Bíllaus dagur fór fram - skriðdrekar mæta - Rushmore-fjall þjálfara

Orðlof

Góður og vondur stíll

Góður stíll einkennist af stuttum málsgreinum og -liðum. Af sagnorðum á kostnað nafnorða, lýsingarorða, atviksorða, smáorða og klisjusetninga. Af frumlagi nafnorða og germynd sagnorða. Einkum þó einkennist hann af harðri útstrikun hvers konar truflana.

Margir skrifa vondan stíl, því að þeir frjósa, er þeir horfa á skjáinn. Þeir leita skjóls í úreltum reglum um stíl úr háskólahefðum um ritgerðir. Aðrir skrifa illa, af því að þeir eru hræddir. Þeir líta á texta sem fljót, sem þeir geti stigið yfir, með því að tipla á nafnorðum.

Jónas Kristjánsson. 

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Bíl­lausi dag­ur­inn fór fram á föstu­dag …“

Frétt á mbl.is. 

Athugasemd: Núorðið fer allt „fer fram“ og er þó engin framför í því. Orðalagið í fréttinni er slæmt, bendir til að blaðamaðurinn búi ekki yfir miklum orðaforða.

Tillaga: Bíl­lausi dag­ur­inn var á föstu­daginn …

2.

„CNN greinir frá því að fjöldi viðbragðsaðila hjá slökkviliði New York borgar sem hafa látist …“

Frétt á dv.is. 

Athugasemd: Hvað merkir orðið „viðbragðsaðili“? Stundum er það haft yfir þá sem koma fyrstir á slysstað. Orðið er engu að síður drasl og hætti að læsa inni á stað þar sem blaðamönnum er bannaður aðgangur. Það er bæði illa saman sett og ofnotað.

Þeir sem starfa hjá slökkviliði hafa hingað til verið kallaðir slökkviliðsmenn. Engin ástæða er til að gefa þeim eitthvert annað heiti.

Tillaga: CNN greinir frá því að fjöldi slökkviliðsmönnum í  New York sem hafa látist …

3.

„… að fyrstu bandarísku orrustuskriðdrekarnir væru mættir inn fyrir landamæri Úkraínu.“

Frétt á blaðsíðu 13 í Morgunblaðinu 26.9.23. 

Athugasemd: Blaðamenn verða að átta sig ekki á að sagnirnar að koma og mæta eru ólíkar. Í ofangreindri tilvitnun er réttara að orða það sem svo að skriðdrekarnir séu komnir. Hafi stjórnendur fylgt þeim væri eðlilegt að segja að þeir væru mættir.

Sögnin að mæta virðist fyrst og fremst vera bundin persónu, fólki, það mætir. Dauðir hlutir mæta ekki.

Í Íslenskri orðsifjabók segir um orðið:

hitta, koma til móts við, koma á fund eða e-n stað

Sögnin að koma er notuð á annan hátt og getur haft víðtækari merkingu og notkun hennar frjálslegri en mæta.

Tillaga: … að fyrstu bandarísku orrustuskriðdrekarnir væru komnir inn fyrir landamæri Úkraínu.

4.

„Forstjóri Samherja þurfti að víkja sæti úr stjórn Síldarvinnslunnar þegar kaupin voru ákveðin.“

Frétt á ruv.is. 

Athugasemd: Málsgreinin er óskýr sem og raunar öll fréttin. Lesandinn veit ekki hvort forstjórinn hafi vikið af fundi þegar stjórnin ákvað sig eða hvort hann hafi hætt í stjórninni.

Í fréttinni segir:

Fullyrt er í tilkynningu að hann hafi ekki komið að ákvarðanatöku vegna viðskiptanna.

Skárra hefði verið að orða þetta á þessa leið:

Fullyrt er í tilkynningu að hann hafi ekki komið að ákvörðun um viðskiptin.

„Ákvarðanataka“ er draslorð. Þegar því er sleppt verður textinn skýrari.

Tillaga: Forstjóri Samherja þurfti að víkja sæti þegar stjórn Síldarvinnslunnar tók ákvörðun um kaupin.

5.

„Art­gemeinschaft tel­ur um 150 fé­laga og teng­ist ýms­um öðrum öfga­hóp­um lengst til hægri á póli­tíska róf­inu …“

Frétt á mbl.is. 

Athugasemd: Tillagan er mun betri en ofangreint. Það er ekki einu sinni fínt að segja að hópur eða félag „telji“ 150 félaga. 

Tillaga: Í Art­gemeinschaft eru um 150 fé­lagar og teng­ist það ýms­um öðrum öfga­hóp­um lengst til hægri á póli­tíska róf­inu …

6.

