Holur í hönnuninni - brú yfir sýki - sitjandi forseti

Orðlof

Biðgreiðslukort og staðgreiðslukort

Þegar farið var að nota kort til að greiða fyrir vörur og þjónustu ekki síður en reiðufé og ávísanir voru þau ýmist kölluð greiðslukort eða þau voru kennd við kortafyrirtækin sem gefa þau út. 

Það dugar þó ekki alltaf til því kortin eru tvenns konar, kreditkort og debetkort. 

Menn sætta sig misvel við þessa blendinga jafnvel þótt orðin kredit og debet sé viðurkennd hugtök í bókfærslu og bankaviðskiptum. 

Þess vegna hefur verið lagt til að kalla þessi kort biðgreiðslukort og staðgreiðslukort í samræmi við hlutverk þeirra. 

Einnig hefur verið stungið upp á orðinu krítarkort um kreditkort enda eru þau notuð til þess að kaupa eitt og annað „upp á krít“ eins og stundum er sagt, þ.e.a.s. ’út í reikning’.

Orðaborgarar. 

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Í reglu­bók­inni kem­ur fram að spil­ar­ar skuli ekki klæðast skóm sem eru með opna tá og telj­ast nú Crocs vera í sama flokki vegna hol­anna í hönn­un­inni.“

Frétt á mbl.is. 

Athugasemd: Hvað eru „holur í hönnuninni“? Mynd með fréttinni sýnir skó með götum yfir rist og á hliðum. Varla er blaðamaðurinn svo illa áttaður að hann segi göt vera holur?

Hvað er átt við orðalaginu „opin tá“? Eftir myndinni að dæma er fremst hluti skóna, táin, ekki opin.

Lesandinn skilur ekki fréttina og blaðamaðurinn reynir ekki að skýra út orðalagið og hann beinlínis eyðileggur fréttina. Að vísu er hún frekar ómerkileg.

Tillaga: Engin tillaga.

2.

„Stjórn­ar­formaður breska bankans NatWest, How­ard Davies, hef­ur til­kynnt að bank­inn muni setja á fót sjálf­stætt eft­ir­lit til að rann­saka til­drög þess að bank­inn lokaði fyr­ir­vara­laust bankareikningi Nigel Farage í bank­an­um.“

Frétt á mbl.is. 

Athugasemd: Nástaðan í málsgreininni er æpandi. Fjórum sinnum kemur fyrir orðið „banki“. Því miður er þetta ekki allt því málsgreinin afar illa samin.

Orðalagið „setja á fót sjálfstætt eftirlit“ er beinlínis rangt. Líklegast er að bankinn munu láta rannsaka þetta tiltekna atvik. Eftirlit er ekki rannsókn. Þetta gengur ekki upp: „eftirlit til að rannsaka“.

Af hverju ekki að nota hvers vegna í stað „tildrög þess“. 

Mikilvægt er að blaðamenn fjölmiðla kunni hrafl í íslensku, ekki er nóg að þeir séu góðir í ensku. Orðalag á ensku eða öðrum tungumálum á ekki að þýða samkvæmt orðanna hljóðan á íslensku. Hugsunin skiptir öllu.

Tillaga: Howard Davis stjórn­ar­formaður breska bankans NatWest hefur tilkynnt að rannsakað verði hvers vegna reikningi Nigel Farage var lokað fyrirvaralaust.

3.

„Borgin kosti til gerð sleppisvæðis við Kalkofnsveg, kostnað við flutning einnar brúar yfir sýki við götuna ...“

Frétt á dv.is. 

Athugasemd: Ekki veit ég hvað „sleppisvæði“ merkir en er nokkuð viss um að við Kalkofnsveg er sjógönguseiðum ekki sleppt né heldur er þar sauðfé sleppt á fjall.

Svo er það þetta með sýkina. Eflaust bráðsnjallt að yfirvinna sjúkdóma með brú. Við nánari umhugsun gæti verið að blaðamaðurinn rugli saman tveimur orðum; sýki og síki. Merkingar þeirra eru gjörólíkar.

Tillaga: Engin tillaga.

4.

„Um helmingur þeirra er kominn á eftirlaunaaldur og sitjandi forseti er áttræður …“

Frétt á ruv.is. 

Athugasemd: Orðalagið er svo rangt sem mest má vera. Á íslensku tölum við um núverandi forseta. Á ensku er hann nefndur „sitting president“. Grátlegt er að blaðamenn á Ríkisútvarpinu fái að skrifa svona átölulaust.

„Sitjandi forseti“ merkir ekkert annað á íslensku en að maðurinn sitji sem er andstæðan við standandi forseta.

