Ókyrrð í flugvél - boltar renna á gólfi - gera góða heimsókn

Orðlof

Skilja illa skáldsögur

Tungumálið virðist vera að láta undan ógnarhraðri þróun upplýsingatækninnar. Öll tungumál þróast reyndar til einföldunar og mín kynslóð tjáir sig öðruvísi en foreldrakynslóð mín. 

En þessi breyting er mjög hröð og lýsir sér til dæmis í því að skáldsögur sem nemendur lásu fyrir 15 árum eru mörgum illskiljanlegar í dag.

Jón Özur Snorrason, kennari. Blaðsíða 22 í Morgunblaðinu 28.12.23. 

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Ell­efu farþegar slösuðust eft­ir að „furðuleg ókyrrð” kom upp í flug­vél …“

Frétt á mbl.is. 

Athugasemd: Er ekki einsdæmi að ókyrrð verði „í flugvél“? Algengara er að flugvélar lendi í ókyrrð, og þá er hún utan dyra.

Tillaga: Ell­efu farþegar slösuðust eft­ir að flugvél lenti í „óvenjulegri ókyrrð” …

2.

„Hann lést friðsam­lega í nótt, að sögn dags­blaðsins Bild.“

Frétt á mbl.is. 

Athugasemd: Sá látni er fyrrverandi fjármálaráðherra Þýskalands, Wolfgang Schaeuble. Heimild Moggans er vefur þýska fjölmiðilsins Bild. Þar stendur:

Der CDU-Politiker starb am Dienstagabend (26. Dezember) friedlich im Kreise seiner Familie.

Á vef Reuters segir um Schaeuble:

… died peacefully late Tuesday …

Engin þörf er á að segja að maðurinn hafi látist „friðsamlega“. Þannig er ekki talað á íslensku enda deyja fæstir með látum ef svo má segja.

Lýsingarorðið friðsamlegur getur þýtt svo óskaplega margt, til dæmis hljóðlátur eða kyrrlátur. Erfitt er nota þessi orð svo vel sé. Því er langbest að sleppa því að tala um „friðsamlegt andlát“.

Villa er í textanum. Þarna ætti að standa dagblað ekki „dagsblað“.

Á Vísi stendur:

Þýska fréttastofan DPA segir hann hafa andast í faðmi fjölskyldu sinnar í gærkvöldi.

Þetta er vel skrifað.

Tillaga: Hann lést í nótt samkvæmt því sem fram kemur á vefsíðu þýska fjölmiðilsins Bild.

3.

„Altjón við Víkurbraut þar sem boltar renna eftir gólfinu.“

Frétt á Vísi. 

Athugasemd: Yfirleitt rúlla boltar á gólfi, að minnsta kosti sé ýtt við þeim. Talsverður munur er á sögnunum að rúlla og renna. 

Óneitanlega er þetta frekar hallærisleg málsgrein. Betra hefði verið að tala um halla á gólfinu, húsið hafi skekkst.

Tillaga: Altjón við Víkurbraut þar sem gólfið hallar.

4.

„West Ham gerði góða heim­sókn á Emira­tes-völ­inn og …“

Frétt á mbl.is. 

Athugasemd: Sorglegt hversu margir íþróttablaðamenn eru fastir í ensku orðalagi á íslensku. Enskumælandi segja:

West Ham made a good visit to the Emirates stadium and … 

„Gerði góða heimsókn“ og „made a good visit“. Ástæða er til að hvetja blaðamenn til að hugsa. Það reynist oft farsælt.

Ég spái því að innan skamms þyki það aftur frumlegt að skrifa blátt áfram, án allra hallærislegra orðalagsskreytinga. 

Mikilvægast af öllu er að geta komið þekkingu sinni og upplýsingum yfir á íslenskt mál svo sómi sé að fyrir blaðamanninn og fjölmiðilinn.

Tillagan er skárri en tilvitnunin.

Tillaga: West Ham vann Arsenal á Emira­tes-vellinum og …

5.