„Endurkoma Liverpool í seinni hálfleik.“

Frétt á mbl.is. 

Athugasemd: Stundum flögrar að manni að blaðamenn sem sérhæfa sig í íþróttum séu eitthvað undarlegir til höfuðsins. Þeir eru óskaplega góðir í ensku en oft arfaslakir í íslensku. Hið síðarnefndan er slæmt fyrir lesendur. 

Orðið endurkoma merkir aðeins að koma aftur. Ekkert annað. Lið sem lendir undir í fótboltaleik en sigrar að lokum hefur greinilega náð sér á strik.

Enska orðið „comeback“ sem iðulega er notað í fótboltalýsingum enskra blaða.

Á enska fjölmiðlinum The Times segir:

Liverpool vs Leicester City: Szoboszlai stunner seals comeback win.

Þetta þýðir að í leik Liverpool og Leicester hafi leikmaðurinn Szoboszlai komið liði sínu yfir með frábæru marki og því hafi Liverpool unnið.

Illa skrifandi blaðamenn segja að markið hafi verið „endurkoma“ fyrir Liverpool. Engu að síður fóru leikmenn liðsins hvergi.

Þá er það milljón króna spurningin: Sé hægt að tala um „endurkomu“ Liverpool hvað á þá að kalla tap Leicester? Andheitið við „endurkomu“ hlýtur að vera afturför. 

Afturför Leicester í seinni hálfleik.

Þetta gæti alveg gengið.

Tillaga: Liverpool náði sér á strik í seinni hálfleik.

7.

„Á fleygiferð upp Rushmore-fjall íslenskra þjálfara.“

Frétt á Vísi. 

Athugasemd: Tvímælalaust er þetta kjánalegast samlíking sem birst hefur í íþróttafréttum og er þó úr mörgu bullinu að velja.

Í fréttinni segir:

• og Arnar er á góðri leið með að klífa upp á topp Rushmore-fjalls íslenskra þjálfara.
• Ef til væri Rushmore-fjall íslenskra þjálfara undanfarin fjörutíu ár […] væri búið að hamra út myndir af þeim Heimi Guðjónssyni, Ólafi Jóhannessyni, Guðjóni Þórðarsyni og Ásgeiri Elíassyni á fjallið. Er þá litið til árangurs hér heima (sorrí, Heimir Hallgrímsson).
• Arnar er á fljúgandi farti upp Rushmore fjall íslenskra þjálfara …
• … en hér heima er enn hægt að nema ný lönd og klífa enn hærra upp Rushmore fjall íslenskra þjálfara, alla leið á toppinn.

Blaðamaðurinn hamrar á vonlausri hugmynd sinni.  

Af hverju er blaðamaðurinn að ávarpa þennan Heimi með orðunum „Sorrí, Heimir“? Er maðurinn vinur hans, ættingi eða fótboltaþjálfari sem gengur ekki á fjöll. „Sorrí“ hvað?

Blaðamaðurinn skrifar fyrir sjálfan sig. Hann gleymir sér í klisjum.

Þó hér hafi dómgreind blaðamannsins brugðist er má segja honum ýmislegt til hróss. Fréttin er nokkuð læsilega skrifuð og því sem næst villulaus.

Hins vegar ætti hann að lesa ritreglur Jónasar sem segir:

1. Skrifaðu eins og fólk, ekki eins og fræðimenn.
2. Settu sem víðast punkt og stóran staf.
3. Strikaðu út óþörf orð, helmingaðu textann.
4. Forðastu klisjur, þær voru sniðugar bara einu sinni.
5. Keyrðu á sértæku sagnorði og notaðu sértækt frumlag.
6. Notaðu stuttan, skýran og spennandi texta.
7. Sparaðu lýsingarorð, atviksorð, þolmynd, andlag og viðtengingarhátt.
8. Hafðu innganginn skýran og sértækan.

Þetta og fleira gagnlegt er á vef Jónasar Kristjánssonar sem eitt sinn var ritstjóri Vísis, Dagblaðsins og DV. Hann kunni til verka í blaðamennsku.

Tillaga: Engin tillaga.

Lætur gott heita - í formi frelsaðs landsvæðis - framvæma, samkvæmt, framkvæma, samtkvæmt

Orðlof

Tölva

Þegar nýjungar koma til sögunnar verður að gefa þeim nafn. Til þess eru ýmsar leiðir en hin viðtekna venja í íslensku er að smíða þeim nýyrði. 