Fyrir nokkru var hér vísað í ummæli Guðrúnar Kvaran sem segir í grein um málfar í stjórnsýslu og á það einnig vel við um fjölmiðlafólk:

Ýmsir þeirra sérfræðinga, sem vinna við skýrslugerð af ýmsu tagi, eru menntaðir erlendis. Þeir hugsa margir um sérsvið sitt á máli þess lands sem þeir lærðu í og skrifa oftast um það á sama máli. Orðin í skýrslunum eru að vísu íslensk en setningaskipan og form er erlent. 

Enskan er lævís og lipur, svo vitnað sé í kunnan bókartitil. Allir þykjast kunna ensku en vandinn snýr að því að koma henni til skila á íslensku án þess að valda tjóni á málinu. „Sitjandi blaðamaður“ Ríkisútvarpsins sem skrifaði ofangreinda tilvitnun ætti að hafa þetta í huga.

Tillaga: Um helmingur þeirra er kominn á eftirlaunaaldur og núverandi forseti er áttræður ….

5.

„Skea er þekktur fyrir að hafa bjartsýnna viðhorf til loftslagsbreytinga en starfsbræður sínir.“

Frétt á á blaðsíðu 13 í Morgunblaðinu 31.7.23. 

Athugasemd: Þarna á að standa starfsbræður hans. Lakara er þó að í fréttinni kemur hvergi fram í hvaða starfsgrein Jim Skea starfar og því er óljóst hverjir starfsbræður hans eru. Skea gæti starfað á hjólbarðaverkstæði, gjafavöruverslun, framleitt salernispappír eða verið verðbréfamiðlari. 

Með því að gúgla manninn kemur í ljós að hann er hámenntaður og hefur sérhæft sig í loftlagsbreytingum. Líklega hefur hann ekki eins miklar áhyggjur af þeim eins og margir aðrir rannsakendur.

Hitt telst slök blaðamennska ef frétt er ekki nógu upplýsandi og lesandinn þarf að leita annarra heimilda til að skilja hana. 

Tillaga: Engin tillaga.

6.

„Leiðtogar Afríkuríkja hafa gefið herforingjastjórninni í Níger vikufrest til þess að láta af hendi völd í landinu.“

Frétt á blaðsíðu 13 í Morgunblaðinu 31.7.23. 

Athugasemd: Þetta er illa skrifuð málsgrein og tillagan lítið skárri. Her „lætur ekki af hendi völd“ heldur leggur þau niður.

Eftirfarandi hefði átt að orða betur: 

• Hóta löndin því að beita afli gegn landinu …
• Er þetta þriðja valdaránstilraunin á þremur árum sem snýr að lýðræðislega kjörnum forseta landsins.
• … en þurftu að flýja vegna táragass sem var á þá beitt. 
• Franska ríkið hefur fordæmt innbrotstilraunina og varað við því að það muni hefna sín ef …
• Níger er staðsett á Sahel-beltinu í Vestur-Afríku. 
• … en síðan þá hafa fimm valdarán verið framin í landinu, að þessu meðtöldu, og enn fleiri misheppnast. (Valdarán og misheppnuð valdarán)
• Þessi tiltekna valdaránstilraunin er viðbragð við „rýrnun öryggisástands“ landsins í sambandi við blóðsúthellingar Jihadista. 
• Níger er í sjöunda sæti á lista Alþjóðakjarnorkumálastofnunar um úraníum-framleiðendur heims en er samt sem áður meðal fátækustu landa heims. 

Blaðamaðurinn hefði átt að láta einhvern lesa yfir fréttina fyrir birtingu. 

Tillaga: Leiðtogar Afríkuríkja hafa gefið herforingjastjórninni í Níger vikufrest til að leggja segja af sér.

7.

„Talibanar segja tónlist valda siðferðisspillingu.“

Frétt á ruv.is. 

Athugasemd: Hvort spillir tónlist siðferði eða valdi siðferðisspillingu? Um það skal ekki rætt hér. 

Hitt er þó hafið yfir allan vafa að betra er að nota sagnirnar frekar en hjálparsagnir með „nafnorðasögnum“.

Tillaga: Talibanar segja tónlist spilla siðferði.

Sukku undir yfirborð vatns - téð atvik var eitthvað - gildi þess að starfa

Orðlof

Billjón

Orðið billjón merkir: milljón milljónir. Í Bandaríkjunum, Kanada og Frakklandi merkir billion hins vegar þúsund milljónir sem við köllum milljarð.

Málfarsbankinn. 

Athugasemdir við bálfarir í fjölmiðlum

1.

„Fjögurra er leitað eftir að bílar sem þau voru í sukku undir yfirborð vatnsins.“

Frétt á ruv.is. 