„Um þessar mundir hef ég verið dómsmálaráðherra í 200 daga. Þessir 200 dagar hafa …“

Aðsend grein á blaðsíðu 17 í Morgunblaðinu 29.12.23. 

Athugasemd: Þetta er kölluð nástaða er alltaf ljót. Þegar höfundurinn hefur einu sinni nefnt dagafjöldann þarf ekki að nefna hann aftur, síst af öllu í næstu málsgrein, og raunar ekki heldur í lok greinarinnar, sem hann þó gerir. 

Afskaplega auðvelt er að komast hjá nástöðunni eins og tillagan ber með sér.

Í greininni segir:

Ég finn þungt fyrir mikilli ábyrgð sem mér hefur verið falin …

Hver er munurinn á að finna „þungt fyrir mikilli ábyrgð“ og finna til ábyrgðar? Enginn nema orðagjálfrið.

Eftirfarandi er skárra:

Ég finn til ábyrgðar minnar …

Mikilvægt er að stjórnmálamenn hafi trúnaðarmann sem lesi yfir greinar og ræður.

Tillaga: Um þessar mundir hef ég verið dómsmálaráðherra í 200 daga. Þeir hafa ….

6.

„Þórdís Elva, sem er 23 ára, skrifaði undir tveggja ára samning við Växjö og sagði við Morgunblaðið …“

Frétt á blaðsíðu 54 í Morgunblaðinu 30.12.23. 

Athugasemd: Frábært. Blaðamaðurinn fellur ekki í sömu gryfju og aðrir, hefði getað sagt eins og hinir; „hin 23 ára“. Það gerir hann ekki og verðskuldar því hrós.

Tillaga: Engin tillaga.

Klappa sjálfum sér á bakið - jólin koma við enda ársins - ofan heimskautsbaugs

Orðlof

Strætisvagn og rúta

Í íslensku er gerður greinarmunur á stórum farþegabílum eftir því hvort þeir eru einkum notaðir innanbæjar eða á milli fjarlægari staða. Í fyrra tilvikinu er talað um strætisvagn - eða strætó - en rútu í því síðara. Algengt er þó að sama orðið sé notað um hvort tveggja í tungumálum.

Orðið rúta er tökuorð sem er ættað úr frönsku en komið í íslensku í gegnum dönsku. Franska orðið getur bæði merkt ’vegur’ og ‘leið’ en í dönsku er það einungis notað í síðari merkingunni. 

Í íslensku hefur merking orðsins aftur á móti færst af sjálfri leiðinni yfir á farartæki sem gengur ákveðna leið.

Orðaborgarar. 

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Það er ævintýri líkast hvernig fiskinum er komið á legg.“

Frétt á blaðsíðu 8 í Morgunblaðinu 23.12.23. 

Athugasemd: Áhugavert er að sjá hvernig orðalag og orðtök fjarlægast uppruna sinn. Börnin komast á legg,  vaxa úr grasi; verða fullorðin. Skepnur komast líka á legg og svo framvegis. Orðalagið að komast á legg merkir einfaldlega að stálpast, þroskast.

Vel má vera að fiskar „komist á legg“, það er þroskist og nái fullri stærð. Skrifari þarf að vanda sig, skoða hvort orðalag hæfir efni.

Tillagan er ekki góð en skárri en tilvitnunin. Hins vegar er fréttin afar áhugaverð og raunar vel skrifuð.

Tillaga: Þroski fisksins er ævintýralegur.

2.

„46 gámar fuku af flutningskipinu …“

Frétt á ruv.is. 

Athugasemd: Tölustafi á aldrei nota í upphafi málsgreinar, hvorki í fréttum, ritgerðum eða sögum. Aldrei.

Í fréttinni segir:

… að hann hafi aldrei séð annað eins magn af reka.

Betur fer á því að tala um annan eins reka. Magn á ekki við, ekki frekar en fjöldi. Reki getur hins vegar verið mikill eða lítill og allt þar á milli.

Yfirleitt er talað um flutningaskip en ekki flutningsskip. Hið síðara er þó ekki rangt.

Tillaga: Fjörtíu og sex gámar fuku af flutningsskipinu ….

