Skilja virði þess - vinna gott starf - 50/50 líkur á gosi

Orðlof

Par

Orðið par er ekki af germönskum stofni frekar en önnur orð málsins sem byrja á ’p’. Par kemur þó fyrir þegar í fornu máli, og líklega hafa fæstir verulega andúð á orðinu. 

En vilji menn komast hjá að nota það er stundum hægt að nota í staðinn orðið tvennd, og talað er um tvenndarkeppni og tvenndarleik í íþróttum. Samt er varla hægt að tala um þrjár tvenndir af sokkum, heldur þrenna sokka eða þrjú pör. 

Par er líka fast í ýmsum samsetningum, og þar er útilokað að nota tvennd í staðinn og segja t.d. bollatvennd eða hnífatvennd í stað bollapar og hnífapar.

Orðaborgarar. 

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„… en í hinu frjálslynda og friðsama Hollandi skaut lögregla á mótmælendur, þannig að nokkrir særðust hættulega.“

Leiðari Morgunblaðsins 24.11.21                                     

Athugasemd: Hvaða tilgangi þjónar þetta „þannig að“? Lögreglan skaut á mótmælendur og nokkrir særðust hættulega. Lesendur Moggans hljóta að gera þá kröfu að leiðarinn sé þokkalega skrifaður, nógar eru ambögurnar annars staðar í blaðinu og vefútgáfunni.

Í leiðaranum segir:

Hvernig stendur á því að Evrópusambandið stendur þögult hjá þegar stór hluti þessara lýðræðisþjóða í Mið-Evrópu – allt að þriðjungur landsmanna – á að sæta stofufangelsi? 

Í samræmu við það sem á undan segir í leiðaranum færi betur á því að segja að sambandið aðhefðist ekkert. Lakara er að persónugera þetta risastóra samband Evrópuríkja.

Tillaga: … en í hinu frjálslynda og friðsama Hollandi skaut lögregla á mótmælendur og nokkrir særðust hættulega.

2.

„Þegar þú vaknar í rúmi frá Hästens munt þú skilja virði þess að ná fullkomnum nætursvefni.“

Auglýsing á baksíðu Viðskiptablaðs Morgunblaðsins 24.11.21.                                     

Athugasemd: Óskaplega er þetta nú illa skrifað. Hver er þessi ’þú’ sem nefndur er? Ekki ég, vegna þess að ég er ekki ’þú’. Dæmigerð ensk þýðing á orðinu „you“ sem ekki merkir alltaf þú.

Svo er það orðalagið „virði þess“. Það er í ætt við hið alræmda „mikilvægi þess“. Lélegir skrifarar halda að þetta sé rismikið orðalag en því miður er ekki svo. Þar að auki er „fullkominn nætursvefn“ ekki til, algjörlega óskilgreind fullyrðing. Tillagan hér fyrir neðan er ekki merkileg en þó mun skárri en í auglýsingunni.

Eigendur fyrirtækisins virðast ekki gera sér grein fyrir rassbögunni, gera enga kröfu til málfars, samþykkja það sem sennilega hljómar. 

Aðalfyrirsögnin er á ensku: „We sleep. Do you?“ Líklega hafa þessi orð verið höfundi textans ofviða og hann því sleppt að þýða þau. Sama er með þetta: „Be awake for the first time in your life“. 

Hvernig stendur á því að fyrirtæki leyfir sér að nota hrærigraut af ensku og íslensku í auglýsingu fyrir íslenskan markað? Þetta á líklega að vera flott. Um leið gerir fyrirtækið lítið úr tungumáli okkar sem þó á undir högg að sækja.

Tillaga: Eftir næturhvíld í rúmi frá Hästens finnst að góður svefn er öllum mikilvægur.

3.

„Tillögurnar munu nær örugglega valda mörgum vonbrigðum en nefndin vann gott starf og …“

Leiðari Fréttablaðsins 24.11.21.                                     

Athugasemd: Hvað merkir að „vinna gott starf“? Líklegast hefur nefndin unnið vel, staðið sig vel og svo framvegis. Höfundurinn gæti svo sem hafa hoppað gott hopp, skrifað góð skrif, sýnt góða sýningu … Engin reisn yfir þessu.