Athugasemd: Sögnin að sökkva merkir að fara í kaf, oftast vatn. Það sem sekkur fer að sjálfsögðu undir yfirborð vatnsins, ekki þarf að taka það fram.

Á vef CNN sem er líklega heimild fréttarinnar stendur:

The two missing children were passengers in a vehicle that became submerged under water in West Hants …

Á góðri íslensku þýðir þetta að bíll hafi farið á kaf ekki að hann hafi „sokkið undir yfirborð vatnsins“. Annað hvort er blaðamaðurinn ekki betur að sér í íslensku eða hann hafi verið að flýta sér. 

Fréttin er illa skrifuð. Hér eru dæmi:

Rýmingu var hrint af stað í nágrenni …

Hann segir vart hægt að ímynda sér þær skemmdir sem hafa orðið á heimilum.

Mikið hefur borið á rafmagnsleysi …

Svona fréttaskrif eru slæm.

Tillaga: Fjögurra er leitað eftir að bílar lentu í flóðinu.

2.

„Téð atvik var eitthvað sem ekki hefur sést áður …“

Frétt á vísi.is. 

Athugasemd: Ansi er þetta nú tilgerðarlega orðað. Téður er lýsingarorð sem merki umræddur, umtalaður, fyrrgreindur og svo framvegis. Skárra er að orða þetta svipað og í tillögunni.

Orðalagið bendir til að blaðamaðurinn sé óreyndur skrifum. Hann gerir ekki greinarmun á talmáli og ritmáli. Hvað merkir; „eitthvað sem …“?

Fréttin er hroðvirknislega skrifuð, þrisvar er sagt frá sama „atviki“ eins og það er orðað.

Tillaga: Þetta hefur ekki sést áður …

3.

„Lokað verður fyrir aðgengi að gosstöðvunum við Litla-Hrút klukkan sex í kvöld eftir að erfiðlega gekk að hafa stjórn á fólki á svæðinu í gær.“

Frétt á Vísi.is. 

Athugasemd: Eðlilegra er að orða þetta eins og segir í tillögunni.

Tillaga: Lokað verður fyrir aðgengi að gosstöðvunum við Litla-Hrút klukkan sex í kvöld því erfiðlega gekk að hafa stjórn á fólki á svæðinu í gær.

4.

„Það eru ennþá þrjár eða fjórar vikur í að tímabilið hefjist, það eiga hlutir eftir að gerast þangað til þá, klárlega“

Frétt á dv.is. 

Athugasemd: Blaðamenn á DV verða að vanda sig, gera greinarmun á rituðu máli og töluðu. Berum saman tilvitnaða málsgrein við tillöguna. Hún er skárri.

Orðið „það“ getur verið persónufornafn, nafnorð og jafnvel samtengin. Stundum er það nefnt aukafrumlag sem mörgum þykir ferlega ljótt og forðast sem heitan eldinn.

Ritað mál getur batnað mikið ef sleppt er að notað „það“. Skrifarinn þarf  þá að umorða sem er oft til mikilla bóta hafi hann á annað borð þokkalegan skilning á íslensku máli.

Atviksorðið „klárlega“ er klárlega ofnotað í fjölmiðlum. Í málsgreininni í DV er hægt að sleppa því án þess að merking hennar breytist.

Tillaga: Enn eru þrjár eða fjórar vikur þangað til tímabilið hefst og örugglega á margt eftir að gerast þangað til.

5.

„Gildi þess að starfa í björgunarsveit.“

Aðsend grein á blaðsíðu 15 í Morgunblaðinu 25.7.23.

Athugasemd: Svona slæm fyrirsögn eyðileggur annars ágæt grein. Þetta er flatneskja, ekki lýsandi fyrir efni hennar og vekur ekki áhuga lesandans. Tillagan er skárri, ætti að vekja athygli sem hlýtur að vera áhugamál allra höfunda.

Svo er það orðalagið: Gildi hvers? Þetta er önnur útfærsla á alræmdu orðalagi: „Mikilvægi þess“ er oft sagt og skrifað í fjölmiðlum. Mikilvægi hvers?

Hér skal fullyrt að svona er „letihaugaorðalag“, notað þegar skrifarinn nær ekki að lýsa umræðuefninu og dettur ofan í það sem nefna má afbrigði af kansellístíl, og það er ekki hól.

Fjölmargir eldri blaðamenn vita að fyrirsögn er eitt af aðalatriðunum í frétta- og greinaskrifum. Hitt sem skiptir máli er upphaf greinar, millifyrirsagnir og mynd. Færri og færri kunna listina að skrifa grípandi fyrirsögn. 

Tillaga: Rjóminn þeyttur í björgunarsveit.

