Æsingur í póstnúmeri - ökuskírteini ánafnað öðrum - ráku bílnúmer til eigandans

Orðlof

Rúlla af klósettpappír

Ein háöldruð nágrannakona hafði orð á því við mig að árin virtust líða miklu hraðar eftir að hún komst á gamals aldur. Ég stóðst eðlilega ekki mátið og dró fram minn gamla, slitna brandara: 

Ævin er eins og rúlla af klósettpappír. Eftir því sem færri blöð eru eftir á henni snýst hún hraðar. […]

Maður nokkur hafði komið til heyrnarlæknis og tjáð honum að hann hefði ekki nema hálfa heyrn. Læknirinn skoðaði eyrun og sagðist ætla að hvísla að honum og hann ætti að endurtaka það sem hann heyrði. Svo hvíslaði hann 88 og sjúklingurinn svaraði 44! 

Þórir S. Gröndal. Aðsendri grein á blaðsíðu 15 í Morgunblaðinu 14.2.24. 

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Til­kynnt var um æst­an ein­stak­ling í versl­un í hverfi 109 í Breiðholti.“

Frétt á mbl.is. 

Athugasemd: Aðeins eitt er lakara en illa skrifandi löggur og það eru illa skrifandi blaðamenn. 

Blaðamaður Moggans heldur að póstnúmer sé heiti á hverfum á höfuðborgarsvæðinu. Hann skilur skynsemina eftir heima og fer að skrifa fréttir í Moggann.

Verst af öllu eru þó stjórnendur Moggans sem lesa ekki fréttir í blaðinu og leiðbeina ekki byrjendum í blaðamennsku.

Tillaga: Til­kynnt var um æst­an ein­stak­ling í versl­un í Breiðholti.

2.

„Fram­vísaði Lia­vonau þá fölsuðu öku­skírteini ánöfnuðu öðrum manni …“

Frétt á mbl.is. 

Athugasemd: Sögnin að ánafna merkir að að gefa. Merkingin í tilvitnuninni er ekki til. Blaðamaðurinn á líklega við að öskuskírteinið sé á nafni annars manns. 

Tillaga: Fram­vísaði Lia­vonau þá fölsuðu öku­skírteini á nafni annars manns …

3.

„Mín fyrsta alvöru frammistaða með landsliðinu.“

Frétt á ruv.is. 

Athugasemd: Frammistaða er ekki lýsingarorð og því segir það ekkert eitt og sér, einungis að maðurinn hafi verið í leiknum en ekkert gert. Hins vegar getur frammistaða verið góð eða slæm eða eitthvað þar á milli.

Sé lesandinn ekki sannfærður getur hann sett eitthvað annað orð í staðinn, til dæmis metnaður, framtak, geta eða einhver önnur nafnorð. Enginn segir: Mitt fyrsta alvöru framtak með landsliðinu. Enn vantar lýsingarorðið.

Tillaga: Fyrsta góða frammistaða mín með landsliðinu..

4.

„Miklar skemmd­ir á íbúð­ar­húsi eftir eld á Norð­firði.“

Frétt á ruv.is. 

Athugasemd: Yfireitt verða skemmdir í eldi, ekki eftir hann. Þegar eldur hefur verið slökktur er skaðinn skeður, á eftir skemmist yfirleitt ekkert. 

Skárra er að orða málsgreinina eins og segir í tillögunni.

Tillaga: Íbúðarhús á Norðfirði skemmdist mikið í eldi.

5.

„Skaða­bóta­kröfu konu vísað frá eftir að hún sigrar jóla­tréskast­keppni.“

Frétt á Vísi. 

Athugasemd: útilokað er að sigra keppi og skiptir engu hvaða nafni hún nefnist. Ástæðan er einföld: Keppni er ekki andstæðingur.

Hins vegar er hægt að sigra í keppni. Með nokkrum sanni ná segja að blaðamaðurinn tapað fyrir forsetningunni.

Tillaga: Skaða­bóta­kröfu konu vísað frá eftir að hún sigraði í jóla­tréskast­keppni.

6.

„Rútufyritækið Artic Ora hefur verið tengt við málið eftir að netverjar ráku bílnúmer rútunnar til fyrirtækisins.“

Frétt á Vísi. 

Athugasemd: Mikill munur er á orðunum að rekja og reka. Útilokað er að „reka bílnúmer“. Hins vegar má rekja það sem á númerinu stendur til þess sem er skráður eigandi.

