Sjekinn hækkaði, lítið gerðist í gær og þak í hendur roksins

Orðlof

Borga brúsann

Merkir að (neyðast til) að greiða kostnaðinn. Orðatiltækið er kunnugt frá síðari hluta 19. aldar. Líkingin er vafalaust dregin af því þegar einhver neyðist til að borga vínið í veisluna.

Mergur málsins. Jón G. Friðjónsson. 

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Um­fangs­mik­il leit hef­ur staðið yfir að Pe­tito síðan 1. sept­em­ber en á þriðju­dag hvarf kær­asti henn­ar, sem ligg­ur und­ir grun, spor­laust.“

Frétt á mbl.is                                      

Athugasemd: Oft er varhugavert að slíta sundur setningar með innskotssetningu sem veldur því að aðalatriðið komi síðast. Betra er að segja nota punkt og leyfa sér margar setningar, sjá tillöguna.

Stutta málsgreinar eru ágætar, ekkert að þeim, jafnvel þó skrifaranum finnist þær snubbóttar við fyrsta yfirlestur.

Tillaga: Um­fangs­mik­il leit hef­ur staðið yfir að Pe­tito síðan 1. sept­em­ber. Á þriðju­dag hvarf kær­asti henn­ar sporlaust. Hann ligg­ur und­ir grun.

2.

„Elton John og Dua Lipa í eina sæng.“

Fyrirsögn á mbl.is.                                      

Athugasemd: Nei, Elton John er ekki skilinn við eiginmann sinn og tekinn saman við annan. Dua Lipa er kona eftir myndinni með fréttinni að dæma. Hún stendur þarna á litríkum sundbol með slæðu og hefur greinilega lagt mikla vinnu í að líta sem best út. Og nei, hún er ekki heldur viðhaldið hans.

Þeir sem á annað borð þekkja til Eltons og þessarar Dúu Lípu reka áreiðanlega upp stór augu þegar fyrirsögnin er lesin. Og til þess er leikurinn gerður, skrifa góða fyrirsögn sem hvetur fólk til að lesa fréttina. Blaðamanninum tókst bara vel upp.

Tillaga: Engin tillaga.

3.

„Sjeikinn hækkaði um hundrað krónur.“

Fyrirsögn á forsíðu Morgunblaðsins 20.9.21.                                     

Athugasemd: Alltaf eru þeir til vandræða þessir Arabar, hugsaði ég. Datt helst í hug að hans konunglega hátign Sheikh Mohammed bin Rashid Al Maktoum kunningi minn í Sameinuðu arabísku furstadæmunum væri enn að hrekkja dóttur sína, Latifa bint Mohammed Al Maktoum, prinsessu.

Það var nú öðru nær og atburðurinn miklu alvarlegri. Íshristingurinn sem daglega er kallaður „sjeik“ hafði hækkað um eitt hundrað kall vegna þess að nú þarf maður að borga fyrir plastílátið sem hristingurinn er settur í. Varla setur maður hann í lófann.

En af hverju hækkar hristingurinn? Hafði plastílátið áður verið gefins? Nei, varla. Þá er farið að tvírukka fyrir það. Svona verslunarmenn kallast bragðarefir (sko þetta á að vera fyndið því hægt er að kaupa bragðaref í ísbúðum).

Tillaga: Hristingurinn hækkaði um hundrað krónur.

4.

„Lotuvirkni í eldgosi og lítið gerðist í gær.“

Fyrirsögn á forsíðu Morgunblaðsins 20.9.21.                                     

Athugasemd: Í gamla daga var Vísir alltaf „fyrstur með fréttirnar“, að minnsta kosti var svo fullyrt í auglýsingum. Nú er Mogginn fyrstur með enga frétt. 

Svona hefur nú blaðamennskan breyst. Engin frétt er orðin að forsíðufrétt.

Tillaga: Engil tillaga.

5.

„Paul Rusesabagina, maðurinn sem varð heimsfrægur með kvikmyndinni „Hótel Rúanda“ fyrir þátt sinn í að bjarga rúmlega 1.200 manns frá þjóðarmorðinu í Rúanda 1994, var í gær dæmdur í 25 ára fangelsi fyrir að hafa stofnað hryðjuverkasamtök sem sökuð hafa verið um árásir í landinu árin 2018 og 2019.“

Frétt á blaðsíðu 13 í Morgunblaðinu 21.9.21.                                    

Athugasemd: Þetta er langur, flókinn og erfiður lestur fyrir lesendur og orðalagið ekki alls kostar gott. Betra hefði verið að skipta þessu í tvær eða fleiri málsgreinar eins og reynt er í tillögunni hér fyrir neðan.

Í fréttinni segir:

… sagði að niðurstaða réttarhaldanna hefði verið gefin fyrir fram. 

Yfirleitt er talað um að réttarhöld endi með dómi, ekki niðurstöðu. Líklega er átt við að dómurinn hafi verið ákveðinn fyrirfram.

Í fréttinni kemur ekki fram hvar réttarhöldin voru.

Hér skal endurtekið að stuttar setningar eru alltaf góðar jafnvel þó þeim sem skrifar finnist þær snubbóttar við fyrsta yfirlestur.

Tillaga: Paul Rusesabagina, var í gær dæmdur í 25 ára fangelsi fyrir að hafa stofnað hryðjuverkasamtök sem sökuð hafa verið um árásir í landinu árin 2018 og 2019. Maðurinn varð heimsfrægur í kvikmyndinni „Hótel Rúanda“ sem segir frá þætti hans í að bjarga  rúmlega 1.200 manns frá því að verða myrt í Rúanda 1994.

6.

„Að þurfa að liggja undir ámæli um annarlegar kenndir, áreiti á heimili sínu og háværar hótanir frá aðilum máls eða jafnvel fjölmiðlafulltrúum sem innst inni vita mögulega að málstaðurinn sem þeir fá greitt fyrir að verja er vafasamur, er ólíð­andi starfsumhverfi.“

Leiðari Fréttablaðsins 21.9.21.                                     

Athugasemd: Skelfing er þetta flöt, löng og illlæsileg málsgrein. Höfundurinn byrjar á sagnorði í nafnhætti sem gott er að forðast. Aðalefni málsgreinarinnar kemur langsíðast.

Mikilvægt er að lesa skrifin yfir og setja sig í spor almenns lesanda. Það gerði höfundurinn ekki. Annar er þetta er svo mikil hnoð að varla er hægt að lagfæra málsgreinina nema breyta öllu orðalagi.

Tillaga: Engin tillaga.

7.

„Þak í hendur roksins í Eyjum.“

Fyrirsögn á mbl.is.                                      

Athugasemd: Myndræn framsetning fyrirsagnar eða texta getur verið skemmtileg, stundum fróðleg og jafnvel nauðsynleg. Hér er átt við að þak hafi fokið.

Ekki taldi blaðamaðurinn sér sæma að tala alþýðumál heldur bjó hann til hörmulega lélega fyrirsögn sem er næstum því óskiljanleg. Svona er aldrei tekið til orða og verður aldrei.

Á mbl.is var þessi ágæta fyrirsögn ekki alls fyrir löngu eftir tap landsliðsins:

Nánast ófært til Katar eftir slæmt tap.

Glæsileg fyrirsögn. Þeim virðist ekki alls varnað, blaðamönnunum á Mogganum. Gallinn er bara sá að þeir tala aldrei saman, leiðbeina ekki hverjum öðrum. 

Svo er það hitt; var rok í Eyjum? Ég held að þar hafi verið stormur.

Tillaga: Þak fauk í storminum í Eyjum.