3.

„… aðspurður hvort hann klappaði sjálfum sér á bakið eða öðrum yfir árangri félagsins.“

Frétt á Vísi. 

Athugasemd: Orðalagið að klappa einhverjum á bakið tröllríður fréttum, sérstaklega íþróttafréttum. Varla nokkur getur hrósað öðrum eða veitt viðurkenningu. 

Bjálfalegast af öllu er þegar sagt er að einhver „klappi sjálfum sér á bakið“ enda er ekki hægt gera það eins og þegar öðrum er klappað í viðurkenningarskyni. Skylt þessu er  það fáránlega orðalag „að standa með sjálfum sér“. Sá sem grípur til svona orðalags hefur greinilega ekki þá máltilfinningu sem nauðsynleg er til að geta skrifað fréttir.

Tillaga: … aðspurður hvort hann eigi ekki heiðurinn af árangri félagsins.

4.

„Jólin koma við enda ársins og einkennist þessi tími af miklum hátíðarhöldum.“

Frétt á ruv.is. 

Athugasemd: Í hreinskilni sagt er fréttin afar illa skrifuð. Nokkurn dæmi má taka.

Sagt er að jólin komi „við enda ársins“. Aldrei er tekið þannig til orða. Ár er tímabil, þegar það er nærri því lokið eru jól. Enginn talar um „enda sólarhringsins“ held lok hans.

Óskiljanlegt er að taka viðtal við þjóðfræðing um jól án þess að nefna varla kristni en tönglast þess í stað á hátíð sem sögð er hafa verið í heiðni um vetrarsólstöður. Um þetta er ekkert vitað, allt ágiskanir.

Í fréttinni segir:

Talið er þó að höfðingjar hafi haldið miklar veislur á þessum tíma og boðið fólki af næstu bæjum. Þá hafi einnig verið drukkin jól og borinn fram góður matur og drykkur.

Þetta er afskaplega mikil einföld og jafnvel barnaleg framsetning. Ekkert er getið um hvenær þetta á að hafa gerst. 

Í fréttinni segir:

… segir að tímatal okkar hafi oft mikið að gera með hvenær hátíðarhöld lenda. 

Þetta er klúðursleg málsgrein og óskiljanleg.

Ennfremur segir:

Aðspurð um það hvað einkenni nútímajól og hvað hátíðin stendur fyrir í dag segir Dagrún Ósk erfitt að festa fingur á það nákvæmlega.

Hvorki viðmælandinn né blaðamaðurinn vita hvað jólin, kristmessa, eru í huga fólks.

Í fréttinni kemur þetta fram:

Það sem er ekki fallið í gleymsku en fer þó hverfandi eru jólakortin,“ segir Dagrún Ósk. „Það er hefð sem fer fækkandi mjög með árunum …

„Hefð sem fer fækkandi“. „Hefð sem fer hverfandi“. Skilur einhver svona?

Fréttin er afar yfirborðsleg og skilur ekkert eftir.

Tillaga: Jólin koma í lok ársins og einkennist af miklum hátíðarhöldum.

5.

„Þetta er ein mesta víta­spyrna sem ég hef séð á ævinni.“

Frétt á mbl.is. 

Athugasemd: Ekkert er að orðalaginu nema það eitt vítaspyrnan í fótboltaleiknum var aldrei tekin, aldrei var dæmd vítaspyrna sem honum þótti ranglátt.

Þetta er því tóm vitleysa og þannig tala íþróttablaðamenn. Þeir hafa mikið vit á fótbolta en eru frekar slappir í skrifum. Hér er eitt dæmi:

Hann er langt frá því að vera í nátt­úru­lega stöðu …

Enginn veit hvað er að vera í „náttúruleg staða“ í fótbolta. Þarna á að standa náttúrulegri. Þó svo að fallbeygingin hefði verið rétt veit ekki neinn hvað maðurinn á við.

Tillaga: Þarna hefði átt að dæma vítaspyrnu, broti var greinilegt að mínu mati.

6.

„Stuðningsmannahópur Manchester United gaf frá sér yfirlýsingu …“

Frétt á Vísi. 