Raðfrumkvöðull - upptaka af dauðdaga - forgangsraða orðspori sínu

Orðlof

Seiva

Vista er gömul sögn í málinu, skyld sögninni vera, og merkti ’koma einhverjum til dvalar’ á ákveðnum stað. 

Um miðjan níunda áratuginn var hún tekin upp í tölvumál og gefin ný merking, en þó vissulega skyld þeirri eldri; ’geyma skrá á diski’. 

Áður hafði slettan seiva (sbr. ensku sögnina save) verið notuð í þeirri merkingu í nokkur ár.

Orðaborgarar. 

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Raðfrumkvöðullinn Elon Musk upplýsti …“

Frétt á blaðsíðu 12 í Morgunblaðinu 17.7.23. 

Athugasemd: Hvað er „raðfrumkvöðull“? Er það maður sem er frumkvöðull oftar en einu sinni. 

Á orðaneti Árnastofnunar eru þessi samheiti nefnd: Brautryðjandi, forgöngumaður, forsprakki, forvígismaður, frumherji, hvatamaður og upphafsmaður.

Spyrja má: Þarf að gera greinarmun á þeim sem er frumkvöðull á einu sviði og þeim sem er reynist vera frumkvöðull aftur og aftur?

Nokkrir erlendir vefir eru með sömu frétt og Mogginn en í fljótu bragði gat ég ekkert séð neitt um „raðfrumkvöðulinn“ Elon Musk. Dreg því þá ályktun að orðið sé uppfinning blaðamanns Moggans.

Tillaga: Elon Musk upplýsti …

2.

„Á sama tíma eru eþíópískir þjóðdansar dansaðir …“

Frétt á blaðsíðu 29 í Morgunblaðinu 18.7.23.

Athugasemd: Skelfing flatt og ómerkilegt er að segja að dansar séu dansaðir, stökk stokkin, göngur gengnar og svo framvegis. 

Í fréttinni er sagt frá skemmtilegum atburðum víða um heim og fylgja myndir. Blaðamaðurinn er fljótfær, ekki einu sinni heldur tvisvar. Hann les ekki yfir frétt sína.

Tillaga: Á sama tíma eru eþíópískir þjóðdansar sýndir ….

3.

„Skemmti­ferða­skip slitnaði frá bryggju í miklum vindi.“

Frétt á visi.is. 

Athugasemd:  Fyrir nokkrum árum hefði ofangreind málsgrein verið orðuð eins og segir í tillögunni. Veðurfræðingar tala sífellt um mikinn vind og lítinn vind. Þeir eru hættir að nota orð eins og hvassviðri eða hægviðri. Áróður veðurfræðinga hefur haft áhrif á blaðamann Vísis. Það er slæmt.

Í fréttinni er endurtekið að skipið hafi losnað frá bryggju „vegna vinds“.

Í fréttinni segir:

Enginn slasaðist í atvikinu sem hefur þó vakið nokkurn óhug.

Þarna hefði mátt sleppa feitletraða orðinu og hefði merkingin málsgreinarinnar ekkert breyst.

Tillaga: Skemmti­ferða­skip slitnaði frá bryggju í hvassviðri.

 

4.

„Fundu upp­töku af dauð­daganum en ekki líkið.“

Frétt á vísi.is. 

Athugasemd: Skrýtið orð „dauðdagur“. Ekki finnst það í orðabók.Hins vegar er til dauðadagur, dauðadægur, endadægur, dánardagur, dánardægur, banadægur, endadægur. Öll orðin eiga við andlát eða dauða. Ekkert þeirra er hægt að nota sem dauði eða andlát.

Af tilvitnuðu orðunum má draga þá ályktun að blaðamaður Vísis sé ekki vanur skrifum og hafi ekki traustan orðaforða til að styðjast við. Annars hefði hann skrifað svipað og segir í tillögunni.

Í fréttinni segir:

Upptakan hélt áfram og sýndi að bát hans hvolfdi út af öflugum straumi sem kom frá jöklinum.

Feitletruðu orðin geta þarna merkt að hann bátunum hafi hvolft vegna straumsins. Þau geta einnig merkt að báturinn hafi ekki verið í straumnum heldur nálægt honum (dæmi: hann var á sjó grunnt út af landi). Sé hið fyrrnefnda rétt hefði verið skárra að skrifa:

Upptakan hélt áfram og sýndi að bát hans hvolfdi í öflugum straumi sem kom frá jöklinum.

Mörgum blaðamönnum veitti ekki af aðstoð þeirra reyndari en slæmt er ef hún er ekki í boði.

Tillaga: Fundu upptöku af banaslysinu en ekki líkið.

5.

