Flestir stunda litla rösklega hreyfingu, til þess að forða því, gera veðmál

Orðlof

Rauðgulur

Nú vita líklega allir hvaða lit er átt við þegar sagt er að eitthvað sé appelsínugult. Þetta orð er þó ekki gamalt í málinu, og virðist ekki fara að breiðast út fyrr en eftir 1960 þegar appelsínur fóru að verða algengari sjón hér á landi. Liturinn var þó vitaskuld þekktur áður, en var þá kallaður rauðgulur.

Orðaborgarar.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Sá hópur þar sem flestir stunduðu litla rösklega hreyfingu árið 2020.“

Skýring á mynd á blaðsíðu 14 í Morgunblaðinu 6.7.21.                                       

Athugasemd: Nú brestur mig þekking til skýringar en mér finnst þetta illa skrifuð setning. Dálítið hnoð en samt furðu algengt. Eflaust skilur enginn hvað átt er við með því að “flestir stunduð litla rösklega hreyfingu“. Hreyfðu fæstir sig mikið eða hvað?

Einhvern veginn eiga atviksorðin „þar sem“ ekki heima þarna. Sé þeim sleppt þarf að umorða.

Ekki er röskleg hreyfing rangt orðalag en frekar ókunnuglegt.

Tillaga: Engin tillaga.

2.

„… en þær eiga m.a. að stytta viðbragðstíma viðbragðsaðila á svæðinu …“

Frétt á mbl.is.                                        

Athugasemd: Enginn veit hvað „viðbragðaðilar“ eru. Líklega er þetta letiorð sem myndast hefur vegna þess að enginn nennir að segja lögregla, sérsveit lögreglu, sjúkralið,  björgunarsveit, slökkvilið, vegfarendur og svo framvegis.

Raunar er engin þörf fyrir orðið „viðbragðsaðili“. Þar að auki er þetta ljótt orð; „aðili“ hangir í endanum eins og kjöttægjur í tönnum svo vitnað sé til Skarphéðins í Njálssögu:

Er þér og nær að stanga úr tönnum þér rassgarnarendann merarinnar er þú ást áður en þú riðir til þings og sá smalamaður þinn og undraðist hann er þú gerðir slíka fúlmennsku.

Á svipaðan hátt mætti tala um  „fjölskyldaðila“, „alþingisaðila“, „fyrirtækjaaðila“, „fjallgönguaðila“ í stað þess að nefna þann sem tilheyrir fjölskyldu, starfar eða situr á þingi, vinnur fyrir fyrirtæki eða gengur á fjöll með öðrum.

„Viðbragðstími viðbragðsaðila í viðbragði er viðbrugðið.“

Þurfa allir að vera aðilar? Hér er ég eins og oft áður að endurtaka það sem ég hef áður skrifað. Má af því skilja að mér er frekar mikið í nöp við orðið „viðbragðsaðili“.

Tillaga: … en þær eiga m.a. að stytta viðbragðstíma lögreglu og annarra á svæðinu …

3.

„… sagði hann af sér til þess að forða því að ganga þyrfti til kosn­inga.“

Frétt á mbl.is.                                        

Athugasemd: Ekki er þessi málsgrein rismikil. Tillagan er mun skárri.

Tillaga: … sagði hann af sér svo ekki þyrfti að efna til kosninga.

4.

„Best geng­ur bólu­setn­ing gegn Covid-19 á Norður­landi þar sem um 75% íbúa hafa fengið fulla eða hálfa bólusetningu. Verst geng­ur á Suður­nesj­um þar sem hlut­fallið er um 64%.“

Frétt á mbl.is.                                        

Athugasemd: Varla telst vont að um 64% íbúa séu bólusettir. Blaðamenn eiga að hafa á takteinum orð sem hæfa. Hér fer betur að nota lýsingarorðið lakur, sem er hér er lakast.

Og hér held ég áfram mér til gamans. Ef við tölum um lakt bólusetningarhlutfall, það er í hvorugkyni eintölu. Hvernig er það í eignarfalli eintölu? Bið lesendur að velta því fyrir sér. 

hér er lakt bólusetningarhlutfall
um lakt bólusetningarhlutfall
frá löku bólusetningarhlutfalli
til laks bólusetningarhlutfalls.

