Biðla til stillingar - hvernig fékk liðið ekki víti - magn af skriðdrekum

Orðlof

Senda á einhvern

Enska sækir stöðugt á, oftast með svo áberandi hætti að ágengnin blasir við öllum en stundum nánast smeygir hún sér inn í tunguna. Dæmi af síðarnefnda toganum er að nú hika menn ekki við að senda skeyti eða póst á einhvern, t.d.: 

Við sendum bréf á hundrað stærstu fyrirtækin í landinu.

Hótunarbréf send á einn af meintum gerendum.

Hér gætir augljóslega áhrifa frá ensku (mail on) en fram til þessa höfum við sent eða skrifað einhverjum bréf eða sent skeyti til tiltekins lands. Umsjónarmaður kann þessu illa.

Rétt er að geta þess að sagnarsambandið senda e-ð á e-n er kunnugt í öðru samhengi. Í máli íþróttamanna (boltamanna) mun vera algengt að tala um að senda eða gefa boltann á einhvern (’senda boltann til einhvers’). Þar er merkingin önnur auk þess sem um ’sérmál’ (íþróttamál) er að ræða.

Íslenskt mál – þættir Jóns G. Friðjónssonar, 118 þáttur. 

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Hann hafi aldrei upplifað aðra eins hatursorðræðu og nú og biðlar til stillingar.“

Frétt á vísi.is. 

Athugasemd: Hvað merkir orðalagið „biðla til stillingar“? Þetta er ótrúlega skrýtið og þekkist ekki. Hverja er verið að „biðla til“? 

Í fréttinni segir:

Hann hafi meðal annars fengið símtöl heim til sín með „hálfgerðum hótunum“.

Orðalagið er enskt. Áherslan lögð á að fá símtöl. Flestir hefðu orða þetta svona:

Meðal annars hafi verið hringt heim til hans með „hálfgerðum hótunum“.

Varla er erfitt að skrifa alþýðlegt mál.

Tillaga: Hann hafi aldrei upplifað aðra eins hatursorðræðu og nú og biður fólk að gæta stillingar.

2.

„En menn þorðu ekki að rífa í gikkinn þá og ætluðu ekki að rífa í gikkinn núna.“

Frétt á vísi.is. 

Athugasemd: Ef þetta er orðtak hlýtur það að vera nýtt. Hljómar vel en skilst því miður ekki, hvorki eitt og sér né í samhengi fréttarinnar. Af þessu má draga þá ályktun að þetta sé einhver útlenska sem reynt er að snúa yfir á íslensku. Einkenni orðtaks er að það skilst eitt og sér án samhengis.

Blaðamaðurinn skilur þetta eflaust en áttar sig ekki á nástöðunni sem þó blasir við öllum. Fréttin byggist á ummælum viðmælanda blaðamannsins sem lætur móðan mása en ekki er reynt að færa orðalag hans til betri vegar. Góður einkaritari er ekki endilega góður blaðamaður.

Tillaga: Engin tillaga.

3.

„Það var íbúi sem rakst á kúl­una og gerði hann yf­ir­völd­um viðvart.“

Frétt á mbl.is. 

Athugasemd: Lesandinn rekur upp stór augu þegar hann les þessa málsgrein. Heimildin er vefur BBC. Þar stendur:

It had been found by a local who alerted police after noticing the unusual object on the shore.

Orðið íbúi á ekki við hér þó í fréttinni sé talað um borg í Japan. Nær er að að nota heimamaður.

Tillaga: Heimamaður fann kúl­una og gerði yf­ir­völd­um viðvart.

4.

„Lögðum náttúrlega mikinn metnað í þessa þætti.“

Frétt á blaðsíðu 6 í Morgunblaðinu 23.2.23.

Athugasemd: Orðið „náttúrulega“ er undarlegt í samhenginu. Verið gæti að það merki auðvitað, að sjálfsögðu eða eitthvað álíka. Hins vegar stendur málsgreinin, sem er fyrirsögn, alveg ágætlega án þess, sjá tillöguna.

Óvanur blaðamaður skrifar allt sem hrekkur upp úr viðmælandanum en það er hvorugum til vegsauka. Hvorki yfirmenn né samstarfmenn virðast leiðbeina nýliðanum.

Í talmáli koma iðulega fyrir hikorð eða aukaorð sem hafa litla eða enga þýðingu. Nefna má orð eins og sko, bara, þannig, tja, úbbs og náttúrulega, svo nokkur séu nefnd.

Vanur blaðamaður sleppir svona orðum úr frétt sinni enda eiga þau oftast ekkert erindi þangað.

Tillaga: Lögðum mikinn metnað í þessa þætti.

5.

„Hvernig fékk City ekki vítaspyrnu í gær?“

Frétt á dv.is.

Athugasemd: Þetta sést og heyrist of í fjölmiðlum en gengur alls ekki upp. Virðist vera einhvers konar barnamál.

Tillaga: Hvers vegna fékk City ekki vítaspyrnu í gær?

6.

„Hlébarðarnir eru framleiddir í Þýskalandi og Úkraínumenn eiga von á umtalsverðu magni af þeim á komandi vikum og mánuðum.“

Frétt á vísi.is 

Athugasemd: Réttar er að tala um fjölda bíla, hjóla, strætisvagna og jafnvel skriðdreka en um þá fjallar fréttin.

Enginn segir að mikið „magn“ bíla sé á götunum. Ekki er mikið „magn“ húsa í við götuna. 