Tillaga: Tillögurnar munu nær örugglega valda mörgum vonbrigðum en nefndin vann vel og …

4.

„Mánuður í jól.“

Fyrirsögn á forsíðu Allt í Fréttablaðinu 24.1.21.                                     

Athugasemd: Þetta er skrýtið en ef til vill ekki kolrangt. Venjulega er sagt að mánuður sé til jóla. Hvers vegna að breyta því? Má þá ekki alveg eins segja: Mánuður þangað til jóla eða mánuður í að jól komi. Er þetta skýrara og betra. Nei, síður en svo.

Hins vegar er ekkert að því að segja að mánuður sé þar til daginn taki að lengja (ekki að mánuður sé í að daginn taki að lengja). Mánuður er í afmælið hennar (ekki mánuður til afmælisins hennar) og svo framvegis. Þó getur verið mánuður í að skipið komi eða mánuður í kosningar.

Þegar brugðið er út af hefðbundnu og góðu orðalagi er oft slæmri máltilfinningu um að kenna. Mikill og fjölbreyttur bóklestur er það eina sem byggir upp tilfinningu fyrir málinu. Fyrir marga er of seint að byrja lesturinn.

Tillaga: Mánuður til jóla.

5.

„Segir „50/50“ líkur á gosi.“

Fyrirsögn á mbl.is.                                      

Athugasemd: Líklega er hér átt við að helmingslíkur séu á gosi. Orðalagið „50/50“ er það sem segir á ensku máli „fifty-fifty chance“ og er þá átt við hlutfall. Þetta er klúður, gæsalappirnar bjarga engu.

Auðvitað er það miklu flottara að segja „fiftífiftí“ heldur en að tala eins og gamall afdalabóndi í sóttkví sem segir helmingslíkur og snýtir úr tóbaksfullum nösum upp í vindinn.

Í fréttinni er haft eftir viðmælanda:

Bjarki Kaldalóns Fri­is, nátt­úru­vár­sér­fræðing­ur á Veður­stofu Íslands, seg­ir þó að menn taki ekki handa­hlaup yfir stöðu mála enn, þar sem eng­in gosórói hef­ur mælst og ekk­ert orðið vart við gas­uppstreymi á og við jök­ul­inn.

Málsgreinin er ferlega illa samin, óljós og of löng. Hvað merkir orðalagið að „taka handahlaup“ út af einhverju? Vera má að þetta sé „frísneskt“ orðalag en er óskiljanlegt á íslensku.

Atviksorðið ’enn’ er á röngum stað í málsgreininni. 

Skárra hefði verið að orða þetta svona:

Bjarki Kaldalóns Fri­is, nátt­úru­vár­sér­fræðing­ur á Veður­stofu Íslands, seg­ir að enn séu flestir séu rólegir vegna ástandsins. Enginn gosórói hefur mælst og ekki orðið vart við gasuppstreymi.

Engin ástæða er til að skrifa orðrétt upp eftir viðmælanda. Betra er að lagfæra orðalag hans og stytta án þess þó að merkingin breytist. Blaðamenn verða að muna að talmál er um margt frábrugðið ritmáli.

Í fréttinni segir:

Eins og fyrr seg­ir er sig ís­hell­unn­ar yfir Grím­svötn­um ákveðin vísbend­ing um að gos sé í vænd­um en Bjarki seg­ir þó að einnig geti verið að ekki komi til goss, ekki að svo stöddu það er. 

Skárra er:

Eins og fyrr seg­ir er sig ís­hell­unn­ar yfir Grím­svötn­um ákveðin vísbend­ing um að gos sé í vænd­um. Bjarki seg­ir þó að að hugsanlega komi ekki til goss. 

Blaðamaðurinn virðist fljótfær, les ekki yfir það sem hann skrifar eða er ekki dómbær á eigin skrif.

Tillaga: Segir helmingslíkur á gosi.

6.

„125 ár eru liðin í dag frá andláti Gríms Thomsen …“

Frétt á blaðsíðu 45 í Morgunblaðinu 27.11.21.                                     

Athugasemd: Daglega leyfir Mogginn sér að byrja málsgreinar á tölustöfum. Enginn skrifari með snefil af sjálfsvirðingu gerir það. Enginn virðulegur fjölmiðill leyfir slíkt. 