Einhvern tíma í kringum 1960 komu fram nýjar vélar sem þurftu íslenskt heiti og Sigurður Nordal (1886-1974) stakk upp á því að kalla þær „tölvur“. 

Orðið tölva er sniðið eftir kvenkynsorðinu völva og beygist eins og það. Rótin er aftur á móti sú sama og í nafnorðinu tala og sögninni telja enda voru tölvur fyrst og fremst öflugar reiknivélar í upphafi. 

Þá hefur líklega engan órað fyrir því hversu útbreiddar tölvurnar ættu eftir að verða og heiti þeirra þar með fyrirferðarmikið í daglegu máli.

Orðaborgarar. 

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Ásgeir Börkur lætur gott heita.“

Frétt á blaðsíðu 27 í Morgunblaðinu 19.9.23. 

Athugasemd: Ásgeir Börkur ætlar að hætta í fótbolta. Af hverju er það ekki sagt í stað þess að grípa til ofnotaðrar klisju sem ætti að banna vegna þess að hún er óskýr. 

Barnaskólabrandarinn á hér vel við: Jón lætur gott heita nammi.

Tillaga: Ásgeir Börkur hættir í fótbolta.

2.

„Snæfellsnesþjóðgarður er um 170 fermetrar að flatarmáli.“

Frétt á baksíðu Morgunblaðsins 20.9.23. 

Athugasemd: Stundum má brosa að meinlegum villum í fjölmiðlum. Samkvæmt þessu er þjóðgarðurinn örugglega sá minnsti í öllum heiminum. 

Á vef umhverfisstofnunar stendur að Snæfellsnesþjóðgarður sé 183 ferkm. Líklega er það bitamunur ekki fjár, eins og gamla fólkið sagði.

Tillagan á að vera skopleg.

Tillaga: Snæfellsnesþjóðgarður er ekki stærri en meðal einbýlishús.

3.

„Gagnsókn Úkraínumanna heldur áfram en hefur enn sem komið er skilað litlum árangri í formi frelsaðs landsvæðis.“

Frétt á Vísi. 

Athugasemd: Óskaplega getur verið leiðinlegt að lesa fróðlegar fréttaskýringar á slæmu máli. Sé feitletruðu orðunum sleppt skilur lesandinn málsgreinina til fullnustu. Tillagan getur líka gengið.

Í fréttinni segir:

Eins og undanfarna mánuði eiga aðgerðir Úkraínumanna sér að mestu stað á þremur stöðum á víglínunni.

Þetta er illa skrifað. Nástaðan gerir málsgreinina slæma; „eiga sér stað á þremur stöðum“. Eftirfarandi er skárra:

Sem fyrr byggjast aðgerðir Úkraínumanna á þremur vígstöðvum.

Enn segir:

Úkraínskir hermenn birtu á mánudaginn myndir af því þegar fáni Úkraínu var hengdur upp í Andrjívka.

Sjaldgæft eða óþekkt er að fái sé hengdur upp. Ekki virðulega farið með þjóðfána. Fólk hengir upp föt en fána er flaggað.

Í fréttinni segir:

Þá hafa rússneskir herbloggarar kvartað yfir yfirburðum Úkraínumanna á svæðinu þegar kemur að stórskotaliði.

Þetta er máttlaust og flatt orðalag. Eftirfarandi er skárra:

Rússneskir herbloggarar hafa kvartað yfir yfirburðum stórskotaliðs Úkraínumanna.

Eftirfarandi er verulega illa skrifað og lyktar af enskri þýðingu:

… hafa þeir grafið nokkuð stóra holu í varnarlínu Rússa í sumar, án þess þó að hafa gert gat á hana. Miðað við gang þeirra að undanförnu virðist sem Úkraínumenn séu að reyna að víkka holuna, ef svo má að orði komast, og gætu þeir reynt að gera stærri sókn á næstunni.

Skárra er að segja að þeir hafi rofið skarð í varnarlínu Rússa án þess að hafa komist í gegn.

Illa er komist að orði að „gera stærri sókn“. Skárra er að leggja enn meiri kraft í næstu sókn.

Fréttin er löng en hér verður að hætta aðfinnslum enda er hún illa skrifuð. Blaðamaðurinn er greinilega óvanur eða hefur ekki fengið næga tilsögn.

Tillaga: Gagnsókn Úkraínumanna heldur áfram en hefur enn sem komið er hafa þeir ekki getað náð landi af Rússum.

4.