Á málinu.is segir:

Orðið magn er oft óþarft. Mikið magn af bensíni merkir það sama og mikið af bensíni.

Þetta er góð regla.

Tillaga: Hlébarðarnir eru framleiddir í Þýskalandi og Úkraínumenn eiga von á fjölda þeirra á komandi vikum og mánuðum.

 

Gífurlega öruggur sigur - endast til margra ára - &einfgaes1;-ur&einfgaes2

Orðlof

Vænn

Lýsingarorðið vænn hefur ýmsar merkingar, t.d. í samböndum eins og 

að fá vænan skerf af einhverju, í góðum holdum eins og í sambandinu vænn dilkur og ekki síst góður, eins og þegar sagt er vænsti drengur. 

Á undanförnum árum er farið að nota þetta orð í merkingunni vinsamlegur í ýmsum samsetningum þar sem þýða þarf enska orðið „friendly“; notendavænn, umhverfisvænn, fjölskylduvænn, vistvænn.

Orðaborgarar. 

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Manchester United vann gífurlega öruggan heimasigur á Leicester City …“

Frétt á blaðsíðu 26 í Morgunblaðinu 20.2.23.

Athugasemd: Fyrr má nú rota en dauðrota. Hver skyldi munurinn vera á „gífurlega öruggum sigri“ eða öruggum sigri? Börnin segja: Pabbi minn er ofsalega mikið sterkur.

Allt er þetta með skrifað með óþarflega upphöfnum hætti. Einföld frásögn hefði þjónað lesandanum betur en í því pæla íþróttablaðmenn sjaldnast.

Í fréttinni segir:

Ríkjandi Englandsmeistarar …

Hver skyldi vera munurinn á „ríkjandi Englandsmeisturum“ og Englandsmeisturum? Orðinu „ríkjandi“ er ofaukið. Í þessu sambandi er það draslorð, segir ekkert. Það er ofurvinsælt hjá barnungum íþróttablaðamönnum á öllum fjölmiðlum.

Tillaga: Manchester United vann Leicester City örugglega á heimavelli sínum …

2.

„Ég meina það má kannski segja sko að eina leiðin sem er hægt að hugsa sér að þetta stríð stoppi …“

Frétt á ruv.is. 

Athugasemd: Enginn verður blaðamaður án tilsagnar. Svo virðist sem Ríkisútvarpið segi ekki nýliðum til um fréttaskrif. Blaðamennirnir nota upptökutæki og skrifa samviskusamlega niður ummælin, jafnvel með hikorðum eins og hér sést, en sem betur fer ekki þegar þeir snýta sér eða ræskja sig. Ekkert virðist lagfært og fréttin er bæði blaðamanni og viðmælanda til vansa.

Fréttin er endursögn á því sem sagt var í viðræðuþætti. Engin tilraun er gerð til að finna fréttapunkta. Fréttin byrjar á óáhugaverðu yfirliti sem allir þekkja. Þessu næst er rakið hvað þátttakendur sögðu í þættinum.

Öll fréttin er slöpp og ber engin einkenni fréttar, miklu frekar metnaðarlaust yfirlit til uppfyllingar. 

Tillaga: Eina leiðin sem er hægt að hugsa sér að þetta stríð hætti ….

3.

„Vísindamennirnir hafa fylgst með háhyrningnum sem nefndur hefur verið Sædís um allnokkurt skeið og hafði honum eða öllu heldur henni verið gefið nafnið Sædís.“

Frétt á blaðsíðu 2 í Morgunblaðinu 21.2.23.

Athugasemd: Góð regla eftir skrif er að lesa yfir. Þarna er nástaða. Blaðamaðurinn hefði átt að setja punkt í miðri málsgreininni og lagfæra um leið orðaröðun eins og gert er í tillögunni. 

Fréttin er frekar tómleg miðað við fyrirsögnina. 

Tillaga: Vísindamennirnir hafa um allnokkurt skeið fylgst með háhyrningnum sem nefndur er Sædís.

4.

„Umdeildur fulltrúadeildarþingmaður með vaxandi áhrif innan Repúblikanaflokksins kallaði eftir því að Bandaríkjunum yrði skipt í tvennt …“

Frétt á vísi.is. 

Athugasemd: Útiokað er að skilja orðalagið „kalla eftir“. Er átt við að merki að biðja um, óska eftir, krefjast einhvers, heimta eitthvað og svo framvegis?

Síðar í fréttinni er sagt að ofangreindur þingmaður hafi lagt eitthvað til, ekki „kallað eftir“. Það er skárra. 

Tillaga: Engin tillaga.

5.

„Eiginkonan sagði í kvörtun sinni að hún [taskan] hefði verið mjög dýr og átt að endast til margra ára.“

Frétt á ruv.is. 

Athugasemd: Flestir hefðu án efa orðað það þannig að taskan hefði átt að endast í mörg ár. Af hverju er verið að víkja frá hefðbundnu máli?

Í þátíð hefði verið sagt að taskan hafi enst í mörg ár eða entist eða dugði í mörg ár. Engin segir að taskan hafi enst eða dugað „til margra ára“.

Tillaga: Eiginkonan sagði í kvörtun sinni að hún [takan] hefði verið mjög dýr og átt að endast í mörg ár.

6.

„Ástæðan er eflaust sú að kvenkynsorð sem enda á &einfgaes1;-ur&einfgaes2; …“

Orðaborgarar á vefnum Málsgreinar hjá Árnastofnun. 

