdust með í íslenskutímum í skóla og skrifa tölustaf í upphafi setningar. Annar hefði verið sett þessi regla:

Ekki skal rita tölustaf í upphafi setningar nema í bókstöfum.

Á Mogganum lesa blaðamenn líklega ekki yfir fréttir kollega sinna. Ella myndu þeir segja: 

Svona gera menn ekki. 

Orðalagið minnir á það sem mikilhæfur stjórnmálamaður sagði á Alþingi árið 1994 þegar rætt var um að skattleggja þyrfti blaðburðarbörn. En það er nú allt annað og óskylt mál.

Tillaga: Í héraðinu Jilin voru skráð 73 ný kórónuveirusmit …

4.

„Joe Biden vígður í embætti forseta.“

Fyrirsögn á ruv.is.                                          

Athugasemd: Óskaplega er þetta nú aumt. Nei, Biden verður ekki „vígður“ í embætti forseta Bandaríkjanna. Þvílík della og heimska að láta svona frá sér fara. Þrátt fyrir þessa vitleysu segir í megintexta fréttarinnar:

Joe Biden verður svarinn í embætti forseta Bandaríkjanna í dag.

Og þarna er þetta rétt, forsetaefnið er látið sverja eið og því er hann svarinn.

Vígja merkir allt annað. Á málið.is segir:

vígja sagnorð; lýsa trúarlega helgi yfir (e-ð) með vígsluathöfn

biskupinn vígði prestinn til starfa

Á sama vef segir:

sverja sagnorð; vinna eið (að e-u), strengja (e-s) heit

hann sór þess eið að koma fram hefndum

[…] sverja; vinna eið; lýsa hátíðlega (eða strengilega) yfir …

Þetta bendir til þess að sá sem skrifaði fyrirsögnina sé ekki hinn sami og skrifaði fréttina. 

Svo má auðveldlega orða það þannig að Joe Biden verði settur í embætti forseta Bandaríkjanna. Hvernig það er gert er svo allt annað má; hann þurfi að sverja eið, sverja við drengskap sinn eða mannorð.

Svo má þess geta að líklega er 20. janúar 2021 svardagi Joe Biden. Orðið merkir „eiðfestur sáttmáli, eiður“. Og því gæti fyrirsögnin verið:

Nú er svardagi Joe Bidens verðandi forseta.

Nefna má einnig lýsingarorðið svarinn sem þekkist núorðið aðeins í orðalaginu „svarinn óvinur“ og merkir mikill óvinur, einbeittur.

Tillaga: Joe Biden settur í embætti forseta.

5.

„Harris brýtur blað um allan heim“

Millifyrirsögn á ruv.is.                                          

Athugasemd:  Þetta er skýrt dæmi um orðalag er alls ekki í samræmi við fréttina, er ónothæft. Orðalagið að brjóta blað merkir að valda þáttaskilum, straumhvörfum. Hér er átt við að kjör Harris sem varaforseta Bandaríkjanna marki tímamót. Engin rök koma fyrir í fréttinni sem réttlætir fyrirsögnina.

Flestir sem eru vanir bóklestri hafa brotið blað, það er beyglað efra horn blaðsíðunnar sem merki um hvert er komið í lestrinum. Þetta þótti nú ósiður á mínu æskuheimili og mér var sagt að skemma ekki bækur á þennan hátt, nota frekar bókamiða. Ég lét mér nú ekki segjast og geri þetta enn. Og segja má að ég hafi brotið blað víða um heim.

Vont er þegar blaðamenn nota ekki orðatiltæki og málshætti rétt. Slíkt er eins og blaut tuska úr heiðskírum himni og er því betra að stökkva varlega yfir lækinn til að sækja vatn í brennandi hús. Eða þannig.

Tillaga: Embættistaka Harris markar tímamót.

Athugasemdir

[Gylfi Þór Orrason (IP-tala skráð) 22.1.2021 kl. 13:12]

Væntanlega var Hlédís "einn af þátttakendum ..." en ekki "eitt af þátttakendum ...."