Ef til­gang­ur vinnu­stöðvun­ar­inn­ar er að þvinga stjórn­ar­völd­in til að fram­kvæma at­hafn­ir, sem þeim lög­um sam­kvæmt ekki ber að fram­kvæma, eða fram­kvæma ekki at­hafn­ir, sem þeim lög­um sam­kvæmt er skylt að fram­kvæma, enda sé ekki um að ræða at­hafn­ir, þar sem stjórn­ar­völd­in eru aðili sem atvinnurekandi.

Annar töluliður 17. greinar laga um stéttarfélög og vinnudeilur. 

Athugasemd: Takið eftir æpandi og margfaldri nástöðu í ógnarlangri málsgreininni. Sá sem les þetta í fyrsta sinn og skilur umsvifalaust ætti annað hvort að fá fá viðurkenningu eða láta skoða á sér heilann. 

Yfirleitt er orðið stjórnvöld án greinis og því er það svolítið ókennilegt þegar honum hefur verið bætt við.

Ofangreint fannst í aðsendri á blaðsíðu 15 í Morgunblaðinu 22.9.23 sem er ansi forvitnileg.

Tillaga: Engin tillaga.

5.

„Hægrisinnaðir stjórnarandstæðingar í Frakklandi náðu í gær góðri siglingu með að framlengja söguleg yfirráð sín í öldungadeildinni, í kosningum sem marka enn eitt áfallið fyrir stjórnarflokk Emmanuels Macrons forseta.“

Frétt á blaðsíðu 13 í Morgunblaðinu 25.9.23. 

Athugasemd: Þetta er illskiljanleg málsgrein. Ástæðan eru feitletruðu klisjurnar sem hjálpa lesandanum ekkert. Komman á ekki að vera þar sem hún er sett. Orðalagið „siglingu með að“ bendir til að höfundurinn sé óvanur skrifum á íslensku.

Eru hægri sinnaðir stjórnarandstæðingar enn í meirihluta í frönsku öldungadeildinni? Ekki er hægt að ráða það af málsgreininni hvort heldur er.

Hægt er að gera athugasemdir við fleira í fréttinni. Hún ekki vel skrifuð.

Tillaga: Engin tillaga.

Úreldar áætlanir - halda gætilega um pyngjuna - hrapaði til jarðar

Orðlof

Klassískt misræmi

Ég hef t.d.alltaf ímyndað mér að línan um ömmuna í Heim í Búðardal sé ritskoðun, einhver hafi alls ekki kunnað við að hafa framliðna ömmu í brúðkaupsveislu. Sungið er 

„býð ég öllum úr sveitinni, 
langömmu heillinni, 
það mun verða veislunni margt í“, 

sem er á svig við rímmynstur lagsins; sveitinni-heitinni væri í stíl, heillinni rímar ei. 

En nýlega var mér sagt að eins konar villiútgáfa hafi ratað á plötuna, upphaflegi textinn hafi verið: 

„býð ég öllum úr sveitinni,
langömmu heitinni
myndi þykja veislunni margt í“. 

Meikar sens, en maður kýs samt misræmið, enda orðið klassík. 

Sigurbjörg Þrastardóttir. Tungutak, blaðsíða 3  i Morgunblaðinu 9.9.23.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„… um að sam­eina Mennta­skól­ann á Ak­ur­eyri, MA, við Verk­mennta­skól­ann á Ak­ur­eyri, VMA.“

Frétt á mbl.is. 

Athugasemd: Í fréttum hefur verið sagt frá hugmyndum um að sameina Menntaskólann á Akureyri og Verkmenntaskólann. Ekki hefur verið rætt um að sameina MA við Verkmenntaskólann. 

Eitt er að sameina og annað að sameina við. Hvort tveggja getur átt við í þessu tilviki.

Tillaga: … um að sam­eina Mennta­skól­ann á Ak­ur­eyri, MA, og Verk­mennta­skól­ann á Ak­ur­eyri, VMA..

2.

„Kostnaðartölur byggðar á úreldum áætlunum.“

Frétt á ruv.is. 

Athugasemd: Mikill munur er á orðunum „úreldur“ og úreltur. Hið fyrra er yfirleitt haft um það sem er lítils virði eða fánýtt. Það sem er úrelt er gamaldags, óraunhæft, úr takti við tímann og svo framvegis. Vélar og tæki úreldast þegar nýjar koma á markaðinn. Sama er með fjárhagsáætlanir, þar geta verið úreltar því nýjar upplýsingar koma fram sem hækka eða lækka þær.

Tillaga: Kostnaðartölur byggðar á úreltum áætlunum.

3.

„Varð vitni að mögnuðu sjónarspili í Grænlandsferð.“

Frétt á forsíðu Morgunblaðsins 9.9.23. 