Þetta ber hvorki Mogganum né blaðamönnum hans gott vitni. Dæmin eru fjölmörg.

Tillaga: Í dag eru liðin 125 ár frá andláti Gríms Thomsen …

Andrúmsloft á uppleið - að gera sér ekki mikinn greiða - kjöt á beinum ásakana

Orðlof

Prentvillan

Fimmta útgáfan var Grútarbiblía, gefin út árið 1813. Hún er nefnd svo vegna prentvillu. Þar sem átti að standa Harmagrátur Jeremía stóð Harmagrútur Jeremía.

Morgunblaðið, 2.3.01, C hluti, blaðsíða 31 

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Ólaf­ur er höf­und­ur hinn­ar ný­út­gefnu bók­ar Ræt­ur, sem hann lýs­ir sem leit að spurn­ing­um sem hann hef­ur haft um eigið líf.“

Frétt á mbl.is.                                      

Athugasemd: Þetta er ekki vel orðað. Spurningarnar um lífið, tilgang þess og vegferð einstaklingsins eru ærið margar en svörin eru fá, mótsagnakennd og stundum þoku hulin. Getur verið að blaðamaðurinn hafi ruglast þarna eitthvað í ríminu. Að minnsta kosti skilst seinni hluti málsgreinarinnar ekki.

Lausi greinirinn á alls ekki við. Yfirleitt reyna vanir skrifarar að komast hjá því að nota tilvísunartenginguna ’sem’ tvisvar í sömu málsgrein. Betra er að umorða eða nota punkt. Stundum er það erfitt.

Jón F. Friðjónsson segir í Málfarsbankanum:

Tilvísunarorðin sem og er vísa ávallt til fallorða í íslensku, t.d.:

Bókin, sem ég las, var skemmtileg. 

Í öðrum tungumálum, t.d. ensku og dönsku, geta tilvísunarorð einnig vísað til setninga, t.d.:

He said he was innocent which is true (’hann sagðist vera saklaus og það er satt’). 

Þess gætir í vaxandi mæli að tilvísunarorð í íslensku séu notuð að erlendum hætti, þannig að þau séu látin vísa til sagnorða, t.d.: 

Hann sagði að þetta væri lygi sem er [þ.e. en það er] ekki rétt. 

Þetta er athyglisvert.

Tillaga: Ólaf­ur er höf­und­ur Róta, bókar sem hann segir vera um leit að svörum við spurningum sínum um líf sitt.

2.

„900 nýjar bitcoin-myntir eru „grafnar“ upp á hverjum degi …“

Frétt á blaðsíðu 23 í Morgunblaðinu 20.11.21.                                     

Athugasemd: Morgunblaðið reynir án afláts að koma því inn hjá lesendum sínum að það sé í lagi að byrja málsgreinar á tölustöfum. Hvað á maður eiginlega að halda? Vita blaðamennirnir ekki betur? Enn ótrúlegra er að stjórnendur blaðsins skuli ekki vera betur að sér.

Á mbl.is hefst frétt á þessa leið:

37 ára göm­ul kona frá Kúbu seg­ir ...

Dæmi úr Mogganum eru enn fleiri. Hvað er eiginlega að þarna uppi við Rauðavatn?

Tillaga: Á hverjum degi eru 900 nýjar bitcoin-myntir „grafnar“ upp …

3.

„Ólöf Helga segir and­rúms­loft innan Eflingar á upp­leið.“

Fyrirsögn á fréttablaðinu.is                                     

Athugasemd: Frekar óhönduglega samin fyrirsögn. Sá sem bjó hana til hefur haft í huga að andrúmsloftið hafi skánað og allt sé því á uppleið. Ekki er hægt að blanda þessu tvennu saman svo vel sé.

Tillaga: Ólöf Helga segir and­rúms­loft innan Eflingar sé að skána.“

4.

„Bretar hentu rúmlega 600.000 skömmtum af bóluefni AstraZeneca gegn kórónuveirunni eftir að þeir runnu út.“

Frétt á dv.is.                                     

Athugasemd: Glösin undir bóluefnið hafa líklega verið lek annars hefði það ekki runnið út. Þó gæti verið að síðasti dagur notkunar hafi runnið upp og því hafi ekki verið hægt að nota það. 