Svona getur íslenskan verið skemmtileg en um leið flækst fyrir manni.

Tillaga: Best geng­ur bólu­setn­ing gegn Covid-19 á Norður­landi þar sem um 75% íbúa hafa fengið fulla eða hálfa bólu­setn­ingu. Lakast geng­ur á Suður­nesj­um þar sem hlut­fallið er um 64%. 

5.

„Enska liðið gerði veðmál.“

Frétt á dv.is.                                         

Athugasemd: „Gera veðmál“ segja þeir í stað þess að veðja. Slæmt málfar bitnar á lesendum, rétt eins og skemmd matvæli bitna á þeim sem þau kaupa.

Fyrirsögnin er arfaslæm og fréttin líka. Hún fjallar um hárgreiðslu ensku landsliðsmannanna.

Tillaga: Enska liðið veðjaði.

Bankastræti club, sinna útkalli við leit og smá crasscourse

Orðlof

Lágnætti

Lágnætti á við um þann tíma sólarhringsins þegar sól er lægst á lofti, einkum að sumarlagi - þ.e.a.s. kringum miðnættið.

Orðið er þannig myndað að fyrri hlutinn, lág-, er samstofna lýsingarorðinu lágur og vísar til þess að sólin er lágt á lofti, og síðari hlutinn, -nætti, er skyldur orðinu nótt.

Orðaborgarar.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Lúðrasveitir örkuðu fram og aftur.“

Fyrirsögn undir forsíðumynd í Morgunblaðinu 18.6.21.                                        

Athugasemd: Engin gleði er í þessum texta þó hann segir frá skemmtunum á þjóðhátíðardaginn. Tek fram að ekkert er vitlaust við hann. 

Arka merkir samkvæmt orðabókinni að ganga hægt og þyngslalega, einnig skunda og fara hratt.

Kátt fólk arkar ekki. Að mínu mati er fyrirsögnin þunglyndisleg. Betra hefði verið að nota glaðlega fyrirsögn enda eru lúðrasveitir mikill menningarauki og gleðigjafi í þjóðfélaginu og ekki bara á 17. júní.

Tillaga: Engin tillaga.

2.

„Það var rosalegt að hlusta á Stúkuna á Stöð 2 Sport þar sem að var einhver helstu ’old man take’ sem að ég hef séð …“

Frétt á dv.is.                                           

Athugasemd: Íslensku orðin og þau ensku skiljast en samhengið er flestum óljóst. Þeir sletta sem eru illa að sér í íslensku. Og orðalagið „þar sem að var“ er síst af öllu einhver snilli.

Tillaga: Engin tillaga.

3.

„Banka­stræti Club.“

Frétt á frettabladid.is.                                           

Athugasemd: Það er greinilega frétt að skemmtistaður í Bankastræti hafi stofnað klúbb sem auðvitað heitir „Bankastræti Club“. Hversu lágt geta menn lagst?

Fjöldi dæma er til um svona ensk-íslensk klúður í nafngiftum.

Hér eru örfá dæmi:

• Vök baths.
• „Travel condition kortið“ 
• „savetravel.is“ 
• „Eyrir investment hf.“ 
• „Fjárvakur-Icelandair shered services ehf.“
• „Jónar transport hf.“ 
• „Rue de net Reykjavík ehf.“

Listinn er næstum endalaus. Enskan tók við þar sem danskan gafst upp og nú eru sletturnar ekki höfuðvandamálið heldur enska orðaröðin og nafnorðaáráttan.

Tillaga: Engin tillaga.

4.

„Í gær sinnti hóp­ur á há­lendis­vakt björgunar­sveita 12 klukku­stunda út­kalli við leit að göngu­fólki sem hafði ekki skilað sér í skála.“

Frétt á mbl.is.                                          

Athugasemd: „Sinna útkalli við leit“ er furðuleg málalenging þegar svo auðveldlega hefði verið hægt að nota eina sögn; leitaði.