Athugasemd: Orðið „sjónarspil“ fer seint á válista yfir orð í útrýmingarhættu, sé sá listi til.

Annar listi sem ekki er heldur til, er sá yfir ofnotuð orð og á honum er nafnorðið „sjónarspil“. Það er útbrunnið, útjaskað, illa til haft, óþefur af því og ætti að leggja til hliðar næstu fjögur árin.

Skrýtið að orðaforði margra blaðamanna skuli vera svo rýr að „sjónarspil“ sé haft eiginlega allt sem þeim þykir athyglisvert í náttúrunni. Dæmin eru óteljandi. „Sjónarspilið“ er það kallað er ísbjörn veiðir og étur sel. Regnboginn er sjónarspil. Eldgos er sjónarspil. Sólarlagið er sólarspil. Ofnotað orð.

Og allt er magnað nú til dags. Ekkert annað lýsingarorð til. Freistandi að segja lýsingarorðið á of-listann.

Í fréttinni segir:

… hvernig lífið í óspilltri náttúrunni á Grænlandi er þegar frumskógarlögmálin gilda. 

Hefði ekki verið hægt að orða þetta á annan hátt en að nefna frumskóg vegna atburðar á Grænlandi?

Tillaga: Sá ísbjörn veiða og éta sel í Grænlandsferð.

4.

„Á árum áður lögðu þó margir borgarstjórar sig fram um að halda gætilega um pyngjuna, þannig að óþarft var með öllu að sveigja alla helstu gjaldstofna upp í topp og þrengja þannig að persónulegum fjárhag umbjóðendanna, borgarbúa sjálfra.“

Forystugrein Morgunblaðsins 12.9.23. 

Athugasemd: Afskaplega er þetta tilgerðaleg málsgrein - og loðin. Hvað merkir að „halda gætilega um pyngjuna“? Andstæðan við þetta orðalag er líklega að halda fast um pyngjuna. Hvort orðalagið á við um þann sem er aðgætinn í fjármálum?

Tilgangslaust er að nota svona stílbrögð. Hér á við það sama og allir blaðamenn eiga að muna; skrifa einfalt mál. 

Hvað merkir að „sveigja gjaldstofna upp í topp“? Sé átt við að hækka skatta af hverju er það ekki beinlínis sagt?

Af hverju er verið að teygja lopann með svona orðagjálfri: „þrengja þannig að persónulegum fjárhag umbjóðendanna, borgarbúa sjálfra“.

Tillaga: Áður fyrr voru margir borgarstjórar aðgætnir í fjármálum borgarinnar og því þurfti ekki að hækka skatta upp í topp og þrengja um of að borgarbúum.

5.

„Við erum búnir að eiga spjall við fulltrúa Síldarvinnslunnar og munum gera það áfram.“

Frétt á blaðsíðu 11 í Morgunblaðinu 14.9.23. 

Athugasemd: Margir „eiga spjall“ við einhvern, „eiga samtal“ og svo framvegis. Líklega er fólk hætt að tala saman. Sagnorðin lúta í lægra haldi fyrir nafnorðum að hætti enskrar tungu. 

Þátíðin er einnig við það að tapa, fjölmargir eru „búnir að eiga spjall“, „búnir að fara“, „búnir að koma“, „búnir að klúðra fréttum“ ... 

Frekar sorgleg þróun.

Tillaga: Við höfum talað við fulltrúa Síldarvinnslunnar og munum halda því áfram.

6.

„Að sögn yfirvalda voru fjórtán um borð í flugvélinni þegar hún hrapaði til jarðar …“

Frétt á blaðsíðu 12 í Morgunblaðinu 18.9.23. 

Athugasemd: Hvert hefði flugvél getað hrapað ef ekki til jarðar?

Tillaga: Að sögn yfirvalda voru fjórtán um borð í flugvélinni þegar hún hrapaði.

Einstaklingsframtök - hafandi afrekað afrek - íbúðarými

Orðlof

Gleðimaður

Þótt orðin gleðikona og gleðimaður séu formlega hliðstæð hafa þau yfirleitt ólíka merkingu. Þetta leikur Pétur Gunnarsson sér með þegar hann skrifar: 

„Í myrkrinu stóðu strákar sem vildu vera gleðimenn í stappi við stelpur sem vildu ekki vera gleðikonur. Eru kynin dæmd til að farast ævinlega á mis?“ 

Gleðimaður er sá sem hefur gaman af að skemmta sjálfum sér og öðrum en gleðikona merkir venjulega ’vændiskona’. Sú merking er aðfengin því samsvarandi orð með sömu merkingu eru til í mörgum grannmálum íslenskunnar, þar á meðal dönsku, sænsku, þýsku og frönsku. 