Athugasemd: Feitletruðu orðin eru forritunarmál sem ófullkominn vefur hefur ekki unnið úr eins og hann átti að gera. Höfundur birtir lærðan texta sinn á vefnum og þetta er útkoman, ólæsilegur og óskiljanlegur (sjá til dæmis orðið „vænn“ í Orðaborgarar). Hann gleymir að lesa skrifin yfir eftir birtingu og umsjónarmaður vefs Árnastofnunar hefur verið í kaffi í nokkur ár.

Ofangreind „delluorð“ standa fyrir úrfellingarmerki (’) (á ensku apostrophe). Þau eru notuð til að afmarka orð eða orðasamband; ’orð’ eða ’samband orða’. Einnig fella úr stafi; fell’úr.

Ófullkomin vefforrit birta hins vegar aðeins fyrirskipunina sem er að baki táknsins. 

Hið sama gerist í athugasemdum í Moggablogginu, þó ekki í meginmáli bloggsins. Hér er dæmi: „mislíkar mjög&#147. Væri vefurinn fullkominn ætti að standa þarna „mislíkar mjög“. Forritið birtir ekki tilvitnunarmerkin, gæsalappirnar, aðeins skipunina í forritunarmálinu.

Tillaga: Ástæðan er eflaust sú að kvenkynsorð sem enda á ’-ur’ …

 

Vindur komst inn - embætti laust til setningar - aðlagandi fótbolti

Orðlof

Frábær

Í nútímamáli hefur lýsingarorðið frábær yfirleitt jákvæða merkingu, og táknar ’mjög góður’. Áður merkti það ekki síður ’óvenjulegur’, og þurfti ekki endilega að vera jákvætt. 

Í Egils sögu Skallagrímssonar segir að Egill var "hálsdigur og herðimikill, svo að það bar frá því sem aðrir menn voru". 

Í Reisubók Jóns Ólafssonar Indíafara frá 17. öld er það kallað "frábært tilfelli" þegar barn fannst drukknað í brunni. Þar má telja fullvíst að frábært merki ’óvenjulegt’.

Orðaborgarar. 

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Vind­ur virðist hafa kom­ist inn og það fór ansi illa.“

Frétt á mbl.is.

Athugasemd: Svona orðalag segir ekki neitt. Fréttin fjallar um hús sem fór ansi illa í stormi. Hafi gluggi eða dyr á húsinu verið opinn áveðurs verður yfirþrýstingur inn í því þegar stormurinn bylur. Þá lætur eitthvað undan, í þessu tilviki sprakk húsið.

Ónóg er að segja að vindur hafi komist inn. Ekki einu sinni hálf sagan er þar með sögð. Hvað varð þá um vindinn eftir að húsið sprakk? Um það segir ekkert í fréttinni en er aðalmálið fyrst á annað borð er verið að masa á þennan hátt um „vind“.

Blaðamenn og veðurfræðingar virðast ekki gera sér grein fyrir því að vindur er meinlaus nema hann hreyfist hratt, þá er talað um rok, stormur eða þaðan af verra. 

Tillaga: Stormurinn skemmdi húsi ansi illa.

2.

„Fjölgun ríkisstarfsmanna er með öllu ósjálfbær.“

Frétt á blaðsíðu 6 í Fréttablaðinu 11.2.23.

Athugasemd: Sjálfbær merkir oft það sem er endurnýjanlegt. Rafmagnsframleiðslan í bæjarlæknum kann að vera sjálfbær en sú úr ljósvélinni er það ekki. Það sem er ósjálfbært gengur varla til lengdar.

Illt er að skilja hvernig fjölgun ríkisstarfsmanna geti verið ósjálfbær. Hér má kannski gagnálykta. Getur verið að fækkun þeirra sé sjálfbær? Ekki er það skiljanlegra fyrir mig, meðalmanninn.

Ég fletti upp í Wikipedia og fann þetta:

Sjálfbærni lýsir því þegar áhersla er lögð á að nýta það sem í boði er án þess að það hafi skaðleg áhrif á jörðina og með því vonandi varðveita auðlindir jarðar fyrir komandi kynslóðir. Hugtakið er meðal annars notað í Umhverfis- og auðlindahagfræði og þá oft í tengslum við efnahagslega hagkvæmni og reglu Hartwicks.

Vera má að niðurlagið geti skýrt orðanotkunina í tilvitnuninni en það er dálítið langsótt.

Tillaga: Engin tillaga.

3.

„Embætti dómara við Landsrétt laust til setningar.“

Auglýsing á blaðsíðu 11 í Fréttblaðinu 12.2.23

Athugasemd: Mikill munur er á embættismanni sem er skipaður og þeim sem er settur. Sá síðari hefur tímabundna ráðningu.

Í auglýsingunni segir:

Dómsmálaráðuneytið auglýsir laust til setningar embætti dómara við Landsrétt. Um er að ræða setningu til sex ára vegna leyfis dómara. 

Þetta er illa skrifað, nástaðan blasir við. Eftirfarandi er skárra:

Dómsmálaráðuneytið auglýsir embætti dómara við Landsrétt. Ráðningin er til sex ára vegna leyfis dómara.

Auðvitað er enginn „kansellístíll“ á þessu orðalagi og því kann starfmaður ráðuneytisins að ygla sig. Enginn ætti þó að velkjast í vafa um að sá sem verður ráðinn verður settur, ekki skipaður dómari. 