Sögnin að renna er ekki góð í þessu sambandi því þá mætti halda að bóluefnið hafi lekið úr glösunum. Réttara er að segja að skammtarnir hafi runnið úr á tíma og ruglast enginn á því orðalagi.

Tillaga: Bretar hentu rúmlega 600.000 skömmtum af bóluefni AstraZeneca gegn kórónuveirunni eftir að þeir runnu út á tíma.

5.

„Kínversk stjórnvöld hafa ekki gert sér mikinn greiða utan landsteinanna með framferði sínu vegna ásakana tennisstjörnunnar Peng Shuai.“

Leiðari Morgunblaðsins 22.11.21.                                     

Athugasemd: Er hægt að gera sjálfum sér greiða? Orðalagið er tóm vitleysa því hver og einn vinnur að eigin hagsmunum meira eða minna.

Greiði merkir aðstoð, hjálp. Til er orðið greiðasala sem merki veitingasala. Sá sem er greiðasamur eða greiðvikinn er hjálpsamur. 

Engu líkar er en að höfundurinn sé annað hvort fljótfær eða hann áttar sig ekki á blæbrigðum íslensks máls. 

Tillaga: Kínversk stjórnvöld hafa staðið sig illa utan landsteinanna vegna ásakana tennisstjörnunnar Peng Shuai.

6.

„Ekki mikið kjöt á beinum ásakana.“

Fyrirsögn á blaðsíðu 6 í Morgunblaðinu 23.11.21.                                   

Athugasemd: Asnalegt orðalag. Ein besta reglan fyrir skrifara er að ofnota ekki orðtök eða orðatiltæki heldur nota einfalt mál. Þegar sagt er að ekki sé mikið kjöt á beinunum er átt við að eitthvað sé lítið eða rýrt. Best er að segja það beinum orðum.

Í fréttinni segir viðmælandinn og er tekið fram að hann hafi sent blaðinu skriflega yfirlýsingu:

Við því hefur ekki verið brugðist – sem gefur til kynna að ekki sé mikið kjöt á beinum þessara ásakana.

Þarna á ekki að vera þankastrik, frekar komma. Greinilegt er að viðmælandinn forðast að taka ákveðið til orða, fer undan í flæmingi í stað þess að segja að ásakanirnar séu beinlínis rangar. Kemur þetta greinilega í ljós í lok fréttarinnar.

Hefði viðmælandinn viljað halda áfram í flæmingnum hefði hann átt að nota svipað orðalag og er í tillögunni hér fyrir neðan.

Tillaga: Ekki mikið til í þessum ásökunum.

 

Verslanir hrynja hægri vinstri - jarðskjálftahrina staðsett - gámur sem líkir eftir fangelsi

Orðlof

Velgjörðarmenn

Sá sem veitir mannkyninu fegurð er mikill velgerðarmaður þess. Sá sem veitir því speki er meiri velgerðarmaður þess. En sá sem veitir því hlátur er mestur velgerðarmaður þess.

Þórbergur Þórðarson. Bréf til Láru. 

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Býst við að verslanir hrynji „hægri, vinstri“ á miðnætti í kvöld.“

Fyrirsögn á mbl.is.                                      

Athugasemd: Þetta er óskiljanleg fyrirsögn og ótrúlegt að hún skuli hafi verið valin. Gæsalappirnar bjarga engu.

Í meginmáli fréttarinnar stendur:

Ég sit bara spennt við tölvuna á miðvikudagskvöldinu og hringi inn klukkan 12 á miðnætti. Þá hefst sturlunin. Þá hrynja verslanirnar hægri vinstri. Þá bara klárum við jólin á netinu,

Ekkert af þessu auðveldar lesandanum að skilja. 

Tillaga: Engin tillaga.

2.

„Unnendur hjólhýsa og hinnar víðfrægu bókar Hermans Melvilles um Moby Dick geta nú glaðst saman yfir nýjustu framþróun á markaði útilegubúnaðar, þar sem kínverski hönnuðurinn Hu Yong hefur svipt hulunni af hvalshljólhýsi sínu.“

Frétt á blaðsíðu 6 í bílablaði Morgunblaðsins 16.11.21.                                

Athugasemd: Málsgreinin hangir efnislega ekki saman. Hvers vegna?