Athugasemd: Fljótfærnin mun gera út af við blaðamanninn sem skrifaði fréttina. Í upphafi fréttarinnar sem í heild er afar stutt segir:

Stuðningsmannahópur Manchester United gaf frá sér yfirlýsingu þar sem varpað var ljósi á áhyggjur og efasemdir …

Fimm línum neðar stendur:

Stuðningsmannaklúbbur Manchester United gaf svo frá sér yfirlýsingu þar sem látið var í ljós blendnar tilfinningar …

Ofangreind nástaðan blasir við lesendum en blaðamaðurinn tekur ekki eftir henni.

Fréttin hangir varla saman því blaðamaðurinn var að flýta, búinn að snæða hamborgarahrygginn og eftirrétturinn í þann mund að koma á matarborðið. Hið ótrúlega er að þetta gerðist á aðfangadagskvöldi, fréttin var birt klukkan 19:45. Svo mikill var flýtirinn að lesendur skipta blaðamanninn engu.

Tillaga: Engin tillaga.

7.

„… úr fang­elsi sínu ná­lægt Moskvu til fanga­ný­lendu fyr­ir ofan heim­skauts­baug.“

Frétt á mbl.is.

Athugasemd: Yfirleitt er talað um að eitthvað sé norðan við heimskautsbauginn. Á ensku er talað um „above arctic circle“. Margir sem þýða beint úr ensku eru ekki vel að sér í íslensku.

Á landakorti sem hangir á vegg snýr norður ætíð upp. Enginn segist þó fara frá Reykjavík og upp á Snæfellsnes eða upp á Skagaströnd. Að vísu hefur fest í málinu orðalagið að „fara upp á Akranes“ og hlær enginn lengur að því. Orðalagið að fara til Akraness virðist hafa horfið.

Sá sem fer í heimsókn upp á Akranes orðar það aldrei svo að hann fari til baka niður til Reykjavíkur. Þá yrði líklega hlegið.

Til er í málinu orðtakið að „fara norður og niður“ og er það síst af öllu ósk um góða ferð.

Merkilegt er hvernig ferðum fólk er háttað víða um landið. Föðurfólk mitt fór tíðum frá Stykkishólmi og „fram í eyjar“ en við ættlerarnir förum út í eyjar. Í Eyjafirði fara menn „fram í fjörð“ og halda til suðurs, ekki norðurs.

Fjölskylda vinar míns sem ættaður er úr Aðalvík segist fara norður þangað en við óskyldir teljum okkur vera á leið vestur á firði þó svo að við séum í sama bíl.

Enn segja þeir sem fara yfir Hellisheiði að þeir séu á leið austur fyrir fjall sem er bölvuð della, en samt orðar maður það þannig.

Heimsskautsbaugarnir eru merkileg fyrirbæri. Á vef Almanaks Háskóla Íslands segir:

Heimskautsbaugar heita baugar sem dregnir eru á landabréf nálægt 66,5° norðlægrar og suðlægrar breiddar. […]

Heimskautsbaugarnir eiga að afmarka þau svæði við heimskaut jarðar þar sem sólin (nánar tiltekið sólmiðjan) getur horfið undir sjónbaug í heilan sólarhring eða lengur að vetrinum en getur þá jafnframt verið á lofti heilan sólarhring eða lengur að sumrinu þannig að sjá megi miðnætursól. 

Fróðlegt er að lesa áframhaldið á vefnum.

Tillaga: … úr fang­elsi sínu ná­lægt Moskvu í fanga­ný­lendu norðan heim­skauts­baugs.

Kvika hefur spúst upp - manns forréttindi - ítrekað ferli kviku

Orðlof

Forsetningar

Kerfi forsetninga í íslensku er um margt afar nákvæmt. Þar er t.d. ekki aðeins gerður munur á stefnu hreyfingar (hvert — hvaðan) heldur skiptir einnig máli hvort það sem hreyfist var undir einhverju, á einhverju eða í einhverju. 