„Fyr­ir tveim­ur árum leiddi rann­sókn í ljós að lög­regl­an hafði kerf­is­bundið forgangsraðað orðspori sínu frem­ur en að fletta ofan af mál­um.“

Frétt á mbl.is. 

Athugasemd: Hvernig er hægt að „forgangsraða orðspori“ og í ofanálag kerfisbundið? Orðalagið er kjánalegt, óskiljanlegt og óboðlegt á vef Morgunblaðsins.

Tillaga: Engin tillaga.

6.

„Leituðu að jarðsýnum við Lambahraun.“

Frétt á blaðsíðu 18 í Morgunblaðinu 20.7.23.

Athugasemd: Hvort eru vísindamenn í eða við Lambahraun? Á þessu er nokkur munur. 

Hvar er Lambahraun? Blaðamaðurinn lætur þess ógetið. Á örnefnakorti Landmælinga eru til þrjú Lambahraun; norðan við Hofsjökul, austan við Hlöðufell og við Fljótstungu vestan við Strút í Borgarfirði.

Hvað er til dæmis „berghula“? Blaðamaðurinn skýrir það ekki. Lesandinn þarf að fletta upp í orðabók til að skilja. Óvenjulegt er að segja að safna skuli íslensku bergi og berghulu. Er átt við grjót eða bergtegundir? Blaðamaðurinn virðist ekki hafa skilið viðmælendur sína.

Í fréttinni segir:

Þá greinir hann frá því að samspil jökla og eldvirkni spili einnig inn í …

Samspil spilar inn í … Klúðurslega orðað. Maðurinn greinir frá, sagnorðið á ekki við hér. Betra er að segja frá.

Fréttin er áhugaverð en væri betri ef reyndur blaðamaður hefði lesið hana yfir og gefið óvönum höfundinum góð ráð.

Tillaga: Engin tillaga.

Keppni snigla snýr aftur - nemarnir þau mæla gosið - fréttin kýldi mig í magann

Orðlof

Ávinningur og ávæningur

Oft rugla menn saman orðum sem hljóma líkt og segja þá t.d. „Ég hef heyrt ávinning af þessu“ í staðinn fyrir „ávæning“. Merking orðanna er þó alls óskyld og þau geta því aldrei komið hvort í annars stað. 

Ávinningur merkir ’gróði, ábati’, en ávæningur er hins vegar orðrómur og það er að sjálfsögðu hann sem menn geta heyrt.

Orðaborgarar. 

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Hægt hafi verið að flytja hana sitjandi niður.“

Frétt á vísi.is. 

Athugasemd: Kona slasast á fjalli og hún er „flutt sitjandi niður“. Blaðamaðurinn er að flýta sér og má ekki vera að því að þjónusta lesendur. Auðvelt er að ímynda sér að konan hafi verið flutt niður á „gullsstóli“. Þeir sem ekki vita hvað það er eru í vanda líkt og þeir sem ekki skila „sitjandi flutning“ björgunarsveitar.

Í frétt á öðrum fjölmiðli kemur fram að konan hafi verið ekið í burtu á fjórhjólatæki og því getað setið upprétt.

Blaðamaðurinn hefur þetta eftir viðmælanda sínum sem er björgunarsveitarmaður og sá segir þetta um útkallið:

Þegar þetta er utandyra er þetta alltaf hækkaður forgangur þó það sé svona gott veður.

Málgreinin skilst ekki. Ótrúlegt er að blaðamaðurinn láti þetta fara svona frá sér. Fréttin fjallar um slys uppi á fjalli og því óþarfi að segja það utandyra. „Hækkaður forgangur“ er furðulegt orðalag sem eflaust björgunarsveitarmaðurinn skilur en ekki almennir lesendur.

Fréttin er ekki vel skrifuð.

Tillaga: Engin tillaga.

2.

„Heimsmeistarakeppni snigla snýr aftur.“

Frétt á mbl.is. 

Athugasemd: Fór þessi makalausa „heimsmeistarakeppni“ eitthvað? Nei, hún var felld niður. Getur hún þá „snúið aftur?“ Nei, hún er haldin á ný, aftur.

Heimild Moggans er auðvitað á ensku og margir blaðamenn kunna ensku en margir eru lakari í íslensku.

Snail Racing World Championships make post-pandemic return.

Rétt er að enska orðið „return“ getur að sjálfsögðu þýtt að snúa til baka, koma til baka. 

Hér er lítið dæmi sem sýnir hversu enskan getur verið snúin: 

The voters returned him to office by a landslide. 

Nei, kjósendurnir „snéru honum ekki til baka“ eins og merking orðanna bendir til. Á íslensku er sagt að kjósendur hafi kosið hann á ný í starfið sem hann hafði áður gengt.