1. Hún er alltof löng
2. Ágiskun blaðamannsins út í hött
3. Algjör óþarfi að blanda bókinni um Moby Dick inn í fréttina 
4. Niðurlag málsgreinarinnar kemur alltof seint en er þó aðalatriði málsins.

Bókin um Moby Dick er afar góð en ég get síst af öllu tengt hana við þetta „hvalshjólhýsi“ sem blaðamaðurinn kallar svo, en er þó frekar í ætt við fellihýsi. Skrifin eru beinlínis kjánaleg.

Hverjir eru „unnendur“ hjólhýsa? Ég þekki fjölda fólks sem á hjólhýsi og líkar vel við eign sína en flokkast varla sem „unnendur“.

Margir blaðamenn eru óskaplega lengi að komast að aðalatriði fréttar, virðist vera fyrirmunað að koma því fyrir í upphafi.

Þar að auki eru margir blaðamenn ótrúlega sparir á punkta sem þó hjálpa mikið í öllum skrifum séu þeir rétt notaðir. Lesendur eru „unnendur“ punkta án þess að vita það.

Allir geta lært af leiðbeiningum Jónasar Kristjánssonar á vefnum jonas.is. Þar segir hann meðal annars:

Einfaldasta leiðin og ódýrasta er að sleppa samtengingunum OG og EN. Setja í staðinn punkt og stóran staf. Sjálfgefið er að málsgreinar innan sama málsliðar séu í samhengi hver við aðra. Þær þurfa því ekki merkingarlaus orð til að tengjast.

Skýrar er ekki hægt að orða þetta. Sá sem skrifaði fréttina ætti að lesa leiðbeiningar Jónasar. Hann myndi stórbæta sig á örskömmum tíma.

Tillaga: Nýjasta framþróun í útilegubúnaði er hjólhýsi kínverska hönnuðarins Hu Yong.

3.

„Tek­in voru 4.422 sýni, þar af 2.124 ein­kenna­sýni. 1.773 eru nú í ein­angr­un vegna Covid-19 og 2.636 í sótt­kví.“

Frétt á mbl.is.                                      

Athugasemd: Þetta virðist skýrt en er hundleiðinlegt enda gagnslaust að hrúga tölum saman í eina málsgrein. Í ótrúlega mörgum fréttum Moggans hefjast málsgreinar á tölustöfum sem er ljóta vitleysan. Í þessari frétt er það tvisvar gert. Hvers vegna? 

Svo mikið hefur legið á að birta fréttina að tvisvar er sama staðreyndin endurtekin:

… þar af níu á landa­mær­un­um.

Og tveimur línum neðar stendur:

Níu greind­ust á landa­mær­um …

Hroðvirknislega skrifaðar fréttir eiga ekki að birtast í Mogganum.

Útilokað er að skrifa skiljanlega frétt með fjölda tölulegra upplýsinga sem hrúgað er saman í belg og biðu. Þær eiga þess í stað heima í töflum, súluritum, línuritum eða með myndrænni framsetningu eins og gert er á vefnum covid.is.

Tillaga: Tek­in voru 4.422 sýni, þar af 2.124 ein­kenna­sýni. Í einangrun vegna Covid-19 eru nú 1.773 menn og 2.636 í sótt­kví.

4.

„Sú er staðsett í grennd við Þrengsl­in, suður af Syðri-Eld­borg.“

Frétt á mbl.is.                                     

Athugasemd: Verið er að tala um jarðskjálftahrinu. Blaðamenn þjösnast á lýsingarorðinu „staðsettur“. Ekkert breytist sé orðinu sleppt. Setningin verður einfaldari og skýrari.

Blaðamenn verða að varast heimatilbúið „tæknimál“ sem á ekkert erindi til almennings. Í fréttinni er haft eftir viðmælandanum:

Þar koma reglu­lega inn skjálft­ar …

Hvar koma jarðskjálftarnir inn? Jú, að öllum líkindum inn á jarðskjálftamæla. Blaðamaður má ekki gleypa við orðalagi viðmælandans heldur færa það til betra máls. Þarna hefði verið betra að lagfæra og segja:

Þar verða reglu­lega skjálft­ar …

Á blaðsíðu 2 í Fréttablaðinu 18.11.21 segir:

Kennsla áttundu bekk­inga í Hagaskóla var felld niður í dag eftir að mygla greindist í múr þar sem stofur þeirra eru staðsettar. 