Þessi munur kemur m.a. fram í forsetningapörum (undir — undan; á — af; í — úr) og hann er okkur í blóð borinn. Af þessu leiðir m.a. að mikill munur er á forsetningunum af og undan þótt þær vísi báðar til hreyfingar. Það kemur því á óvart að sjá og heyra þeim ruglað saman, t.d.: 

Dekkjum stolið af bíl hreyfihamlaðs manns 
Kjölurinn rifnaði af [skútunni] í látunum [í óveðrinu]).

Ætla mætti af fyrra dæminu að dekkin hefðu verið á palli vörubíls en svo var ekki, þau voru undir bílnum og því var þeim stolið undan honum. Umsjónarmanni finnst einnig órökrétt að tala um kjöl á (‘undir’) skútu.

Íslenskt mál – þættir Jóns G. Friðjónssonar, 121. þáttur.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Mjög ó­sátt við sam­göngur í Eyjum.“

Frétt á Vísi. 

Athugasemd: Eitt að vera ósáttur við samgöngur til Eyja og annað að vera ósáttur með samgöngur. Blaðamaðurinn áttar sig því miður ekki á þessu.

Í fréttinni segir:

Íris Róbertsdóttir, bæjarstjóri Vestmannaeyjabæjar, segir Eyjamenn mjög ósátta við samgöngur sínar þessa dagana.

Hér bregst blaðamaðurinn. Skárra hefði verið að orða þetta svona:

Íris Róbertsdóttir, bæjarstjóri Vestmannaeyjabæjar, segir Eyjamenn nú mjög ósátta með samgöngur til Eyja.

Varla eru Eyjamenn ósáttir við „samgöngur sínar“ og þaðan af síður við „samgöngur annarra“.

Tillaga: Mjög ó­sátt með sam­göngur til Eyja.

2.

„Fyrir dómi sagði árásarmaðurinn að honum hafi staðið ógn af brotaþolanum.“

Frétt á Vísi. 

Athugasemd: Fréttin er klúðursleg og víða illa orðuð. Blaðamaðurinn sækir orðalagið í dómskjöl sem eru, eins og flestir vita, uppfull af lögfræðilegum orðum og orðalagi sem enginn notar dags daglega. Blaðamaðurinn ber óskaplega virðingu fyrir þessu og vogar sér ekki að bregða út af því sem þar stendur.

Furðulegt er að orða það á þá leið að árásarmanni hafi staðið ógn af brotaþola. Svona er aldrei sagt. Tillagan er skárri.

Í fréttinni er sagt að árásarmaður hafi „framið árás“. Þetta er svo vitlaust og bjánalegt að engu tali tekur. 

Árásarmaðurinn réðst á annan mann..

Í fréttinni segir:

... og langlíklegast að brotaþolanum myndi hljótast bani af.

Þetta er furðulegt. Eðlilegra orðalag er að segja myndi hljóta bana af.

Tillaga: Fyrir dómi sagðist árásamaðurinn hafa hræðst þann sem hann stakk.

3.

„… en hann var ákærður fyrir tilraun til nauðgunar gegn 14 ára stúlku og …“

Frétt á dv.is. 

Athugasemd: Maðurinn var ákærður fyrir að reyna að nauðga stúlku. Orðalagið „tilraun til nauðgunar gegn stúlku“ er afspyrnu vont.

Tillaga: … en hann var ákærður fyrir að reyna að nauðga 14 ára stúlku og ….

4.

„Kvikan sem spúst hefur upp á yfirborðið í eldgosinu við Sundhnúkagíga …“

Frétt á á blaðsíðu 1 í Morgunblaðinu 21.12.23. 

Athugasemd: Máltilfinningin segir manni að sögnin að spúa eigi þarna að vera spúist.

Hvert ætti kvikan að spúast annað en upp? Hvaða „yfirborð“ er verið að tala um? Kvikan spýst upp úr gígnum. Yfirleitt er sagt að kvika komi upp úr gíg. Þar með er hún komin upp úr jörðinni og óþarft að nefna yfirborð jarðar. 