Reyndar eru til dæmi um það að gleðikona hafi verið notað til að lýsa glaðlyndri og skemmtinni konu, alveg hliðstætt merkingu orðsins gleðimaður. Þau eru þó miklu færri en hin.

Orðaborgarar. 

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Báðir skoruðu þeir glæsi­leg mörk eft­ir frá­bær ein­stak­lings­fram­tök í 3:0-sigr­um liða sinna.“

Frétt á mbl.is. 

Athugasemd: Blaðamaðurinn áttar sig ekki á að orðið framtak og einstaklingsframtak er eintöluorð. Er þetta yfirsjón eða er hann ekki betur að sér?  

Tillaga: Báðir skoruðu þeir glæsi­leg mörk með frá­bæru einstaklingsfram­taki í 3:0-sigr­um liða sinna.

2.

„Jimmy lést á friðsam­leg­an máta í gær­morg­un um­kringd­ur fjöl­skyldu sinni, vin­um, tónlist og hund­um.“

Frétt á mbl.is. 

Athugasemd: Sumir blaðamenn eru fáttækir í þýðingum sínum. Heimildin er ABC News og þar stendur:

Jimmy passed away peacefully on the night of September 1st surrounded by his family, friends, music and dogs …

Engum dettur í hug að segja á íslensku að einhver hafi látist „á friðsamlegan máta“. að viðstöddum hundum sínum eða ekki. Tillagan er mun betri. Best að sleppa þessu með friðinn.

Þessu næst segir á vef Moggans:

Hann lifði lífi sínu eins og um söng væri að ræða til hinsta and­ar­taks …

Þetta er óskiljanlegt en er ekki svo fjarri öllum skilningi þegar enski textinn er lesinn:

He lived his life like a song till the very last breath …

Þegar augljóst er að enskur texti gengur ekki upp á íslensku á þýðandinn um tvennt að velja; sleppa því að þýða hann eða umorða. Eftirfarandi gæti verið í anda þess enska:

Líf hans var honum alla tíð sem tónlist …

Og enn má tíunda axarsköft blaðamannsins. Hann segir í frétt sinni:

Í kjöl­farið gaf hann út fimm aðrar plöt­ur sem hlutu hóf­sam­ar móttökur frá hlust­end­um.

Hvað er „hófsöm móttaka“? Á fréttavefnum enska stendur: „enjoyed modest sales and radio airplay“. Líklega hefur tónlistarmaðurinn ekki selt mikið af plötum sínum, frekar svona í meðallagi.

Blaðamaðurinn skilur eflaust ensku til fullnustu en er fáttækur á íslensku.

Tillaga: Jimmy lést í gær­morg­un um­kringd­ur fjöl­skyldu sinni, vin­um, tónlist og hund­um.

3.

„Greinir frá á­stæðu þess að hann fór frá Liver­pool.“

Frétt á Vísi. 

Athugasemd: Blaðamenn halda margir hverjir að einfalt mál sé hallærislegt. Tillagan er skárri.

Í fréttinni segir:

Ef ein­hver af þessum mönnum hefði sagt „við viljum halda þér hérna“ þá værum við ekki að eiga þetta sam­tal núna.

Arfaslæmt er að orða það þannig að fólk „eigi samtal“. Miklu betra er að þarna hefði staðið: … þá værum við ekki að tala saman núna.

Það hefði verið erfitt fyrir hann að vera á­fram hjá liðinu, hafandi af­rekað allt það sem hann hafði af­rekað, til þess eins að sitja á vara­manna­bekknum og horfa á.

Líklegast hefur blaðamaðurinn ekki lesið yfir málsgreinina, svo hroðvirknisleg er hún. Nástaðan er hrópandi. Eftirfarandi er skárra:

Hann stóð sig vel með liðinu og því er erfitt sætta sig við að verða framvegis varamaður.

Í fréttinni stendur:

Ég er ekki að segja að ég hafi verið neyddur burt frá fé­laginu eða að þeir hafði sagt vilja mig burt en það kom ekki sá tíma­punktur, frá fé­laginu eða for­ráða­mönnum þess, að mér fannst eins og þeir vildu að ég yrði á­fram.

Þetta er hörmulega illa skrifað

Ég er ekki að segja að ég hafi verið neyddur til að fara frá félaginu eða að þeir hafði sagst vilja losna við mig. Aldrei var sagt að forráðamenn félagsins vildu hafa mig áfram.

