Einstaklingsframtök - hafandi afrekað afrek - íbúðarými

Orðlof

Gleðimaður

Þótt orðin gleðikona og gleðimaður séu formlega hliðstæð hafa þau yfirleitt ólíka merkingu. Þetta leikur Pétur Gunnarsson sér með þegar hann skrifar: 

„Í myrkrinu stóðu strákar sem vildu vera gleðimenn í stappi við stelpur sem vildu ekki vera gleðikonur. Eru kynin dæmd til að farast ævinlega á mis?“ 

Gleðimaður er sá sem hefur gaman af að skemmta sjálfum sér og öðrum en gleðikona merkir venjulega ’vændiskona’. Sú merking er aðfengin því samsvarandi orð með sömu merkingu eru til í mörgum grannmálum íslenskunnar, þar á meðal dönsku, sænsku, þýsku og frönsku. 

Reyndar eru til dæmi um það að gleðikona hafi verið notað til að lýsa glaðlyndri og skemmtinni konu, alveg hliðstætt merkingu orðsins gleðimaður. Þau eru þó miklu færri en hin.

Orðaborgarar. 

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Báðir skoruðu þeir glæsi­leg mörk eft­ir frá­bær ein­stak­lings­fram­tök í 3:0-sigr­um liða sinna.“

Frétt á mbl.is. 

Athugasemd: Blaðamaðurinn áttar sig ekki á að orðið framtak og einstaklingsframtak er eintöluorð. Er þetta yfirsjón eða er hann ekki betur að sér?  

Tillaga: Báðir skoruðu þeir glæsi­leg mörk með frá­bæru einstaklingsfram­taki í 3:0-sigr­um liða sinna.

2.

„Jimmy lést á friðsam­leg­an máta í gær­morg­un um­kringd­ur fjöl­skyldu sinni, vin­um, tónlist og hund­um.“

Frétt á mbl.is. 

Athugasemd: Sumir blaðamenn eru fáttækir í þýðingum sínum. Heimildin er ABC News og þar stendur:

Jimmy passed away peacefully on the night of September 1st surrounded by his family, friends, music and dogs …

Engum dettur í hug að segja á íslensku að einhver hafi látist „á friðsamlegan máta“. að viðstöddum hundum sínum eða ekki. Tillagan er mun betri. Best að sleppa þessu með friðinn.

Þessu næst segir á vef Moggans:

Hann lifði lífi sínu eins og um söng væri að ræða til hinsta and­ar­taks …

Þetta er óskiljanlegt en er ekki svo fjarri öllum skilningi þegar enski textinn er lesinn:

He lived his life like a song till the very last breath …

Þegar augljóst er að enskur texti gengur ekki upp á íslensku á þýðandinn um tvennt að velja; sleppa því að þýða hann eða umorða. Eftirfarandi gæti verið í anda þess enska:

Líf hans var honum alla tíð sem tónlist …

Og enn má tíunda axarsköft blaðamannsins. Hann segir í frétt sinni:

Í kjöl­farið gaf hann út fimm aðrar plöt­ur sem hlutu hóf­sam­ar móttökur frá hlust­end­um.

Hvað er „hófsöm móttaka“? Á fréttavefnum enska stendur: „enjoyed modest sales and radio airplay“. Líklega hefur tónlistarmaðurinn ekki selt mikið af plötum sínum, frekar svona í meðallagi.

Blaðamaðurinn skilur eflaust ensku til fullnustu en er fáttækur á íslensku.

Tillaga: Jimmy lést í gær­morg­un um­kringd­ur fjöl­skyldu sinni, vin­um, tónlist og hund­um.

3.

„Greinir frá á­stæðu þess að hann fór frá Liver­pool.“

Frétt á Vísi. 

Athugasemd: Blaðamenn halda margir hverjir að einfalt mál sé hallærislegt. Tillagan er skárri.

Í fréttinni segir:

Ef ein­hver af þessum mönnum hefði sagt „við viljum halda þér hérna“ þá værum við ekki að eiga þetta sam­tal núna.

Arfaslæmt er að orða það þannig að fólk „eigi samtal“. Miklu betra er að þarna hefði staðið: … þá værum við ekki að tala saman núna.

Það hefði verið erfitt fyrir hann að vera á­fram hjá liðinu, hafandi af­rekað allt það sem hann hafði af­rekað, til þess eins að sitja á vara­manna­bekknum og horfa á.