Einfalt orðalag er alltaf best. Óþarfi að vera með leikrænar lýsingar, stundum ráða blaðamenn ekki við þær í flýtinum sem sagt er að einkenni starf þeirra.

Tillaga: Kvika sem komið hefur upp í eldgosinu við Sundhnúkagíga …

5.

„Maður fær óbragð í munninn hvað manns forréttindi eru mikil.“

Frétt á ruv.is. 

Athugasemd: Umsjónarmaður minnist þess ekki að hafa séð svona orðalag áður. Hins vegar má segja að forréttindi hans séu mikil, forréttindi okkar og svo framvegis. 

Líklega á viðmælandinn við að forréttindi hennar, samstarfsfólks hennar eða þeirra sem búa við betri aðstæður en þeir sem hún segir frá.

Tillaga: Maður fær óbragð í munninn hvað forréttindi okkar eru mikil.

6.

„… og ég er ansi hrædd um að við séum að horfa upp á svona ít­rekað ferli þar sem safn­ast fyr­ir kvika í Svartsengi og svo verða kviku­hlaup.“

Frétt á mbl.is. 

Athugasemd: Blaðamaður á að færa orðalag til betri vegar, sé þörf á því, jafnvel þó það sé í beinni ræðu. Tillagan er hnitmiðaðri og betri.

Til lengdar er orðalagið „að sjá“ eða „horfa upp á“ frekar leiðinlegt til lengdar. Það er þó afar mikið notað af sérfræðingum af ýmsu tagi, jarðfræðingum, veðurfræðingum og fleirum. Þó er gott að vita að þeir hafi fulla sjón.

Tillaga: … og ég er ansi hrædd um að ferlið sé að byrja aftur, kvika safnast fyrir  í Svartsengi og svo verða kviku­hlaup.

Gera sér leið - dreifð gosop - klístrað og kekkjótt hraun - &einfgaes1

Orðlof

Versla og kaupa

Sagnirnar versla og kaupa hafa svipaða merkingu en hegða sér ólíkt. 

Kaupa er áhrifssögn og tekur með sér andlag (í þolfalli), t.d. er talað um „að kaupa ost“. 

Lengst af hefur versla aftur á móti verið áhrifslaus sögn og henni hefur þar af leiðandi ekki fylgt neitt andlag. Það þykir því ekki gott að tala um „að versla ost“. 

Hins vegar er hægt að segja „versla í matinn“ því þar stendur nafnorðið með forsetningu og auðvitað „verslar kaupmaðurinn með mat“ en það er allt annað mál.

Orðaborgarar. 

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Gert er ráð fyrir því að hin sautján ára Asil muni gera sér leið til Belgíu á næstunni …“

Frétt á Vísi.

Athugasemd: Þetta er skrýtið orðalag. Sundum gera menn sér ferð en ekki leið.

Sögnin að fara er einstaklega góð og hefur lengi verið notuð í íslensku. Furðulegt að blaðamaðurinn skuli ekki muna eftir henni.

Í fréttinni er talað um „fjölskyldumeðlimi“. Betur fer á því að tala um aðra í fjölskyldunni.

Tillaga: Gert er ráð fyrir því að Asil, sem er sautján ára, muni fara til Belgíu á næstunni ….

2.

„250 ár eru nú liðin frá „Teboðinu í Boston“ …“

Frétt á ruv.is. 

Athugasemd: Aldrei á að byrja málsgrein á tölustöfum. Það gerir enginn, hvorki á Íslandi né annars staðar. Hvers vegna? Ekki spyrja af vanþekkingu, svarið finnst á netinu.

Tillaga: Nú eru 250 ár liðin frá „Teboðinu í Boston“ …

3.

„Jarðskjálfti 3,4 að stærð reið yfir norðaust­ur­land …“

Frétt á mbl.is. 

Athugasemd: Kommusetning er mikið á reiki í fjölmiðlum. Margir hafa óljósa þekkingu á reglunum eða styðjast við óskýrt minni og er ég einn af þeim, trassi í þessum efnum. 