Sá sem þýðir fyrir lesendur Moggans verður að hafa huga að þúsundir þeirra hafa ágæta þekking á íslensku og ensku, jafnvel betri en blaðamaðurinn. Þá er vissara að vanda til verka, jafnvel þó ekkert sé kvartað. Hneykslunarandvarpið berst hvorki til blaðamannsins né útgáfunnar.

Krafa lesenda er einföld: Frétt á að vera vel skrifuð jafnvel þó hún sé ómerkileg.

Tillaga: Heimsmeistarakeppni snigla hefst á ný.

3.

„For­stjóri NTÍ fór á íbúa­fund í Grinda­vík til þess að hvetja fólk til þess að tryggja inn­búið sitt ef það vill vera ör­uggt ef að yrðu ham­far­ir.“

Frétt á mbl.is. 

Athugasemd: Málsgreinin er illa skrifuð, raunar viðvaningslega. Þarna stendur: „ef það vill vera“ í stað vilji það vera. Viðtengingarhátturinn er að týnast úr málinu. Tillagan er mun skárri.

Í fréttinni segir:

Miðað við lík­lega staðsetn­ingu goss­ins, sem sér­fræðing­ar spá að verði á Reykja­nesskaga á næstu dög­um, er ekki lík­legt að tjón verði sem kalli á viðbragð Nátt­úru­ham­fara­trygg­inga Íslands (NTÍ)

Ekki er þessi samsuða góð. Eftirfarandi er skárra:

Ekki er líklegt að hugsanlegt gos á Reykjanesskaga valdi tjóni sem Náttúruhamfaratryggingar Íslands (NTÍ) hafi áhyggjur af.

Tillaga: For­stjóri NTÍ fór á íbúa­fund í Grinda­vík og hvatti fólk til að tryggja inn­búið vegna hamfara.

4.

„Nemarnir dást að gosinu meðan þau mæla það í bak og fyrir.“

Frétt á ruv.is. 

Athugasemd: Þetta er rangt. Nefndir eru nemar og þeir mæla. Í fréttinni er talað um nemendur og sagt að „þau mæla“. Með sömu rökum er þetta rangt.

Tillaga: Nemarnir dást að gosinu meðan þeir mæla það í bak og fyrir.

5.

„Við Ytrafjall eru gamlir grjótgarðar áberandi.“

Frétt á blaðasíðu 34 í Morgunblaðinu 13.7.23. 

Athugasemd: Hvort er bæjarnafnið ritað Ytrafjall eða Ytra-Fjall? Í athyglisverðri og vel skrifaðir frétt, viðtali, í Mogganum er hið fyrrnefnda notað. Stundum finnst mér nauðsynlegt að líta á kort Landmælinga, Örnefnasjá, til að glöggva mig á aðstæðum sem ég þekki ekki vel. Hægt er að láta vefinn leita að örnefnum. 

Undir Fljótsheiði í Aðaldal er bærinn Ytra-Fjall merktur á Atlaskorti sem er prentað kort, skannað. Á því stendur Ytrafjall. Þó er hægt að varpa tölvugerðri örnefnaskrá yfir kortið og þá birtist bæjarheitið Ytra-Fjall ofan í prentaða textann.

Draga má þá ályktun að Ytrafjall sé upprunalegra en af einhverjum ástæðum hefur það ekki flust yfir í örnefnaskrána. Á svipuðum slóðum er bæjarnafnið Syðrafjall, skrifað Syðra-Fjall í örnefnaskránni. 

Tillaga: Engin tillaga.

6.

„Þetta kýldi mig í mag­ann þegar ég sá þetta í frétt­un­um.“

Frétt á mbl.is. 

Athugasemd: Fólk hefur mismunandi orð yfir það sem kemur því á óvart eða mislíkar. Segja má að þetta sé lítið skárra en blauta tuskan sem sífellt er slengt framan í fólk því til mikillar skelfingar.

Svo má fullyrða að best sé að tala hreint út, sleppa furðulegum frösum.

Tillaga: Mér varð flökurt þegar ég sá þetta í fréttunum.

 

Framkvæma víg - myrti fólk til bana - manneskja af hlýju og góðvild

Orðlof

Stíga til hliðar

Í tilefni af yfirlýsingu bankastjóra Íslandsbanka um daginn um að hún hefði ákveðið að „stíga til hliðar“ má rifja upp orð Víkverja í Morgunblaðinu 2017: 

„Hverjum datt upphaflega í hug að láta stjórnmálamenn „stíga til hliðar“? Ábyrgð hans eða hennar er mikil enda hafa þeir sem hætta afskiptum af pólitík ekki gert annað síðan, það er að segja annað en að „stíga til hliðar“.