Berum saman orðalag fréttarinnar við tillöguna hér fyrir neðan. Hún er margfalt skárri.

Í fréttinni segir:

Þrátt fyr­ir að daga­talið sýni að langt sé liðið á júní end­ur­spegla aðstæður á há­lend­inu það ekki en snjór er víða mjög mik­ill.

Hvers vegna í ósköpunum segir blaðamaðurinn þetta. Er ekki oft snjór á hálendinu að sumarlagi? Þó svo að snjólétt hafi verið á fjöllum í nokkur ár er það ekki endilega „eðlilegar“ aðstæður.

Enn segir í fréttinni:

Hér fór þó vel en nauðsyn­legt er að benda á að áætla þarf auk­inn tíma í lengri göng­ur á há­lend­inu á næst­unni og afla sér upp­lýs­inga um aðstæður, að því er Lands­björg grein­ir frá. 

Þetta er ákaflega stirðbusaleg málsgrein. Eiginlega hnoð. Flestir gera sér grein fyrir því að skemmri tíma tekur að fara stuttan veg en langan. Engin speki felst í þessu, öllum ætti að vera þetta kunnugt. Og viðbótin „Landsbjörg greinir frá“ gerir þetta ekkert gáfulegra. Og allir vita að margt getur tafið för, ekki þarf endilega snjó til.

Af hverju í ósköpunum beita blaðamenn ekki hyggjuviti sínu þegar þeir endurskrifa tilkynningar frá björgunarsveitum, löggunni eða öðrum? Og af hverju lesa yfirmenn á fjölmiðlum ekki fréttir blaðamanna og leiðbeina þeim sé þörf á?

Tillaga: Í gær leitaði hópur á hálendisvakt björgunarsveita í tólf tíma að göngufólki sem hafði ekki komið skilað sér í skála.

5.

„Þetta var náttúrulega mjög krefjandi og ég fékk svona smá „crasscourse“ frá Balta og Þorsteini Backman …“

Frétt á mbl.is.                                           

Athugasemd: Fleiri en ég eru hugsi yfir fréttamennskunni á Mogganum. Ég kann ekkert í ensku og skil varla fréttina.

Í henni stendur þetta og ég er engu nær:

Hún er búin að vera að „scouta“ fyrir Balta og svo var bara einhver …

Og svo hjálpar eftirfarandi ekkert upp á skilninginn:

Og ég bara einhvern veginn dýfði mér í þetta og ákvað bara „all in or nothing,““ segir hún.

Í fréttinni segir ennfremur:

Eftir þetta var þetta bara gjörsamlega „smooth sailing“ bara í gegn,“ segir hún.

Líklegast er framvegis nauðsynlegt að nota ensk-íslenska orðabók til að skilja Moggann. Eða hætta að lesa blaðið.

Tillaga: Engin tillaga.

6.

„Samkvæmt tilkynningu frá knattspyrnudeild FH var það sameiginleg niðurstaða beggja aðila að Logi myndi stíga til hliðar.“

Frétt á visir.is.                                           

Athugasemd: Í fyrirsögn fréttarinnar á Vísi segir:

Logi hættur sem þjálfari FH.

Þetta skilja allir. En hvort hætti maðurinn eða steig til hliðar? Sá sem hættir er hættur nema hann hætti við að hætta eins og Haraldur. Það skilja allir.

Sá sem „stígur til hliðar„ víkur fyrir einhverjum. Það skilja allir nema þeir sem tala enska íslensku. Í útlöndum tala sumir ensku og segja óhikað:

He has decided to step down as captain of the team.

Kunningi minn sem hefur farið oft til útlanda, er sem sagt sigldur eins og sagt er, segir að þetta þýði að fyrirliðinn hafi ákveðið að hætta.

Vera má að margir blaðamönnum þyki mörg ensk orð svo kunnugleg að þeir telji óhætt til að þýða þau beint. Slíkt getur verið mikil mistök enda er krókurinn oft betri en keldan.

Tillaga: Samkvæmt tilkynningu frá knattspyrnudeild FH var það sameiginleg niðurstaða beggja aðila að Logi myndi hætta.