Frekar ankannalegt er að starfið sé „laust til setningar“. Vera má að þetta sé hefðbundið orðalag en það ber óneitanlega keim af stofnanamáli. Þarna hefði verið upplagt að orða það eins og segir í tillögunni.

Setningin um setningu gæti verið setningarlega betur orðuð. Til skýringar á þetta síðasta að vera fyndið. Ekki er víst að öllum þyki svo.

Tillaga: Tímabundið embætti dómara við Landsrétt.

4.

„… liðið spilar meira aðlagandi fótbolta nú en undir stjórn hins íhaldssama Sean Dyche, og situr á toppi ensku B-deildarinnar um þessar mundir.“

Frétt á blaðsíðu 11 í Fréttblaðinu 11.2.23

Athugasemd: Hér er óhikað talað um „aðlagandi fótbolta“ rétt eins og allir eigi að vita hvað slíkt fyrirbrigði er. Svo er ekki. Má vera að hér sé gerð tilraun til að þýða einhvern enskan frasa en því miður tekst það ekki. Varla er þetta prentvilla, ætti að vera aðlaðandi.

Betra er að segja Sean Dyche sem þykir íhaldssamur. Lausi greinirinn er oftnotaður í íþróttafréttum.

Liðið er á toppi deildarinnar. Tuggan um að „sitja á toppi“ er ofnotuð.

Betra er að segja nú eða núna í stað „um þessar mundir“ sem þó er ekki rangt en hæfir ekki hér.

Blaðamaðurinn hefði átt að lesa fréttina yfir fyrir birtingu, margt þarf lagfæringar við og nokkuð er um endurtekningar.

Tillaga: Engin tillaga.

5.

„Mörg tilfelli á viku þar sem börn greinast með nikótíneitrun.“

Frétt á dv.is.

Athugasemd: Hafa lesendur tekið eftir „samtengingarlíkinu“ (samanber smjörlíkinu) „þar sem“? Oft finnst hún í setningum með skrýtinni orðaröð. Dæmi um það er ofangreind fyrirsögn. 

Berum tilvitnunina saman við tillöguna. Einfalt mál er alltaf betra. 

Tillaga: Vikulega greinast mörg börn með nikótíneitrun.

6.

„900 af 1.400 umsóknum um alþjóðlega vernd, sem bíða afgreiðslu hjá Útlendingastofnun, eru frá ríkisborgurum Venesúela.“

Frétt á forsíðu Morgunblaðsins 13.2.23.

Athugasemd: Allmargir blaðamenn á Mogganum byrja málsgreinar á tölustöfum, gera það aftur og aftur. Furðu vekur að stjórnendur blaðsins geri ekki athugasemdir og eflaust eru margir lesendur blindir á villuna.

Hægt er að umorða málsgreinina á ýmsan hátt og komast þannig hjá því að byrja á tölustöfum. Einfaldasta leiðin er sú sem notuð er í tilvitnuninni. 

Á vef Árnastofnunar eru birtar reglur um íslenska réttritun og þar stendur:

13.3 Í almennum texta skal forðast að hefja setningu með tölu ritaðri með tölustöfum (t.d. 89 nemendur útskrifuðust um vorið.). Betra er að rita töluna með bókstöfum eða breyta orðaröð:

Áttatíu og níu nemendur útskrifuðust um vorið.
Um vorið útskrifuðust 89 nemendur.

Fyrir tveimur árum kannaði ég lauslega í íslenskum fjölmiðlum hversu oft málsgreinar byrjuðu á tölustaf. Þá var þetta mest stundað á Mogganum. Sjá nánar hér.

Tillaga: Um 900 af 1.400 umsóknum um alþjóðlega vernd, sem bíða afgreiðslu hjá Útlendingastofnun, eru frá ríkisborgurum Venesúela. 

Blaðra blæs með vindi - skjálftar fóru í gang - líkamsárás átti sér stað

Orðlof

Kynhlutleysi

Hins vegar má kalla það útbreidda skoðun málvísindamanna að erfitt sé að venja heila þjóð á nýja notkun málfræðilegra kynja í máli eins og íslensku með átaki. 

Núlifandi málfræðingar eru margir hverjir aldir upp á tímum málkunnáttufræði þar sem áhersla er lögð á málkunnáttu einstaklingsins. Í tengslum við það hefur rannsóknum á máltöku barna fleygt fram. 

Þar hefur komið fram að máltökuskeiði ljúki á kynþroskaaldri og það þýði lítið að ætla sér að breyta hinu innbyggða málkerfi hvers og eins eftir að þeim aldri er náð.

Guðrún Þórhallsdóttir, erindi birt á Málfregnir.   

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Þá leituðu þau til umboðsmanns Alþingis sem tók sér alveg ár í að taka málið fyrir.“

Frétt á dv.is. 

Athugasemd: „… tók sér alveg ár …“. Til hvers er atviksorðið alveg notað þarna, hvaða merkingu hefur það?

Í fréttinni segir:

18 mánuðum eftir að teikningarnar eru samþykktar …

Blaðamaðurinn þekkir ekki regluna. Aldrei byrja málsgrein á tölustöfum. Hann hefði getað skrifað Átján.

Fréttin er ýmist skrifuð í nútíð eða þátíð en það getur valdið ruglingi.

Tillaga: Þá leituðu þau til umboðsmanns Alþingis sem tók sér heilt ár í að taka málið fyrir.