Það hættir ekki nokkur maður í pólitík lengur, nemur staðar, dregur sig í hlé, víkur sæti, lætur gott heita, hverfur til annarra starfa eða hvaðeina sem nota má til tilbreytingar eða í staðinn. Það „stíga allir til hliðar“.

Menn stíga ekki einu sinni niður, sem væri strax tilbreyting, enda þótt Víkverji sé ekki allskostar hrifinn af því orðalagi. Til þess er það of enskulegt.“

Það er alveg rétt að í ensku er oftast notað orðalagið step down ’stíga niður’, þótt step aside ’stíga til hliðar’ sé einnig til. 

Eiríkur Rögnvaldsson. 

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Í dag hlutu fjórir menn samtals 68 ára dóm fyrir að leggja á ráðin um og framkvæma víg Lanes.“

Frétt á mbl.is. 

Athugasemd: Þetta er skrýtið orðalag. Líklega hafa fjórmenningarnir hlotið sautján ára fangelsi hver, að meðaltali. Tilgangslaust er að leggja saman fangelsisvist þeirra, það segir ekkert.

Og fyrir hvað voru mennirnir dæmdir? Þeir myrtu mann sem hét Lanes. Afar tilgerðarlegt og bjánalegt er að segja að þeir hafi „framkvæmt víg“. Þeir drápu manninn.

Í fréttinni segir:

… hlaut 18 ára fang­els­is­dóm, svo­kallaðan for­var­ing-dóm sem …

Langt er nú orðið síðan ég lærði í Noregi og ég orðin gleyminn á svo margt í því ágæta máli. Hvað þýðir „forvaring-dómur“. Gæti helst trúað að það þýði á strangari fangelsisvist en flestir eru dæmdir í.

Þetta á nú blaðamaðurinn að hafa á hreinu. Hann hefur virst vera betri íslenskumaður en svo að hann geti boðið lesendum upp á slettur, slettuþýðingar. 

Tillaga: Engin tillaga.

2.

„Orðrómurinn hélt því fram að …“

Frétt á dv.is. 

Athugasemd: Orðrómur getur merkt svo margt, til dæmis getgátur, kvittur, lausafregn, slúður og jafnvel rógburður.

Orðrómur er ekki mannlegur máttur sem „heldur einhverju fram“. Gróa á Leiti, í skáldsögunni Piltur og stúlka eftir Jón Thoroddsen, sagði

Ólygin sagði mér, en hafðu mig samt ekki fyrir því, blessuð!

Skelfing hefði orðalagið verið flatt ef Gróa hefði sagt: orðrómurinn sagði mér ...

Svo virðist sem að margir hafi lítinn skilning á stíl og því verða skrifin flöt og ómerkileg. 

Tillaga: Í orðróminum felst að …

3.

„Hver laxveiðiáin á fætur annarri hefur verið opnuð að undanförnu …“

Frétt á blaðsíðu 10 í Morgunblaðinu 1.7.23.

Athugasemd: Hér fjallar vandaður blaðamaður um laxveiðar og gerir vel. Hann fær hrós fyrir vikið.

Slakir blaðamenn hefðu skrifað að laxveiðiár „hefðu opnað“. Slíkir segja að búðir opni, skólar opni og hús opni jafnvel þó allir vita að fólk opnar, ekki dauðir hlutir. 

Tillaga: Engin tillaga.

4.

„… þegar að hinn 21 árs gamli Mutsuo Toi myrti 30 manns til bana í þorpinu sem hann var fæddur og alinn upp í.“

Frétt á dv.is. 

Athugasemd: Sá sem er myrtur deyr, það segir sig sjálft. Sem sagt; sá sem er myrtur er drepinn.

Í sjálfu sér ekkert að svona „smelluskrifum“. Blaðamaðurinn þarf samt að vanda betur skrif sín, fá aðstoð, velta fyrir sér uppbygginu frétta og greina og safna orðaforða.

Tillaga: … þegar að hinn 21 árs gamli Mutsuo Toi myrti 30 manns í þorpinu sem hann var fæddur og alinn upp í.

5.

„Hann var mann­eskja af mik­illi hlýju og góðvild.“

Frétt á mbl.is.

Athugasemd: Þetta skilst en er stirðbusalega skrifað, líklega bein þýðing úr ensku. Heimildin er vefur fótboltafélagsins Millwall og þar stendur:

… and a person of such remarkable generosity, warmth, and kindness.

Þýðingar í fjölmiðlum eru oft furðulegar. Margir freistast til að þýða orðrétt en láta innihaldið lönd og leið. 