„Tímapunktur“ er draslorð, óþarft, gagnslaust.

Tillaga: Útskýrir hvers vegna hann fór frá Liver­pool.

4.

„… og eiga þau öll að baki leiki í efstu deild hér á landi. Egill á að baki 47 leiki í efstu deild með KR, Fram og Víkingi úr Reykjavík. Sara á að baki 19 leiki … Þá á Sif að baki 132 leiki í efstu deild …“

Frétt á blaðsíðu 22 í Morgunblaðinu 6.9.23. 

Athugasemd: Þetta má kallast bakfall, nástaðan gargar á blaðamanninn en hann hlustar ekki og les ekki það sem hann skrifar í belg og biðu. Ekki er nóg að vera vel að sér í íþróttum en geta ekki skrifa skammlausa frétt um þær.

Illa skrifað viðtal er ávirðing á blaðamanninn og slæmt fyrir viðmælandann.

Tillaga: … og eiga þau öll að baki leiki í efstu deild hér á landi, Egill 47 í efstu deild með KR, Fram og Víkingi úr Reykjavík, Sara 151 leik í efstu deild FH, Val og Selfossi …

5.

„… þar sem klaufir þeirra leyfa þeim að fara hratt í gegnum votlendið sem ríkir á eyjunni.“

Frétt á blaðsíðu 40 í Morgunblaðinu 7.9.23. 

Athugasemd: Þetta er enska með íslenskum orðum. Yfirleitt er talað um að fara um land þó þar sé mýri, sandur eða eitthvað annað. Vel má vera að votlendi sé einkenni eyjarinnar. Engu að síður er skárra að orða þetta eins og segir í tillögunni. Hins vegar er málgreinin illa skrifuð og góður ritstjóri hefði látið blaðamanninn endurskrifa fréttina.

Tillaga: … þar sem klaufir þeirra leyfa þeim að fara hratt um votlendið á eyjunni.

6.

„Það er hættulegt tillfinningaleysi, sem daglegar fréttir frá Úkraínu valda um að sprengjur hafi fallið hér og hvar og sjaldnast haft hernaðarlega þýðingu.“

Forystugrein Morgunblaðsins 7.9.23. 

Athugasemd: Málsgreinin er illskiljanleg enda illa skrifuð. Leiðarinn er eiginlega slöpp söguleg upprifjun og sá sem heldur á penna virðist ekki vanur skrifum. Má maður þá biðja um að framvegis skrifi ritstjórinn leiðara. Enginn sakar hann um lausatök á pennanum hvort sem lesendur eru sammála honum eða ekki. Hann myndi aldrei skrifa „tillfinningaleysi“ enda er tilfinning hans fyrir málinu betri en svo.

Tillaga: Engin tillaga.

7.

„Jóhann brýnir fyrir fólki að hlaða aldrei rafhlaupahjól inni í íbúðarrými.“

Frétt á ruv.is. 

Athugasemd: Hvað er „íbúðarrými“? Orðið finnst ekki í orðabók. Er átt við íbúð? Nei, varla. Þá hefði það verið sagt. Eða hvað?

Gáfumenn þjóðarinnar eru í óða önn að breyta tungumálinu. Einföld og góð orð eru aflögð og önnur tekin í brúk því það er svo greindarlegt, til dæmis að segja „íbúðarrými“ en ekki íbúð.

Tillaga: Jóhann brýnir fyrir fólki að hlaða aldrei rafhlaupahjól inni í íbúð.

 

Langtímatrendið - kennslustundir fara fram - peppaður fyrir stórmótum

Orðlof

Að vera að gera eitthvað

Orðalagið vera að gera eitthvað vísar til verknaðar sem stendur yfir eða dvalarmerkingar sem afmörkuð er í tíma. Hún er að skrifa bréf. Þau eru að leika sér. 

Samkvæmt málvenju eru nokkrar hömlur á notkun þessa orðasambands. Það er t.d. ekki notað til að vísa til þess sem er tímalaust, t.d. ekki með sögnum sem tákna eiginleika né ástand sem varir. 

Ekki: „hún er að skrifa vel“ heldur: hún skrifar vel. 

Ekki: „hún er að sofa“ heldur: hún sefur. 

Ekki: „kennarinn er að sitja í stólnum“ heldur: kennarinn situr í stólnum. 

Ekki: „Ég er ekki að skilja þetta“ heldur: Ég skil þetta ekki o.s.frv. 

Það væri því í ósamræmi við þessa málvenju að segja „markmaðurinn er að verja vel í þessum leik“, „fyrirtækið er að hagnast vel á þessu ári“ o.s.frv. Fremur: markmaðurinn ver vel í þessum leik, fyrirtækið hagnast vel á þessu ári.

