Brotaþoli varð fyrir dauðsfalli - starfandi forseti - hljóta afhroð

Orðlof

Snjókoma

Gunnar J. Straumland yrkir og kallar Snjókomu: 

Moksturskafald, maldringur, 
mulla, snjóhreytingur. 
Kófviðri og klessingur, 
kyngi, skafrenningur. 

Kafhríð, drífa, kófbylur 
kyngja, geyfa, maldur. 
Fannburðurinn fold hylur 
fjári er hann kaldur. 

Gunnar skrifar neðan við vísurnar: Hugsanlega koma einhver þessara orða einhverjum ókunnuglega fyrir sjónir. Hér eru skýringar á nokkrum þeirra; 

maldringur – snjókoma í logni, smáger snjókoma
mulla – þétt logndrífa, snjómulla, lausamjöll 
kófviðri – snæfok, snædrif sem byrgir útsýni, snjór sem hvirflast upp í skafrenningi
klessingur – slydda, blautur snjór kyngi – snjóþyngsli 
kafhríð – blindbylur, sortahríð drífa – snjókoma, logndrífa kyngja – skafl, snjódyngja geyfa – hríðarkóf 
maldur – smáger snjókoma 

Vísnahorn Morgunblaðsins 1.2.24 á blaðsíðu 62. 

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„… handsömuðu gyðingana átta á háaloftinu og skutu til bana áður en þeir líflétu hjónin …“

Frétt á blaðsíðu 20 í Morgunblaðinu 1.2.24. 

Athugasemd: Þátíðin af sögninni að lífláta er frekar ankannaleg, þó ekki röng. 

Betur hefði farið á því að skrifa taka af lífi, myrða, drepa. Stíllinn verður skárri. Þetta er oftar en ekki smekksatriði.

Tillaga: … hansömuðu gyðingana átta á háaloftinu og skutu til bana áður en þeir tóku hjónin af lífi …

2.

„Réttarlæknisfræðilegri rannsókn málsins er ekki lokið en á þessu stigi bendir hún til þess að brotaþoli hafi orðið fyrir dauðsfalli vegna áverka og afleiðinga áverka þó …“

Fréttaþátturinn „Þetta helst“ á Ríkisútvarpinu 1.2.24. 

Athugasemd: Hafa skrifarar misst dómgreindina? Svo virðist sem margir ofreyni sig við skrif, ætli sér að skrifa svo fínt mál en útkoman verður geld stofnanamállýska, hugsun sem er gjörsneydd allri tilfinningu fyrir vönduðu málfari og skynsemin er víðs fjarri.

Líklegast kemur ofangreint úr skýrslu lögreglu eða saksóknara og er ekki beinlínis meðmæli. 

Hvers konar vitleysa er að segja að einhver „verði fyrir dauðsfalli“? Þetta er afar heimskulegt orðalag.

Sá myrti er nefndur „brotaþoli“. Vera má að það teljist fínt; löggan og lögfræðingar rembast við „gullaldarmál“ sem er ekki til. Helst af öllu á stíllinn að vera hafin upp yfir almenning því það ber vott um gáfur og menntun. 

Blaðamenn Ríkisútvarpsins gera sér enga grein fyrir þessu og lesa upp í fréttaskýringaþætti eins og ekkert sé sjálfsagðara.

Er ekki ástæða til að vara fólk við því að „verða fyrir dauðsfalli“. Það gæti verið hættulegt.

Margir blaðamenn átta sig ekki á nafnorðasýkinni sem grasserar í fjölmiðlum. Enginn á það á hættu að deyja, hættan liggur í því að verða fyrir dauðsfalli.

Tillagan er mun einfaldari og skiljanlegri, ofbýður ekki skynsemi lesandans.

Tillaga: Réttarlæknisfræðilegri rannsókn málsins er ekki lokið en á þessu stigi bendir hún til þess að brotaþoli maðurinn hafi orðið fyrir dauðsfalli látist vegna áverka og afleiðinga áverka þó ….