Orðið rútufyrirtæki er rangt stafsett í tilvitnuninni, í það vantar er lítið ’r’. Þetta bendir til þess að blaðamaðurinn hafi ekki látið villuleitarforritið í gang.

Tillaga: Rútufyrirtækið Artic Ora hefur verið tengt við málið eftir að netverjar röktu bílnúmer rútunnar til fyrirtækisins.

Sprenging opnaði gat - í baksýn er eitthvað - vinna góða vinnu

Orðlof

Tölustafir

11.3 Tölur í upphafi málsgreina

Í almennum texta skal forðast að hefja setningu með tölu ritaðri með tölustöfum (t.d. 89 nemendur útskrifuðust um vorið.). 

Betra er að rita töluna með bókstöfum eða breyta orðaröð:

Áttatíu og níu nemendur útskrifuðust um vorið.
Um vorið útskrifuðust 89 nemendur.

Íslenskar réttritun. 

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Tveimur starfsmönnum Matvælastofnunar, sem var við reglubundið eftirlit í matvælafyrirtæki, varð nýverið fyrir hótunum.“

Frétt á ruv.is. 

Athugasemd: Í tilvitnuninni var Matvælastofnun ekki í eftirliti heldur starfsmenn hennar. Þeir voru í eftirliti.

Fyrirtækið varð ekki fyrir hótunum heldur starfsmennirnir. Þeir urðu fyrir hótunum.

Betur hefði þó farið á því að segja að þeim hafi verið hótað, ekki „urðu fyrir hótunum“.

Athygli vekur að starfsmennirnir eru sagðir tveir en engu að síður segir forstjóri Matvælastofnunar „að starfsmanninum hafi verið hótað líkamlegu ofbeldi.“ 

Hversu margir voru starfsmennirnir? 

Tillaga: Tveimur starfsmönnum Matvælastofnunar sem voru við reglubundið eftirlit í matvælafyrirtæki var nýverið hótað.“

2.

„Sagði í yfirlýsingu HUR um árásina að drónarnir hefðu náð að opna gat á bakborða skipsins, sem hefði sökkt því.“

Frétt á blaðsíðu 36 í Morgunblaðinu 15.2.24.

Athugasemd: Gat er ekki opnað nema það hafi verið þar fyrir.

Réttara er að drónarnir sprengdu gat á síðu skipsins og því hafi það sokkið.

Gat sökkti ekki skipinu, það varð til þess að skipið sökk. Drónar sökktu skipinu.

Tillaga: Sagði í yfirlýsingu HUR um árásina að drónarnir hefðu náð að gera gat á bakborða skipsins og þá hefði skipið sokkið.

3.

„Húsgrunnur með nýrunnið hraun í baksýn er eitthvað sem varla hefur sést nokkurs staðar í heiminum.“

Myndatexti á blaðsíðu 12 í Morgunblaðinu 16.2.24. 

Athugasemd: Hvaða tilgangi þjónar „eitthvað“ í myndatextanum? Engum. Þetta orð tröllríður bæði talmáli og ritmáli en hefur enga þýðingu. 

Áður hefði þetta verið orðað á þessa leið: … er nokkuð sem varla hefur sést annars staðar í heiminum.“ Tillagan er mun skýrari.

Fullyrðing um að svona hafi „varla“ sést nokkurs staðar í heiminum er vafasöm.

Tillaga: Húsgrunnur og nýrunnið hraun í baksýn. 

4.

„Slökkviliðið vann greinilega frábæra vinnu.“

Frétt á mbl.is. 

Athugasemd: Þetta segir löggan og blaðamaðurinn birtir ummælin orðrétt. Báðir virðast halda að þetta sé „gullaldarmál“.

Dæmi um hugsunarlaust orðalag: Blaðamaður skrifar góð skrif. Hástökkvarinn stekkur stökk. Hlauparinn hleypur hlaup. Menn vinna rannsóknarvinnu. 

Tillaga: Slökkviliðið leysti verkefnið með sóma.

5.

„Sáttaumleitanir hafnar innan bresku konungsfjölskyldunnar.“

Frétt á dv.is. 

Athugasemd: Tillaga er einfaldari og mun betri en tilvitnunin. Nafnorðaárátta blaðamanna er að drepa tungumálið.

Tillaga: Leitað sátta í bresku konungsfjölskyldunni.