2.

„Svo lengi sem hún verður ekki fyr­ir ein­hverj­um áföll­um þá bara blæs hún með vindi.“

Frétt á mbl.is.

Athugasemd: Í fréttinni er fjallað um lofbelg, í samanburði er sagt að blaðra „blási með vindi“. Þetta er barnalega orðað. Hvorki loftbelgir né blöðrur blása. Þeir berast hins vegar með vindi, feykjast.

Í fréttinni segir:

Við mynd­um ef­laust ekki nota svona hér á Íslandi því það er svo mik­ill vind­ur hérna.

Dæmigert orðalag veðurfræðings. Aldrei er hvasst, aðeins lítill vindur, talsverður vindur eða mikill vindur. Svona flöt og ómerkileg er íslenskan að verða í túlkun hálærðra sérfræðinga í veðurfræðum. 

Blaðamenn falla flatir fyrir fræðingunum og birta allt orðrétt eins frá þeim komi sannleikurinn á „gullaldarmáli“.

Einkenni fjölmargra viðmælenda í fjölmiðlum er notkun á atviksorðinu „bara“. Orðið getur merkt aðeins, eingöngu og svo framvegis. Einnig er það notað til áhersluauka. Núorðið er það einhvers konar „hikorð“, tafs eða álíka. Gegnir engu hlutverki í almennu tali. Á prenti er það oft ljótur hortittur sem má alveg missa sín. Sko, þadna é segi’ða bara.

Að lokum má nefna hversu lengi margir blaðamenn eru að koma að aðalatriði fréttar. Þessi er þannig.

Tillaga: Svo lengi sem hún verður ekki fyr­ir ein­hverj­um áföll­um þá bara berst hún með vindi.

3.

„Skjálfta­hrina fór í gang rétt undan Reykja­nesi í kvöld.“

Frétt á fréttablaðinu.is. 

Athugasemd: Þetta orðalag er í hött. Skjálftar „fara ekki í gang“ heldur byrja, hefjast og svo framvegis. Ótækt er að orða þetta eins og blaðamaður Fréttablaðsins gerir enda er hann líklega óvanur fréttaskrifum.

Tillaga: Skjálfta­hrina hófst rétt undan Reykja­nesi í kvöld.

4.

„Í framboði til varaformanns eru Daði Már Kristófersson, prófessor í auðlindahagfræði og sitjandi varaformaður Viðreisnar …“

Frétt á blaðsíðu 2 í Morgunblaðinu 11.2.23.

Athugasemd: Af fréttinni má ráða að tvennskonar varaformenn séu í Viðreisn, annars vegar sitjandi varaformaður og svo varaformaður sem ekki er sitjandi, ef til vill  standandi varaformaður. Ekki veitir af tveimur varaformönnum því hvort tveggja er þreytandi til lengdar, að standa og sitja. 

Auðvitað er þetta útúrsnúningur en maður er alveg gáttaður á vitleysunni sem hrekkur upp úr blaðamönnum sem gera engan greinarmun á ensku og íslensku.

„Sitting chairman“ verður í dauðateygjum íslenskunnar orðað svona; „sitjandi stólsmaður“.

Tillaga: Í framboði til varaformanns eru Daði Már Kristófersson, prófessor í auðlindahagfræði og núverandi varaformaður Viðreisnar …

5.

„Við náttúrulega skoðum allt …“

Frétt á visi.is.

Athugasemd: Hvað þýðir þessi „náttúrulega skoðun“? Ekkert, þetta er talmál sem á ekki erindi á vefsíðu eða prent. 

Blaðamaður verður að hafa auga með orðfæri viðmælanda síns. Hann má ekki birta allt orðrétt, hann þarf skilning á íslensku máli. Blaðamaður hefur fullt leyfi til að breyta orðalagi viðmælanda síns til betri vegar, kunni hann það.

Vandamálið er ekki blaðamaðurinn heldur yfirmenn hans, fréttastjóri og ritstjóri. Þeir lesa ekki fréttir yfir og vanrækja þannig skyldur sínar og allt bitnar á lesendum. Engin gæði, engar kröfur.

Tillaga: Við skoðum auðvitað allt …

6.

„Lík­ams­árás átti sér stað í dag.“

Frétt á mbl.is. 

Athugasemd: Þetta er arfavitlaus setning, gjörsamlega innantóm og gagnslaus. Með orðinu líkamsárás er átt við að einhver hafi verið laminn, beittur ofbeldi. Að þetta hafi „átt sér stað“ er tóm vitleysa. Af hverju var ekki sagt:

Ráðist var á mann.

Blaðamaðurinn er greinilega óvanur skrifum.

Ekkert kemur fram um meinta árás. Hvers vegna var maðurinn laminn? Slasaðist hann og þá hvernig? Þurfti að gera að meiðslunum á sjúkrahúsi? 

Blaðamaðurinn kann ekki til verka, gengur ekki frá fréttaskrifum sínum. Engu að síður er frétt um ekki neitt birt. 

Svo klykkir blaðamaðurinn út með þessu: 

Þetta kem­ur fram í dag­bók lög­reglu.  