Á dv.is er sagt frá sama atburði og þar stendur:

Hann var frábær og hlýr maður, mikill fjölskyldumaður og gaf svo mikið af sér.

Margfalt betra.

Tillaga: Hann var hlýr og góðviljaður maður.

6.

„Þetta er eitthvað sem hefur þróast yfir milljónir ára.“

Frétt á blaðsíðu 1 í Morgunblaðinu 5.7.23.

Athugasemd: Af óskiljanlegum ástæðum er fólk að þarflausu farið að skjóta „eitthvað“ inn í mál sitt. Fornafnið hefur enga merkingu og virðist vera einhvers konar hikorð eða tafs. Berum saman ofangreinda tilvitnun og tillöguna. Merking setningarinnar hefur ekkert breyst, er (ef eitthvað er) skýrari.

Fyrir áratug eða tveimur hefði verið sagt: ’Þetta er nokkuð sem hefur þróast …’ 

Tillaga: Þetta hefur þróast yfir milljónir ára.

7.

„Upphafið að einhverju stærra.“

Frétt á forsíðu Morgunblaðsins 6.7.23.

Athugasemd: Fréttin er um Reykjaneselda. Þetta er fyrirsögn og hún er slæm vegna þess að þetta „eitthvað“ er hvergi skilgreint. Má þó ætla að átt sé við eldgos. Af hverju er það þá ekki sagt? Tillagan er miklu skárri og segir það sem fréttin fjallar um.

Fyrirsagnir skipta mál og því er furðulegt að hér leggi Mogginn ekkert meira til en tala um „eitthvað“.

Að öðru leyti er fréttin vel skrifuð sem og framhald hennar inni í blaðinu.

Einna merkilegust eru ummæli Páls Einarssonar jarðeðlisfræðings sem segir að stuðst sé við gervitunglamyndir til að meta hversu djúpt kvikan er. Og Páll segir:

… þær liggja ekki fyrir fyrr en í næstu viku.

Þetta er svo skrýtið sem mest má vera. Engu líkar en að hann segi að myndirnar berist með næsta póstskipi. Lítil hjálp í því til að meta goshættuna, þá verður hugsanlega þegar farið að gjósa. Blaðamaðurinn gleymdi að spyrja Pál hvers vegna myndirnar berist ekki fyrr.

Tillaga: Eldgos gæti verið í vændum.

8.

„… segir að aðrir stuðningsmenn árásarmúgsins hafi hrakið manninn burt þar sem hann hafi virst óstöðugur.“

Frétt á vísi.is

Athugasemd: Sá sem er óstöðugur heldur varla jafnvægi, gengur líklega með staf eða göngugrind. Þarna er verið að segja frá ógæfumanni sem ætlaði að vega að stjórnmálamönnum í Bandaríkjunum.

Hugsanlega er átt við að maðurinn hefi verið óáreiðanlegur, svikull eða álíka. Þeir sem eru þannig eru varla óstöðugir. Þó má segja að margir séu óstöðugir í rásinni, en það merkir að þeir haldi varla stefnu.

Tillaga: Engin tillaga.

9.

„Segir Steinunn að textílgerðin standi alveg upp úr …“

Frétt á blaðsíðu 10 í Morgunblaðinu 8.7.23.

Athugasemd: Ofangreind setning er talmál og hefði að skaðlausu mátt sleppa atviksorðinu alveg. Tillagan er skárri þó svo að orðalagið „standi upp úr“ sé frekar slappt.

Greinin er fróðleg en ekki vel skrifuð sem bendir til að ekkert eftirlit með skrifum byrjandans. Allt bitnar á lesendum.

Sem dæmi má nefna eftirfarandi:

… og það eru þýddar sögur af þekktum dýrlingum og allt eru þetta kvendýrlingar, eða 10 kvendýrlingar. 

Þetta er haft eftir viðmælanda og er dæmigert talmál, nástaðan skiptir þá litlu máli. Blaðamaðurinn kann ekki til verka og skrifar orðrétt það sem sagt er og útkoman er slæm.

Nefnir hún sem dæmi Öræfajökulsgos sem átti sér stað árið 1362, en var það gríðarlegt gos og lagði stór svæði sunnanlands og marga bæi í eyði. 

Þetta er illa skrifað, blaðamaðurinn sér ekki nástöðuna. Orðalagið „svæði eru lögð í eyði“ er slæmt en ekkert að því að segja að bæir hafi lagst i eyði.

Blaðamaðurinn er hrifinn að orðalaginu „greina frá“ sem er tilgerðarlegt og ofnotað.

Fréttin er þrátt fyrir allt áhugaverð.

Tillaga: Steinunn segir að textílgerðin sé áberandi …