Hann og bróðir sinn - landshluti sem má þola lítil loftgæði - hraði tekinn niður

Orðlof

Kynjabreytingar á íslensku máli

Í íþróttum tölum við um liðsmenn og leikmenn. Það gengur ekki að segja liðskarlar, liðskonur eða liðsfólk. Þar passar heldur ekki að segja leikkonur, leikkarlar eða leikarar. Einu gildir þegar konur og karlar eru saman í liði. Kyn þeirra eða kynvitund breyta þar engu um. 

Það einkennir orðið allir að útiloka engan. Orðalagið „allir velkomnir“ gildir án undantekninga. 

Orðalagið „öll velkomin“ gildir líka án undantekninga en það hljómar bjagað og enskuskotið. 

Þekkt er máltækið allir sem vettlingi geta valdið. Þá eru allir meðtaldir nema þeir sem ekki komast, hafa ekki heilsu eða nægan þroska til að geta mætt, allt óháð kyni og kynvitund þeirra. Þarf samt að breyta máltækinu? 

Gunnar Hrafn Birgisson. Grein á blaðsíðu 16 í Morgunblaðinu 6.6.23.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Steingrímur fær mál sitt ekki endurupptekið eins og bróðir sinn.“

Frétt á ruv.is.

Athugasemd: Þetta er beinlínis rangt. Í gælum segir frænkan við litla drenginn: Ó, hann er alveg eins og babbi sinn (á að vera hans). Litla dúllan er alveg eins og mamma sín (hennar). 

Í íþróttafréttum er oft sagt eða álíka: Hann var langt á undan keppinautum sínum (hans).

Ofangreint er fyrirsögn fréttar. Margt bendir til að einhverjir aðrir en blaðamenn skrifi fyrirsagnirnar sem er ekki gott því þeim er um kennt skolist eitthvað til.

Tillaga: Steingrímur fær ekki mál sitt endurupptekið eins og bróðir hans.

2.

„Félagið EE Development hyggst hefja sölu …“

Frétt á blaðsíðu 22 í Morgunblaðinu 8.6.23

Athugasemd: Mjög undarlegt að fyrirtæki sem starfar á Íslandi og byggir hús fyrir heimamarkaðinn skulu heita ensku nafni. 

Svona óþrif, útlend heiti á íslenskum fyrirtækjum, fer vaxandi, því miður. Afleiðingin er lakari tilfinning fyrir íslenskunni. Svo hæg er þessi róttæka bylting að fáir taka eftir henni, öllum virðist sama.

Tillaga: Engin tillaga.

3.

„Farin af landi eftir að hafa verið hótað endurkomubanni.“

Frétt á vísi.is. 

Athugasemd: Yfirleitt er sagt að maður hafi farið úr landi. Stundum er manni vísað úr landi og fer hann þá af landi brott, aðrir flytjast sjálfviljugir af landi brott. 

Aflandsfélag er sagt vera fyrirtæki sem er í skattaskjóli í öðru landi (off-shore á ensku). 

Fjöldi dæma eru um aflandsvind, það er vindur sem fellur af landi og út á sjó.

Svo er það þetta með endurkomuna. Í íþróttum er oft talað um að boltalið hafi komið til baka eða endurkoman hafi verið frábær. Þetta skilst varla en meira um það síðar.

Tillaga: Farin úr landi eftir að hafa verið hótað endur­komu­banni.

4.

„… nokkrar vikur eftir því hvernig árásarliðinu veitti af.“

Frétt á blaðsíðu 13 í Morgunblaðinu 9.6.23.

Athugasemd: Líklega á þarna að standa reiddi af. Þetta er sögnin að reiða, til dæmis: við reiðum okkur á vini okkar.

Fréttin er afar fróðleg. Blaðamaðurinn skrifar nær daglega um stöðu mála í árásarstríði Rússa í Úkraínu og af mikilli þekkingu. 

Tillaga: … nokkrar vikur eftir því hvernig árásarliðinu reiddi af.

5.

„Austurströnd Bandaríkjanna hefur mátt þola lítil loftgæði síðustu daga …“

Frétt á Frétt á blaðsíðu 13 í Morgunblaðinu 9.6.23.

Athugasemd: Þetta er slöpp setning og órökrétt. Aðalatriðið er reykur frá skógareldur sem er ástæða mengunarinnar og varla þarf að taka það fram að þá verða loftgæði léleg. 

Þarna er átt við að fólk á austurströndinni hafi mátt þola mengunina. Blaðamaðurinn hefði mátt hugsa sig betur um. Hann festist þess í orðaflækju í stað þess að skrifa eðlilega. Vera má að hann sé að þýða úr amerískum fjölmiðli. Tillagan er mun skárri.

Fljótaskriftin á fréttinni er greinileg:

… að stunda líkamsrækt utandyra, og sagði að rétt væri að halda gluggum lokuðum og ganga með góða grímu utandyra. 

Blaðamaðurinn sér ekki nástöðuna sem þó blasir við lesendum. Vonandi veit hann hvað nástaða er.

Tillaga: Mikil mengun hefur verið síðustu daga á austurströnd Bandaríkjanna vegna …

6.

„Hraði er tekinn niður og eru vegfarendur beðnir að aka um vinnusvæðið með gát.“

Frétt á vef Vegargerðarinnar.

Athugasemd: Þetta er skrýtið orðalag. Væntanlega er átt við að hraðinn eigi að vera minni en endranær. Er þá ekki eðlilegra að segja að hámarkshraði sé lækkaður? 

Stundum auka ökumenn hraða bílsins og einnig þarf oft að lækka hann eða minnka. Í almennu máli er aldrei talað um að „taka hraða niður“ þegar draga þarf úr honum. 

Tillaga: Hámarkshraði er lækkaður og vegfarendur beðnir að aka með gát um vinnusvæðið.