Hvað með það. Ákveður löggan hvað séu fréttir? Hefur blaðamaðurinn ekki nef fyrir fréttum eða missir hann einfaldlega alla sjálfstjórn og skynsemi og endurritar það sem óskrifandi, skilningsvana löggur halda að séu fréttaefni? Allt bendir til þess því hann notar öll lögguorðin, „árásarþoli“, „gerandi“ og frasann; „vistaður í fangaklefa í þágu rannsóknar“. Ekki nokkur maður notar þessi orð nema lögfræðingar fyrir dómi og löggur sem halda að svona upphefji starf þeirra.

Rafmagnshlaupahjóli var stolið og löggan fór á „vettvang“ og ræddi við „tjónþola“ og „málið er í rannsókn“. Hversu gelt er ekki orðalagið.

„Grunsamlegar mannaferðir voru í „Múlunum“ en enginn grunsamlegur fannst. Hvaða „Múlum“? Telst þetta frétt? Nei, ekki frekar en frásögnin um menn sem fundust sofandi í bíl sínum. Hvað er eiginlega að á Mogganum? Byrjandi í fréttaskrifum skrifar „ekkifréttir“. Enginn leiðbeinir honum enda allir farnir heim í kvöldmat. Engin gæði, engar kröfur.

Tillaga: Ráðist var á mann.

Kostnaðarsamur - er búinn að alast upp í - landris sem slær ekki slöku við

Orðlof

Er hvorugkyn kynhlutlaust?

Að þessu sinni er allt málsamfélagið undir og hvort sem karlkyn eða hvorugkyn á að vera hlutlaust þá skiptir orðalagið Allir velkomnir hópum ekki í tvennt eða greinir þá að á nokkurn hátt. 

Sá sem segir allir á við alla og ekki hluta einhvers hóps. 

Að sama skapi verður að huga að samfellunni í íslenskri málsögu. 

Þó að hvorugkyn yrði tekið upp í hlutleysishlutverki í stað karlkyns yrði svo að segja allt útgefið efni, námsefni, bækur, dagblöð o.s.frv. fram að þeim vatnaskilum á því „kynhlutlausa“ máli sem Íslendingar hafa búið við, talað og ritað í þúsund ár. 

Umfjöllunarefni málþingsins var kynhlutlaust mál, en ekki er gott að segja hvað hugtakið þýðir í raun og veru — er hvorugkyn í íslensku kynhlutlaust? — né heldur hvaða breytingar þurfa að eiga sér stað til að íslenska geti kallast „kynhlutlaus“. 

Finnur Ágúst Ingimundarson. Mál og kyn i ljósi sögu og samtíma. Erindi flutt á málþingi um kynhlutlaust mál 30.4.2022. Málfregnir. Íslensk málnefnd.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Augljóst er að fjöldi farþega er stöðugt minni en áætlanir gera ráð fyrir …“

Leiðari Morgunblaðsins á blaðsíðu 42.

Athugasemd: Farþegar verða varla „minni“. Með illvilja má túlka þetta svo að þeir verði smávaxnari. Betur fer á að orða þetta eins og segir í tillögunni.

Tillaga: Augljóst er að farþegum fækkar meir en áætlanir gera ráð fyrir …

2.

„Tilraunaverkefni um miðnæturopnun í Laugardalslaug á síðasta ári reyndist kostnaðarsamara en áætlanir upp á sex milljónir króna gerðu ráð fyrir í upphafi.“

Frétt á blaðsíðu 5 í Morgunblaðinu 3.2.23.

Athugasemd: Lýsingarorðið dýr virðist vera að hverfa úr málinu. Nú þykir fínna að segja ýmislegt sé „kostnaðarsamara“. 

Málsgreinin er snúin og óþarflega löng miðað við tillöguna.

Í frétt á blaðsíðu 11 í sama tölublaði Morgunblaðsins segir:

Fljótlega kom í ljós að rekstur vélarinnar yrði það kostnaðarsamur að nýta þyrfti hana erlendis. 

Einfaldara hefði verið að segja að reksturinn hafi verið dýr.

Sama dag segir á blaðsíðu 2 í sérblaði Morgunblaðsins um netöryggi:

Valgeir hjá Tölvuaðstoð segir það hvorki þurfa að vera kostnaðarsamt né erfitt að koma netöryggismálum vinnustaða í gott horf. 

Líklega er átt við að þjónustan sé ekki dýr.

Í sama sérblaði segir í fyrirsögn á blaðsíðu 10:

Netárásir geta reynst fyrirtækjum kostnaðarsamar 

Sé átt við að netárásir geti reynst fyrirtækjum dýrar af hverju er það ekki sagt beinum orðum?

Tillaga: Miðnæturopnun í Laugardalslaug á síðasta ári reyndist sex milljónum króna dýrari en gert var ráð fyrir.

3.

„Það eru auðvitað búið að vera forréttindi að vinna í bæjarfélagi sem ég er búinn að alast upp í og elska.“

Frétt á ruv.is.

Athugasemd: Í tillögunni er málið hefðbundið og eðlilegt. Ekki er gott að  eitthvað „sé búið að vera“ forréttindi, það hafa verið forréttindi.

Hvar stendur sá sem „er búinn að alast upp“? Jú, hann er fullorðinn. Maðurinn ólst upp þarna og því tímabili lauk.

Svo er það þetta með sögnina að elska sem notuð er út um allt á enskan máta. 

Í Málfarsbankanum segir:

Hin síðari ár hefur notkun sagnarinnar elska aukist mjög mikið. Oft færi betur á að nota annað orðalag: þrá, dá, þykja vænt um, líka við, vera hrifinn af, vera sólginn í, hrífast af, þykja gott (á bragðið) o.s.frv. allt eftir því hvert samhengið er.