Líklegast hefur blaðamaðurinn ekki lesið yfir málsgreinina, svo hroðvirknisleg er hún. Nástaðan er hrópandi. Eftirfarandi er skárra:

Hann stóð sig vel með liðinu og því er erfitt sætta sig við að verða framvegis varamaður.

Í fréttinni stendur:

Ég er ekki að segja að ég hafi verið neyddur burt frá fé­laginu eða að þeir hafði sagt vilja mig burt en það kom ekki sá tíma­punktur, frá fé­laginu eða for­ráða­mönnum þess, að mér fannst eins og þeir vildu að ég yrði á­fram.

Þetta er hörmulega illa skrifað

Ég er ekki að segja að ég hafi verið neyddur til að fara frá félaginu eða að þeir hafði sagst vilja losna við mig. Aldrei var sagt að forráðamenn félagsins vildu hafa mig áfram.

„Tímapunktur“ er draslorð, óþarft, gagnslaust.

Tillaga: Útskýrir hvers vegna hann fór frá Liver­pool.

4.

„… og eiga þau öll að baki leiki í efstu deild hér á landi. Egill á að baki 47 leiki í efstu deild með KR, Fram og Víkingi úr Reykjavík. Sara á að baki 19 leiki … Þá á Sif að baki 132 leiki í efstu deild …“

Frétt á blaðsíðu 22 í Morgunblaðinu 6.9.23. 

Athugasemd: Þetta má kallast bakfall, nástaðan gargar á blaðamanninn en hann hlustar ekki og les ekki það sem hann skrifar í belg og biðu. Ekki er nóg að vera vel að sér í íþróttum en geta ekki skrifa skammlausa frétt um þær.

Illa skrifað viðtal er ávirðing á blaðamanninn og slæmt fyrir viðmælandann.

Tillaga: … og eiga þau öll að baki leiki í efstu deild hér á landi, Egill 47 í efstu deild með KR, Fram og Víkingi úr Reykjavík, Sara 151 leik í efstu deild FH, Val og Selfossi …

5.

„… þar sem klaufir þeirra leyfa þeim að fara hratt í gegnum votlendið sem ríkir á eyjunni.“

Frétt á blaðsíðu 40 í Morgunblaðinu 7.9.23. 

Athugasemd: Þetta er enska með íslenskum orðum. Yfirleitt er talað um að fara um land þó þar sé mýri, sandur eða eitthvað annað. Vel má vera að votlendi sé einkenni eyjarinnar. Engu að síður er skárra að orða þetta eins og segir í tillögunni. Hins vegar er málgreinin illa skrifuð og góður ritstjóri hefði látið blaðamanninn endurskrifa fréttina.

Tillaga: … þar sem klaufir þeirra leyfa þeim að fara hratt um votlendið á eyjunni.

6.

„Það er hættulegt tillfinningaleysi, sem daglegar fréttir frá Úkraínu valda um að sprengjur hafi fallið hér og hvar og sjaldnast haft hernaðarlega þýðingu.“

Forystugrein Morgunblaðsins 7.9.23. 

Athugasemd: Málsgreinin er illskiljanleg enda illa skrifuð. Leiðarinn er eiginlega slöpp söguleg upprifjun og sá sem heldur á penna virðist ekki vanur skrifum. Má maður þá biðja um að framvegis skrifi ritstjórinn leiðara. Enginn sakar hann um lausatök á pennanum hvort sem lesendur eru sammála honum eða ekki. Hann myndi aldrei skrifa „tillfinningaleysi“ enda er tilfinning hans fyrir málinu betri en svo.

Tillaga: Engin tillaga.

7.

„Jóhann brýnir fyrir fólki að hlaða aldrei rafhlaupahjól inni í íbúðarrými.“

Frétt á ruv.is. 

Athugasemd: Hvað er „íbúðarrými“? Orðið finnst ekki í orðabók. Er átt við íbúð? Nei, varla. Þá hefði það verið sagt. Eða hvað?

Gáfumenn þjóðarinnar eru í óða önn að breyta tungumálinu. Einföld og góð orð eru aflögð og önnur tekin í brúk því það er svo greindarlegt, til dæmis að segja „íbúðarrými“ en ekki íbúð.

Tillaga: Jóhann brýnir fyrir fólki að hlaða aldrei rafhlaupahjól inni í íbúð.