Blaðamaður á staðnum og á svæðinu - skaffar fyrir heitt vatn- kirkja verði friðlýst hús

Orðlof

Orðkynngi

Drykkurinn umbreyttist á augabragði úr nær ódrekkandi bringuháraelexír í seiðandi blöndu af ávöxtum og kryddum. Áður hafði leðursápa, lakkrís, salt, karrí og kúmen verið ráðandi, en nokkrir vatnsdropar göldruðu fram biksvart súkkulaði, vandlega þroskaða banana og gúmmísælgæti, fléttað saman við skemmtilega skítugan keim af reyk og torfi.

Útkoman er hrífandi viskí með djúpan og viðkunnanlegan persónuleika, og paraðist vel með hamborgara og ágætlega með dökku súkkulaði sem ég hafði við höndina. 

Ásgeir Ingvarsson, Hið ljúfa líf. Blaðsíða 8 í Viðskiptamogganum 7.2.24. 

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Að sögn blaðamanns mbl.is á staðnum má sjá mik­inn reyk á svæðinu.“

Frétt á mbl.is. 

Athugasemd: Skelfing er þetta nú innantóm málsgrein. Blaðamaðurinn er á staðnum og reykur er á svæðinu. Staðurinn og svæðið; tvítekning. 

Til hvers er orðalagið „má sjá“. Samkvæmt myndum er ekkert „má sjá“ þarna. Reykurinn, það er gufan, fer ekki framhjá neinum sem skoðar myndirnar sem fylgja fréttinni.

Tillaga: Miklir gufumekkir stíga upp af hrauninu að sögn blaðamanns mbl.is sem er á staðnum.

2.

„Við sækjum fólkið okkar heim!“

Auglýsing á blaðsíðu 17 í Morgunblaðinu 9.2.24. 

Athugasemd: Nokkur munur er á því að heimsækja fólk og sækja fólk heim. Hið fyrrnefnda skilja allir. Leigubílar sækja fólk heim fyrir borgun. Nær allir hafa sótt til dæmis pabba og mömmu og farið með þau eitthvað, gangandi, í bíl ...

Auglýsing með svona fyrirsögn er gagnslítil.

Tillaga: Engin tillaga.

3.

„… heita­vatns­lögn­in sem skaffaði 30 þúsund manns fyr­ir heitu vatni.“

Frétt á mbl.is. 

Athugasemd: Forsetningunni ’fyrir’ er þarna ofaukið. Ekkert er að því að nota sögnina að „skaffa“. Betur fer þó á því að orða það eins og segir í tillögunni. 

Tillaga: … heita­vatns­lögn­in sem færði 30 þúsund manns heitt vatn.

4.

„… og ógn yfir næstu nágranna og er óviðunásættanlegt með öllu fyrir þá,“ segir Ásdís Hlökk.“

Frétt á blaðsíðu 11 í Morgunblaðinu 13.2.24.

Athugasemd: Líklega hefur feitletraða orðið óvart hrokkið upp úr viðmælanda blaðamannsins sem gæti þó hafa í fljótfærni sinni misritað. Tvö orð runnið samann í eitt; óviðunandi og óásættanlegt. Annað dugar. Þó er það síðarnefnda frekar bjánaleg þýðing á enska orðinu „unacceptable“.

Mikilvægt er að láta tölvuna villuprófa textann fyrir birtingu. Það gerði blaðamaðurinn ekki en er þó manna reyndastur á Mogganum.. 

Tillaga: … og ógn yfir næstu nágranna og er óviðunandi með öllu fyrir þá,“ segir Ásdís Hlökk.

5.

„Borgarneskirkja verði friðlýst hús.“

Frétt á blaðsíðu 11 í Morgunblaðinu 13.2.24. 

Athugasemd: Kirkja er hús. Óþarfi að tilgreina það sérstaklega eins og gert er í fyrirsögninni.

Tillaga: Borgarneskirkja verði friðlýst.

6.

„Í nýrri skýrslu um markað orkuskipta í samgöngum sem ber heitið „Er ríkið í stuði?“ og unnin er af ráðgjafarfyrirtækinu Intellecon fyrir Félag atvinnurekenda (FA) kemur fram að af þeim fyrirtækjum sem starfa á samkeppnismörkuðum virðiskeðjunnar frá heildsölu raforku til rekstrar hleðslustöðva er meirihlutinn í opinberri eigu.“

Frétt á blaðsíðu 12 í Morgunblaðinu 13.2.24. 