Allt er elskað og því hefur orðið útvatnast eða gengisfallið í málinu. Líklega hitnar enginn lengur eða fær notalega tilfinningu þegar ástin í lífinu segir: „Ég elska þig“. Þetta er ekkert merkilegra en bæjarfélag, súkkulaðisnúður eða kartöfluflögur sem sumir „elska“ en öðrum finnst gott, dá, kunna vel að meta, njóta og svo framvegis.

Tillaga: Það eru auðvitað forréttindi að vinna í bæjarfélagi sem ég ólst upp í og dái.

4.

„Landrisið í Öskju hefur hvergi slegið slöku við í vetur.“

Færsla á Fésbókarsíðu „Eldfjalla- og náttúruvárhóps“.

Athugasemd: Orðatiltækið að slá slöku við merkir að vera kærulaus, vanrækja, vera óduglegur. Allt á þetta við um fólk.

Landris getur ekki „slegið slöku við“.  Útilokað er að segja að „landrisið slái ekki slöku við“, ekki frekar en að segja að skriður í fjalli „standi sig vel“ eða að  flóðin í ánni séu „afkastamikil“. Allt þetta er haft um fólk, ekki dauða hluti.

Í færslunni segir er talað um hálfan „meter“ en ætti að vera metra.

Tillaga: Stöðugt landris í Öskju í vetur.

5.

„RS-veiran hefur greinst í svipuðum mæli og fyrir áramót.“

Frétt á blaðsíðu 2 í Morgunblaðinu 6.2.23.

Athugasemd: Af samhenginu í fréttinni mætti ráða að „rs-veiran“ hafi verið ræktuð í mæli eins og skilja mætti af tilvitnuninni.

Hver er þessi rs-veira? Veit það einhver? Skylda blaðamanns er að útskýra, segja frá. Hann hefði átt að geta þess að rs-veira er kvefveira, skammstöfun er af enska heitinu „respiratory syncytial virus“. Sjá nánar á vefsíðunni Heilsuveru. 

Í fréttinni segir:

Streptókokkar A valda skarlatssótt …

Orðið „streptókokkar“ er afar kunnuglegt en fæstir vita í raun að það er heiti á bakteríum sem eru afar fjölbreyttar og geta skaðað fólk á margvíslegan hátt. Þetta uppgötvaði ég með einfaldri leit á vefnum.

Þó blaðamaðurinn viti allt um bakteríur og getur hann ekki ætlast til að lesendur séu jafn fróðir.  

Verkefni blaðamanna er ekki að skrifa niður það sem viðmælendur segja og birta það orðrétt. Það er mun fjölbreyttara og kröfurnar eru meiri. Í gamla daga voru til einkaritarar sem skrifuðu niður það sem aðrir sögðu.

Fréttin er ekki nógu góð, í hana vantar veigamiklar upplýsingar fyrir lesandann og málfar viðmælandans hefði mátt laga.

Tillaga: Kvefveiran sem nefnd er RS hefur greinst í svipuðum fjölda fólks og fyrir áramót.

6.

„Óvænt bilun í varðskipinu Þór reyndist kostnaðarsöm.“

Frétt á blaðsíðu 10 í Morgunblaðinu 7.2.23.

Athugasemd: Bilunin var dýr. Punktur. 

Svo má velta því fyrir sér hvort hér hefði átt að standa að bilunin hefði orðið dýrkeypt, afdrifarík og svo framvegis, allt eftir smekk skrifarans. 

Tillaga: Óvænt bilun í varðskipinu Þór reyndist dýr.

Orrustuþotur með loftskeytum - leiðandi vandi - tengimúffa - Highland base Kerlingarfjöll

Orðlof

Erlend nöfn fyrirtækja

Ef enginn hugsar sig um tvisvar þegar hann gefur fyrirtæki sínu erlent nafn og yfirvöld bregðast ekki við þá gerist ekkert annað en að við tökum enskuna upp fyrir tungumál ferðþjónustunnar. Mér sýnist allt liggja í þá átt,“ sagði Sigríður Sigurðardóttir, lektor við Háskólann á Hólum, í viðtali, sem birtist í Morgunblaðinu á fimmtudag. 

Forystugrein Morgunblaðsins 28.1.23. 

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„F-35-orrustuþotunar eru búnar loftskeytum líkt og sjá má.“

Myndatexti á blaðsíðu 11 í Morgunblaðinu 28.1.23.

Athugasemd: Myndin er neðri hluta orrustuflugvélar og þar kann að vera flugskeyti. Í textanum segir „má sjá“ en fátt sést. Blaðamaðurinn veit líklega ekki hvað loftskeyti er.

Á Vísindavefnum góða segir:

Fyrsta loftskeytastöðin á Íslandi sem bæði gat tekið á móti og sent loftskeyti hóf starfsemi á Melunum í Reykjavík 17. júní 1918. 

Sé haldið áfram vafri um vefinn kemur í ljós að Loftskeyti er nafn á ljóðabók eftir Sigrúnu Björnsdóttur. Enga ljóðabók „má sjá“ undir þotunni á myndinni.