3.

„Innviðaráðherra er almennt talað varfærinn í orðum og …“

Frétt á Staksteinar á blaðsíðu 8 í Morgunblaðinu 2.2.24. 

Athugasemd: Segjast verður eins og er að þetta er ekki góð setning. Veldur þar mestu orðin „almennt talað“ og „í orðum“.

Tillaga: Innviðaráðherra er yfirleitt varfærinn í orðum og ….

4.

„Ég tók það upp á mitt eigið einsdæmi að verða heill.“

Frétt á ruv.is. 

Athugasemd: Mikill munur er á orðunum eindæmi og einsdæmi. Blaðamenn eiga þó ekki að rugla þeim saman og leiðrétta viðmælendur sína verði þeim á.

Munurinn er skýrður mjög vel í Málfarsbankanum: 

Varast ber að rugla saman orðunum eindæmi og einsdæmi.

1. Orðið eindæmi merkir: sjálfdæmi, ábyrgð. 

Gera eitthvað upp á sitt eindæmi. Einnig notað til áherslu: veður var með eindæmum gott.

2. Orðið einsdæmi merkir: einstæður atburður. 

Einróma óánægja starfsmannanna var algjört einsdæmi í tíu ára sögu fyrirtækisins. Þetta veður er algjört einsdæmi.

Af þessu má ráða að í tilvitnuninni hefði átt að standa eindæmi. 

Tillaga: Ég tók það upp á mitt eigið eindæmi að verða heill.

5.

„Starfsreglur dómsmálaráðuneytis Bandaríkjanna segja til um að ekki sé hægt að ákæra starfandi forseta …“

Frétt á Vísi. 

Athugasemd: Óþarft er að taka fram að forseti sé „starfandi forseti“. Orðalagið er ameríska. Annað hvort er maðurinn núverandi forseti eða fyrrverandi.

Að vísu kalla Bandaríkjamenn alla forseta þó svo að þeir hafi látið af embætti. Þannig er ekki íslensk málhefð.

Tillaga: Starfsreglur dómsmálaráðuneytis Bandaríkjanna segja til um að ekki sé hægt að ákæra forseta ….

6.

„… hlutu Repúblikanar afhroð í tveimur atkvæðagreiðslum í fulltrúadeildinni.“

Frétt á Vísi. 

Athugasemd: Blaðamaðurinn sem skrifar fréttina heldur að orðasambandið „hljóta afhroð“ merki að tapa. Svo er ekki. 

Í Málfarsbankanum segir:

Orðasambandið gjalda afhroð (síður „bíða afhroð“) merkir: verða fyrir miklu tjóni, bíða mikinn skaða. Það merkir því ekki það sama og orðasambandið bíða ósigur.

Enginn „hlýtur afhroð“ eins og blaðamaðurinn orðar það. 

Í fréttinni segir:

Á sama tíma hafa Repúblikanar afneitað frumvarpi sem samið var eftir langar viðræður öldungadeildarþingmanna beggja flokka …

Rétt er Repúblikanar afneituðu ekki frumvarpinu heldur snérist þeim hugur um það, höfnuðu því. Afneita getur merkt að kannast ekki við. Í Nýja-testamentinu segir til dæmis:

Jesús sagði við hann: „Sannlega segi ég þér: Nú í nótt, áður en hani galar tvisvar, muntu þrisvar afneita mér.“ En Pétur kvað enn fastar að: „Þó að ég ætti að deyja með þér, þá mun ég aldrei afneita þér.“ 

Gera mætti athugasemdir um fleira í fréttinni. Blaðamaðurinn ætti að láta einhvern lesa fréttir sínar yfir og laga og leiðrétta fyrir birtingu. Hann getur skrifað ágætlega en er afar mistækur.

Tillaga: … töpuðu Repúblikanar í tveimur atkvæðagreiðslum í fulltrúadeildinni.