Athugasemd: Þetta er nú meiri langlokan, 48 orð, er í upphafi fréttar sem er svo sem ágæt. Til að skilja málsgreinina þyrfti sérfræðing í samantekt fornra dróttkvæða til að rannsaka hana. Eftir ítarlega skoðun gæti kjarni málsins verið þessi: Meirihluti hleðslustöðva er í opinberri eigu. Maður er samt ekki viss, svo mikið flækjustig er í tilvitnuninni.

Hvað merkir orðalagið „samkeppnismarkaðir virðiskeðjunnar frá heildsölu raforku til rekstrar“? Þetta er langt frá því að vera alþýðlegt mál, líklega ætlað fyrir örfáa furðufugla sem sjaldan koma út undir bert loft. 

Tillaga: Engin tillaga.

Brotaþoli varð fyrir dauðsfalli - starfandi forseti - hljóta afhroð

Orðlof

Snjókoma

Gunnar J. Straumland yrkir og kallar Snjókomu: 

Moksturskafald, maldringur, 
mulla, snjóhreytingur. 
Kófviðri og klessingur, 
kyngi, skafrenningur. 

Kafhríð, drífa, kófbylur 
kyngja, geyfa, maldur. 
Fannburðurinn fold hylur 
fjári er hann kaldur. 

Gunnar skrifar neðan við vísurnar: Hugsanlega koma einhver þessara orða einhverjum ókunnuglega fyrir sjónir. Hér eru skýringar á nokkrum þeirra; 

maldringur – snjókoma í logni, smáger snjókoma
mulla – þétt logndrífa, snjómulla, lausamjöll 
kófviðri – snæfok, snædrif sem byrgir útsýni, snjór sem hvirflast upp í skafrenningi
klessingur – slydda, blautur snjór kyngi – snjóþyngsli 
kafhríð – blindbylur, sortahríð drífa – snjókoma, logndrífa kyngja – skafl, snjódyngja geyfa – hríðarkóf 
maldur – smáger snjókoma 

Vísnahorn Morgunblaðsins 1.2.24 á blaðsíðu 62. 

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„… handsömuðu gyðingana átta á háaloftinu og skutu til bana áður en þeir líflétu hjónin …“

Frétt á blaðsíðu 20 í Morgunblaðinu 1.2.24. 

Athugasemd: Þátíðin af sögninni að lífláta er frekar ankannaleg, þó ekki röng. 

Betur hefði farið á því að skrifa taka af lífi, myrða, drepa. Stíllinn verður skárri. Þetta er oftar en ekki smekksatriði.

Tillaga: … hansömuðu gyðingana átta á háaloftinu og skutu til bana áður en þeir tóku hjónin af lífi …

2.

„Réttarlæknisfræðilegri rannsókn málsins er ekki lokið en á þessu stigi bendir hún til þess að brotaþoli hafi orðið fyrir dauðsfalli vegna áverka og afleiðinga áverka þó …“

Fréttaþátturinn „Þetta helst“ á Ríkisútvarpinu 1.2.24. 

Athugasemd: Hafa skrifarar misst dómgreindina? Svo virðist sem margir ofreyni sig við skrif, ætli sér að skrifa svo fínt mál en útkoman verður geld stofnanamállýska, hugsun sem er gjörsneydd allri tilfinningu fyrir vönduðu málfari og skynsemin er víðs fjarri.

Líklegast kemur ofangreint úr skýrslu lögreglu eða saksóknara og er ekki beinlínis meðmæli. 

Hvers konar vitleysa er að segja að einhver „verði fyrir dauðsfalli“? Þetta er afar heimskulegt orðalag.

Sá myrti er nefndur „brotaþoli“. Vera má að það teljist fínt; löggan og lögfræðingar rembast við „gullaldarmál“ sem er ekki til. Helst af öllu á stíllinn að vera hafin upp yfir almenning því það ber vott um gáfur og menntun. 

Blaðamenn Ríkisútvarpsins gera sér enga grein fyrir þessu og lesa upp í fréttaskýringaþætti eins og ekkert sé sjálfsagðara.

Er ekki ástæða til að vara fólk við því að „verða fyrir dauðsfalli“. Það gæti verið hættulegt.