Málfarsbankinn. 

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„28. loftslagsráðstefnan verður haldin í Sameinuðu arabísku furstadæmunum í árslok.“

Aðsend grein á blaðsíðu 15 í Morgunblaðinu 22.8.23. 

Athugasemd: Jafnvel reyndustu stjórnmálamenn sem skrifað hafa ótal greinar þekkja ekki regluna: Aldrei byrja málsgrein á tölustaf. 

Tillaga: Tuttugusta og áttunda loftslagsráðstefnan verður haldin í Sameinuðu arabísku furstadæmunum í árslok.

2.

„Í morgun var þoka en nú hefur henni lyft.“

Viðmælandi í útvarpsþætti 24.8.23. 

Athugasemd: Akureyringurinn var nokkuð kátur með að þokunni hafði létt og sólin skein. Vel má vera að hann hafi verið óstyrkur í viðtali í beinni útsendingu og vafist tunga um höfuð. Slíkt gerist.

Tillaga: Í morgun var þoka en nú hefur henni létt.

3.

„Langtímatrendið er það að hann sé að hopa meira og meira en það er auðvitað breytileiki á milli ára.“

Frétt á ruv.is. 

Athugasemd: Ekki finnst orðið „langtímatrendið“ í orðabókum. Vera má að orðið sé vitlast stafsett hjá blaðamanni Ríkisútvarpsins. Vera má að „trend“ sé útlenska.

Eitt ráð vil ég gefa blaðamönnum á Ríkisútvarpinu og það er að láta íslenska þýðingu á útlendum orðum fylgja í sviga. Ekki gera ráð fyrir að allir skilji slettur. Best er þó að sleppa þeim enda eru þær sóðaskapur.

Fyrirsögn fréttarinnar er þessi:

Drangajökull hopar meira og meira.

Hér hefði mátt segja að jökullinn hörfi sífellt eða sífellt meira.

Tillaga: Engin tillaga.

4.

„Enn hafa engar kennslustundir á vegum Háskóla Íslands farið fram í Eddu, nýju húsi Stofnunar Árna Magnússonar í íslenskum fræðum við Arngrímsgötu í Reykjavík.“

Frétt á blaðsíðu 2 í Morgunblaðinu 28.8.23. 

Athugasemd: Þetta er svakaleg málsgrein. Skilja má fréttina þannig að ekkert hafi enn verið kennt í húsinu sem nefnt er Edda. Sé það rétt skilið af hverju er verið að segja að „engar kennslustundir hafi farið fram“ í húsinu?

Núorðið þarf allt að „fara fram“. Í stað þess að kenna er talað um kennslustundir. Blaðamaðurinn étur gagnrýnislaust upporðalag viðmælanda síns og útkoman verður tóm vitleysa. Einhvers konar kanselístíll eða nafnorðasíbylja.

Fréttin er ekki góð, gagnslaus upprifjun. Allt gamlar og ómerkilegar fréttir.

Tillaga: Enn hefur ekki verið kennt í Eddu, nýju húsi Stofnunar Árna Magnússonar í íslenskum fræðum við Arngrímsgötu í Reykjavík.

5.

„Ég er alltaf peppaður fyr­ir þess­um stór­mót­um og að spila fyr­ir ís­lenska landsliðið.“

Frétt á mbl.is. 

Athugasemd: Við erum fjölmargir sem skiljum ekki útlensku. Því ber blaðamanni að lagfæra málfar viðmælanda síns, útrýma slettum. Svo uppgötvaði ég að sögnin að peppa er rammíslensk enda segir í nútímavæddri útgáfu Njálu:

Nú er að segja frá Otkatli að hann ríður rosalega mikið peppaður. Hann hefir spora á fótum og hleypir neðan um sáðlandið og sér hvorgi þeirra Gunnars annan. Og í því er Gunnar stendur upp ríður Otkell á hann ofan og rekur sporann við eyra Gunnari og rístur hann mikla ristu og blæðir þegar mjög. Grét þá Gunnar sárlega en Otkell hló.

Er Otkell þarna peppaður eins og viðmælandi Moggans. Yndislegt.

Orðið er til í ensku en á því máli er til dæmis sagt: „He was an enthusiastic player, full of pep.“ Íslenskir blaðamenn sem hafa lært ensku en minna í íslensku myndu þýða þetta svona: „Hann var ákafur leikari, fullur af peppum.“

Tillaga: Ég er alltaf í stuði fyrir stórmót og vera í landsliðinu.