Ekkert gagn er hér af lýsingarorðinu „staðsettur“. Sé því sleppt breytist ekkert. Til hvers er þá verið að nota gagnslaust orð?

Tillaga: Sú er í grennd við Þrengsl­in, suður af Syðri-Eld­borg.

5.

„Gámur á Skóla­vörðu­holti líkir eftir neðan­jarðar­fangelsi.“

Fyrirsögn á frettabladid.is.                                      

Athugasemd: Gámur líkir ekki eftir neinu. Hann getur hugsanlega líkst einhverju. Á þessu tvennu er mikill munur.

Tillaga: Gámur á Skóla­vörðu­holti líkist neðan­jarðar­fangelsi.

Bera eldgos augum - nóvemberspá er lent - skólar opna aftur

Orðlof

Klámenska

Aumingja ástkæra,ylhýra málið okkar er á stöðugu undanhaldi. Það er sótt að því úr öllum áttum. Orrustan á samfélagsmiðlunum er nú þegar töpuð.

Hluti af spekinni þaðan, sem ég hefi séð, er skrifaður á lélegri klámensku, og það sem ritað er á íslensku er meira og minna skakkt og brenglað eins og höfundarnir hafi enga málfræði lært.

Þórir S. Gröndal. Blaðsíða 39 í Morgunblaðinu 4.11.21.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„36 ára maður er í haldi hjá lög­regl­unni vegna hvarfs­ins.“

Frétt á mbl.is.                                      

Athugasemd: Á Mogganum telja sumir blaðamenn sjálfsagt að nota tölustafi í upphafi málgreinar. Enginn leiðbeinir þeim. Af þessu leiðir að ósiðurinn sést stundum í aðsendum greinum og einnig minningargreinum. Hér á sannarlega við að börnin gera það sem fyrir þeim er haft. Óvandað orðalag í dagblöðum, tímaritum og bókum getur verið smitandi.

Aldrei er tölustafur fremst í málsgrein. Þarfnist einhver skýringar er auðvelt að gúgla á ensku til dæmis „starting sentence with a numbers“.

Tillaga: Þrjátíu og sex ára maður er í haldi hjá lög­regl­unni vegna hvarfs­ins.

2.

„Nokkur fjöldi ferðamanna hefur lagt leið sína til La Palma til að bera eldgosið augum.“

Myndatexti á vísi.is.                                      

Athugasemd: Æ, æ, æ, æ. Vera má að blaðamaðurinn viti um orðasambandið að berja eitthvað augum og þarna hafi óvart fallið niður eitt ’j’. Það er þó engin afsökun, bendir aðeins til að hann hafi ekki lesið fréttina vel yfir fyrir birtingu hennar. Sé að þetta var síðar leiðrétt.

Tillaga: Nokkur fjöldi ferðamanna hefur lagt leið sína til La Palma til að berja eldgosið augum.

3.

„Nóvemberspá Siggu Kling er lent!“

Frétt á mbl.is.                                     

Athugasemd: Er betra að segja að spáin sé „lent“ frekar en að segja að hún sé komin. Spáin var þó hvorki á flugi né siglingu og því varla hægt að segja að hún sé „lent“. Hvers vegna er upphrópunarmerki notað?

Best er að tala einfalt og skiljanlegt mál jafnvel þó verið sé að tala um hindurvitni eða bábilju eins og stjörnuspá svo sannarlega er. Auðvitað er „stjörnuspá“ bara bull og vitleysa sem sæmir ekki virðulegum fjölmiðli að birta.

Tillaga: Nóvemberspá Siggu Kling er komin.

4.

„Kristján var ákærður fyrir að hafa ekið bíl sínum eftir tveimur vegum, Hlíðarvegi og Vallarbraut á Hvolsvelli, eftir að hafa verið sviptur ökuréttindum.“

Frétt á blaðsíðu 2 í Fréttablaðinu 5-11-21.                                     