Sé enn leitað áfram á vefnum finnst undirfurðuleg gömul frétt á fréttablaðinu.is. Í henni er hvort tveggja talað um „loftskeyti“ og flugskeyti.  Í fréttinni segir:

Myndband dreifist nú um internetið sem sýnir flugskeyti sem rússneskir aðskilnaðarsinnar í Luhansk-héraði í Úkraínu skutu upp í loft, nokkrum sekúndu, seinna snýr það hins vegar við og sprengist þegar það lenti á jörðunni.

Svona skrifa litlu sætu börnin og þegar þau vanda sig.

Tillaga: F-35-orrustuþoturnar eru búnar flugskeytum.

2.

„Talsmaður varn­ar­málaráðuneyt­is Bandaríkjanna seg­ir að Kína sé leiðandi vandi fyr­ir ráðuneytið …“

Frétt á mbl.is. 

Athugasemd: Þetta er greinilega þýðing á frétt af vef Washington Post en er óskiljanleg á íslensku. Blaðamenn eiga að fullvinna fréttir sínar en ekki skilja lesendur eftir í þoku eins og hér er gert.

Tillaga: Eingin tillaga.

3.

„Þar segir að fyrstu greiningar og skoðanir hafi bent til að bilun væri í tengimúffu í landi …“

Frétt á visi.is. 

Athugasemd: Eina múffan sem við ólærðir leikmenn í rafmagnsfræðum þekkjum er kaka sem svo er kölluð. Múffur geta verið af ýmsu tagi með margvíslegu bragði. Væri mér boðin „tengimúffa“ í fjölskylduboði myndi ég ekki snerta á henni fyrr en ég sæi hvernig öðrum gestum reiddi af.

Dreg það í efa að blaðamaðurinn viti hvað „tengimúffa“ er. Engu að síður skrifar hann fréttina og ætlast til að við lesendum vitum það.

Ekki ætti að nota sérhæfð tækniorð í fréttum nema merkingin sé útskýrð á almennu máli.

Tillaga: Engin tillaga.

4.

„Kvöldsólin seig með tilþrifum til viðar í gær aftan við fjallgarðinn á Reykjanesi …“

Frétt á forsíðu Fréttablaðsins 1.2.23.

Athugasemd: Tilþrif hefur fjölmargar merkingar en af þeim má ráða að menn koma við sögu. Á íslensku orðaneti eru þessi skyldheiti nefnd: Stórhugur, andagift, glæsibragur, snilli, tilbirgði, fimi, skörungskapur, ákafi, orðgnótt og fleiri. Varla er hægt að lýsa sólsetri með þessum orðum.

Tillaga: Sólarlagið var fagurt bak við fjöllin á Reykjanesi …

5.

„Telja of seint að fara á eftirlaun 64 ára.“

Frétt á blaðsíðu 7 í Fréttablaðinu 1.2.23.

Athugasemd: Þetta er skrýtnasta setningin í Fréttablaðinu þennan daginn og jafnvel þó til lengri tíma sé litið. Í fréttinni kemur ekkert fram sem styður fullyrðinguna.

Tillaga: Engin tillaga.

6.

„Veðurskilyrðin rigning hefur rokið upp á vinsældalistum Íslendinga yfir tegundir úrkomu á undanförnum dögum enda skolar hún göturnar af klakabrynju og snjósköflum og losar um fasta bíla.“

Frétt á blaðsíðu 12 í Fréttablaðinu 1.2.23.

Athugasemd: Efnislega er málsgreinin reglulega slæm. Málfræðilega er hún gölluð. Vonlaust er að leiðrétta skrifin, þó má reyna að endurskrifa en þá blasir við að ekkert er varið í þetta, er ekki einu sinni fyndið.

Á klisjukenndan hátt má spyrja: Á hvaða lyfjum var skrifarinn? Svarið skiptir samt engu máli.

Tillaga: Engin tillaga.

7.

„High­land base - Kerl­ing­ar­fjöll.“

Frétt á mbl.is. 

Athugasemd: Ferðaþjónusta á einu fegursta svæði landsins verður kallað þessu ónefni. Misvitrir fésýslumenn þurfa endilega að láta blanda ensku inn í heiti fyrirtækja, þeim finnst íslenskan mál og íslensk örnefni eru ekki nóg.

Dettur einhverjum í hug að til Íslands sæki útlendir ferðamenn vegna þess að heiti fyrirtækja eru að hluta eða öllu leyti á ensku? Eða eru ensk nöfn á íslenskum fyrirtækjum þjónusta við útlenda ferðamenn? Nei. Útlendingar eru steinhissa á ósjálfstæði eyjaskeggja.

Auðvitað eiga íslensk fyrirtæki að heita íslenskum nöfnum. Undirheitið getur verið á ensku. Upplagt hefði verið að láta fyrirtækið heita Háfjallamiðstöðin í Kerlingafjöllum en það er ekki nógu fínt.

Þá man ég eftir ljóðinu sem Snorri skáld Hjartarson orti:

Land, þjóð og tunga, þrenning sönn og ein,
þér var ég gefinn barn á móðurkné;
ég lék hjá þér við læk og blóm og stein,
þú leiddir mig í orðs þíns háu vé.

Hræðilegt er að týna uppruna sínum og það í sjálfum Kerlingarfjöllum. Þetta er allt svo óskaplega sorglegt.

Efri myndin var tekin 2019 og er af „Highland base, Kerlingarfjöll“. Neðri myndin var tekin 1981 en þá var þetta Skíðaskólinn í Kerlingarfjöllum og staðurinn hét Ásgarður.

Tillaga: Háfjallamiðstöðin í Kerlingafjöllum.