Margir blaðamenn átta sig ekki á nafnorðasýkinni sem grasserar í fjölmiðlum. Enginn á það á hættu að deyja, hættan liggur í því að verða fyrir dauðsfalli.

Tillagan er mun einfaldari og skiljanlegri, ofbýður ekki skynsemi lesandans.

Tillaga: Réttarlæknisfræðilegri rannsókn málsins er ekki lokið en á þessu stigi bendir hún til þess að brotaþoli maðurinn hafi orðið fyrir dauðsfalli látist vegna áverka og afleiðinga áverka þó ….

3.

„Innviðaráðherra er almennt talað varfærinn í orðum og …“

Frétt á Staksteinar á blaðsíðu 8 í Morgunblaðinu 2.2.24. 

Athugasemd: Segjast verður eins og er að þetta er ekki góð setning. Veldur þar mestu orðin „almennt talað“ og „í orðum“.

Tillaga: Innviðaráðherra er yfirleitt varfærinn í orðum og ….

4.

„Ég tók það upp á mitt eigið einsdæmi að verða heill.“

Frétt á ruv.is. 

Athugasemd: Mikill munur er á orðunum eindæmi og einsdæmi. Blaðamenn eiga þó ekki að rugla þeim saman og leiðrétta viðmælendur sína verði þeim á.

Munurinn er skýrður mjög vel í Málfarsbankanum: 

Varast ber að rugla saman orðunum eindæmi og einsdæmi.

1. Orðið eindæmi merkir: sjálfdæmi, ábyrgð. 

Gera eitthvað upp á sitt eindæmi. Einnig notað til áherslu: veður var með eindæmum gott.

2. Orðið einsdæmi merkir: einstæður atburður. 

Einróma óánægja starfsmannanna var algjört einsdæmi í tíu ára sögu fyrirtækisins. Þetta veður er algjört einsdæmi.

Af þessu má ráða að í tilvitnuninni hefði átt að standa eindæmi. 

Tillaga: Ég tók það upp á mitt eigið eindæmi að verða heill.

5.

„Starfsreglur dómsmálaráðuneytis Bandaríkjanna segja til um að ekki sé hægt að ákæra starfandi forseta …“

Frétt á Vísi. 

Athugasemd: Óþarft er að taka fram að forseti sé „starfandi forseti“. Orðalagið er ameríska. Annað hvort er maðurinn núverandi forseti eða fyrrverandi.

Að vísu kalla Bandaríkjamenn alla forseta þó svo að þeir hafi látið af embætti. Þannig er ekki íslensk málhefð.

Tillaga: Starfsreglur dómsmálaráðuneytis Bandaríkjanna segja til um að ekki sé hægt að ákæra forseta ….

6.

„… hlutu Repúblikanar afhroð í tveimur atkvæðagreiðslum í fulltrúadeildinni.“

Frétt á Vísi. 

Athugasemd: Blaðamaðurinn sem skrifar fréttina heldur að orðasambandið „hljóta afhroð“ merki að tapa. Svo er ekki. 

Í Málfarsbankanum segir:

Orðasambandið gjalda afhroð (síður „bíða afhroð“) merkir: verða fyrir miklu tjóni, bíða mikinn skaða. Það merkir því ekki það sama og orðasambandið bíða ósigur.

Enginn „hlýtur afhroð“ eins og blaðamaðurinn orðar það. 

Í fréttinni segir:

Á sama tíma hafa Repúblikanar afneitað frumvarpi sem samið var eftir langar viðræður öldungadeildarþingmanna beggja flokka …

Rétt er Repúblikanar afneituðu ekki frumvarpinu heldur snérist þeim hugur um það, höfnuðu því. Afneita getur merkt að kannast ekki við. Í Nýja-testamentinu segir til dæmis:

Jesús sagði við hann: „Sannlega segi ég þér: Nú í nótt, áður en hani galar tvisvar, muntu þrisvar afneita mér.“ En Pétur kvað enn fastar að: „Þó að ég ætti að deyja með þér, þá mun ég aldrei afneita þér.“ 

Gera mætti athugasemdir um fleira í fréttinni. Blaðamaðurinn ætti að láta einhvern lesa fréttir sínar yfir og laga og leiðrétta fyrir birtingu. Hann getur skrifað ágætlega en er afar mistækur.

Tillaga: … töpuðu Repúblikanar í tveimur atkvæðagreiðslum í fulltrúadeildinni.