Athugasemd: Ekki er blaðamennskan upp á marga fiska. Í raun kemur það fréttinni lítið við á hvaða götum maðurinn ók og bæjarfélagið er algjör aukaatriði. Þarna er bara verið að teygja lopann

Stjórnendur Fréttablaðsins þurfa að lesa yfir fréttir sem byrjendur í faginu skrifa. Nema auðvitað að lesendur skipti engu máli, fréttir séu uppfylling á milli auglýsinga.

Tillaga: Kristján var ákærður fyrir að hafa ekið bíl sínum eftir að hafa verið sviptur ökuréttindum.“

5.

„Skólar opna aftur á Akranesi.“

Frétt á mbl.is.                                      

Athugasemd: Er ekki einfaldara að segja að þeim verði opnaðir. Sumir íslenskufræðingar segja að nú sé nú allt í lagi, orðalagið sé svo algengt að ekki megi amast við því. Ég er ekki sammála.

Eitthvað ankannalegt er að segja að hús opni, stofnanir opni. Þar fyrir utan er það ekki rétt. En svona er nú lífið. Margir skilja ekki blæbrigði íslenskunnar og halda að öll tungumál séu eins og enskan eða eigi að vera eins og hún.

Tillaga: Skólar opnaðir aftur á Akranesi.

6.

„Stormurinn gengur niður með morgninum.“

Fyrirsögn á ruv.is.                                     

Athugasemd: Ekki er þetta rangt, ósköp eðlileg íslenska. Hins vegar saknar maður sagnarinnar að lægja. Gömul og falleg veðurorð eru óðum að týnast. Fréttamaðurinn talar um storminn og er það réttnefni. Margir aðrir, og þar á meðal veðurfræðingar, segja að „vindurinn minnki með morgninum“. Þróunin er sorgleg.

Tillaga: Storminn lægir með morgninum.

Óvarleg sprenging - ökutæki sem taka á sig vind - mikilvægi þess

Orðlof

Ískyggileg þróun

„Íslenskan á vissulega undir högg að sækja,“ svarar Kristinn alvarlegur í bragði, „við erum með nemendur sem nálgast að vera tvítyngdir, það er orðið mun erfiðara að ná til nemenda með íslenskum fornsögum, Völuspá og slíku svo við þurfum virkilega að halda vöku okkar og ekki síður að bæta útgáfu kennslubóka á íslensku. 

Ef við gætum okkar ekki verður íslenskan bara tungumál sem við notum á tyllidögum,“ segir hann og kveður þróunina ískyggilega. 

Viðtal við Kristinn Þorsteinsson skólameistara FG. Morgunblaðið, 28.10.21 blaðsíða 32.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Ó­var­leg sprenging lokaði vegi um Skorradal.“

Fyrirsögn á fréttablaðinu.is.                                      

Athugasemd: Sprenging getur ekki verið „óvarleg“. Sprenging er bara sprenging. Hins vegar getur verið að óvarlega sé sprengt. Það er allt annað og rökrétt. 

Tillaga: Illa staðið að sprengingu sem lokaði vegi um Skorradal.

2.

„Útsalah á Old Trafford.“

Fyrirsögn á blaðsíðu 27 í Morgunblaðinu 25.10.21.                                     

Athugasemd: Manchester United lék á heimavelli sínum við  Liverpool. Einn leikmenna síðarnefnda liðsins er Egypti og heitir Salah. Hann er óumdeilanlega einn mesti markaskorari á Englandi, Egyptalandi og víðar um byggð ból.

Þeim leyfist ýmislegt, gárungunum á íþróttadeild Moggans. Víst er að þeir eru stundum fyndnir.

Ekki fer þó alltaf vel á því að stunda bögumælaíþrótt í fréttaskrifum. Þó gat ég ekki annað en glott er ég las fyrirsögnina. Ég skildi hana nokkuð fljótt enda þótt ég fylgist ekki svo ýkja mikið með enska fótboltanum. Svo brosti ég með sjálfum mér.

Blaðamenn taka áhættu með orðaleikjabrandara. Hann getur misheppnast og lesandinn skilur ekkert. Er þá ekki betra að sleppa brandaranum?

Tillaga: Engin tillaga.

3.

„Hættulegt ökutækjum sem taka á sig mikinn vind.“

Fyrirsögn á mbl.is.                                      

Athugasemd: Staðlað orðalag er óskaplega þreytandi í fréttum. Ekki veit ég hvaðan ofangreind tilvitnun kemur upprunalega. Hún lyktar af stofnanamállýsku. Við, alþýða manna, tölum um bíla, rútur, flutningabíla en aldrei ökutæki.

Staðreyndin er sú að allir bílar „taka á sig mikinn vind“. Vindur sneiðir ekki framhjá sumum bílum en feykir öðrum um koll. Hvað er þá átt við með ofangreindum orðum? Ekki þarf að vera mjög hvasst til að hjólreiðamaður eigi í erfiðleikum. Sko, hjól eru ökutæki, einnig rafhjól, hlaupahjól, þríhjól og ef til vill hjólaskautar.

Segl á skipum eru hönnuð til að taka í sig mikinn vind. Hliðarvindur getur feykt litlum og stórum bílum um koll og jafnvel ýtt hús af grunni sínum. Fátt er betra en þegar seglskip sigla á lensi, það er með vindinn í bakið. „Ökutæki sem taka á sig mikinn vind“ er lítil hætta búin er þau aka undan vindi.

Tillaga: Hvassviðri sem getur verið hættulegt bílum.

4.

„Má hér nefna mikilvægi þess að malbikun Dynjandisheiðar verði lokið sem fyrst …“

Grein á blaðsíðu 14 í Morgunblaðinu 26.10.21.                                     

Athugasemd: Algengt er að lesa þessi orð: „mikilvægi þess“ í aðsendum greinum og fréttum fjölmiðla. Orðalagið er orðið svo gelt og að ekki tekur nokkru tali. Prófið að gúggla. Upp kemur ótrúlega mikill fjöldi tilvitnana og eru eins og „kassar á lækjarbakka og allir eins“ eins og segir í vinsælu lagi.

Mikilvægi þess að …

• … hugsa tuttugu ár fram í tímann
• … lesa fyrir börn
• … hafa rétt til tjáningar um lífsreynslu 
• … fara varlega í afléttingar
• … hugsa um stafrænu markaðssetninguna alla leið
• … setja heilbrigð mörk í samskiptum

Í öllum tilvikum er auðvelt að umorða til að höfundurinn lendi nú ekki í sama feninu og allir aðrir virðast vera svamlandi í.

Þegar ég hef leiðbeint fólki í smíði greina, ritgerða og jafnvel bóka hef ég lagt áherslu á að sleppa til dæmis hortittum eins og aukafrumlaginu „það“, „þess“ og álíka. Yfirleitt þarf fólk þá að hugsa nánar um frásögnina og uppbyggingu málsgreinarinnar sem er afar holl pæling. Betra er að nota sagnir fullum fetum en ekki flækja sig í stofnanalegum skrifum sem hendir ólíklegasta fólk, og er ég engin undantekning.

Svo má nefna hér að flestar aðsendar greinar í fjölmiðlum eru alltof langar. Auðvelt er að stytta þær um þriðjung án þess að efni eða hugsun bíði skaða af. Betra er fyrir vana og óvana skrifara að biðja aðra um að lesa yfir.

Málefnalega góð grein og full af fróðleik getur verið hundleiðinleg. Fólk gefst upp við lesturinn. Munum að ekki eru allar aðsendar greinar í fjölmiðlum mikið lesnar. Stuttar greinar með millifyrirsögnum eru bestar. Stærri greinar týnast.

Tillaga: Mikilvægast er að ljúka við að malbika Dynjandisheiði sem fyrst …

5.

„Birgir Ármannsson, formaður undirbúningsnefndar um rannsókn kjörbréfa, segir hefð fyrir því að telja atkvæði sem eru eingöngu merkt með strikun yfir frambjóðanda án þess að merkt sé við listabókstaf sem atkvæði greitt flokki þeim sem frambjóðandinn sem strikað er yfir sé í.“

Frétt á blaðsíðu 2 í Morgunblaðinu 1.11.21.                                 

Athugasemd: Er ekki hægt að orða þetta betur en með langri og flókinni málsgrein? Tillagan hér fyrir neðan er mun skárri.

Tillaga: Birgir Ármannsson, formaður undirbúningsnefndar um rannsókn kjörbréfa, segir hefð fyrir því að atkvæði með yfirstrikuðu nafni frambjóðanda sé gilt þó ekki sé krossað við flokksheitið.