Ég fletti upp í ritreglum um greinamerkjasetningu á vef Árnastofnunar. Þar segir:

Kommur eru settar á milli setninga sem ekki eru tengdar með samtengingum og utan um innskotssetningar sem geyma viðbótarupplýsingar.

Í þessu ljósi hefði blaðamaðurinn átt að setja kommur beggja vegna við innskotssetninguna eins og gert er í tillögunni. Hefði hins samtengingin ’sem’ greint á milli setningarhluta hefði ekki átt að setja kommu:

Jarðskjálfti sem var 3,4 að stærð reið yfir norðaust­ur­land …

Svo er það hitt. Jarðskjálftinn varð tuttugu og þrjá km suðaustan við Grímsey. Staðurinn telst vera fyrir utan Norðurland en ekki Norðausturland. Austurhluti Norðurlands er ekki Norðausturland.

Orðalagi að ríða yfir merkir að dynja yfir. Betra og einfaldara er að segja að skjálftinn hafi ’orðið’.

Skjálftinn varð suðaustan við Grímsey. 

Loks er það orðalagið „3,4 að stærð“ sem tröllríður fjölmiðlum. Ekkert er að því að segja að hann hafi verið 3,4 stig, raunar miklu betra.

Tillaga: Jarðskjálfti, 3,4 stig, varð suðaustan við Grímsey …

4.

„2023 var ekk­ert venju­legt ár.“

Frétt á mbl.is. 

Athugasemd: Reglan er alveg skýr: Aldrei skal byrja málsgrein á tölustöfum. 

Í fréttinni er skýrt út hvers vegna árið sem er að líða hefði verið óvenjulegt:

Það gekk á ýmsu og flest­ir þurftu að fara í gegn­um ein­hverj­ar áskor­an­ir. 

Ja, hérna. Gengur ekki alltaf á ýmsu? Hvernig er annars farið að því að „ganga í gegnum áskoranir“?

Í fyrirsögn fréttarinnar segir:

Hver er manneskja ársins 2023?

Nú leggst Morgunblaðið á árar með Ríkisútvarpinu; báðir fjölmiðlar vilja eyðileggja íslenskt mál í því skyni að þóknast einstökum þrýstihópum sem halda að maður sé aðeins karl. Engu að síður segir í fréttinni:

Mann­eskja árs­ins er gæti verið ein­stak­ling­ur sem hef­ur skarað fram úr og …

Hvor gæti skarað fram úr; manneskjan eða einstaklingurinn; hún eða hann? Þegar ætlunin er að „lagfæra“ tungumálið fer allt í vitleysu eins og þetta er glöggt dæmi um.

Tillaga: Árið 2023 var óvenjulegt.

5.

„Á þessum tímapunkti eru um fimm gosop sem eru dreifð eftir upphaflegu sprungunni, segir í tilkynningunni.“

Frétt á Vísi. 

Athugasemd: Þetta er ótrúleg málsgrein sem hrekkur út úr vísindamönnum á Veðurstofu Íslands. Vísir birtir skrif þeirra óbreytt. 

„Tímapunktur“ er draslorð. Er algjörlega þarflaust í íslensku því fyrir eru atviksorð eins og nú eða núna. Þau hafa reynst vel hingað til. 

Þó verður að viðurkennast að „tímapunktur“ er ofboðslega fínt og greindarlegt orð, ber vott um að sá sem það brúkar sé enginn meðalmaður og kunni jafnvel útlensku.

Stundum er gott að aðlaga erlend orð að íslensku eins og fjölmörg dæmi sanna en ekki í þessu tilviki.

Orðalagið „sem eru dreifð eftir upphaflegu sprungunni“ er skelfing lélegt. Sprungan hefur ekki breyst, gígopin eru á henni ekki „dreifð eftir henni“.

Tillaga: Núna eru um fimm gosop á sprungunni,“ segir í tilkynningunni.

6.

„Hann segir að ef hraunið sé alveg fljótandi þá muni varnargarðarnir gagnast vel en ef það verði meira klístrað og kekkjóttara og þar með í fastara formi sé raunveruleg hætta á því að það flæði yfir varnargarðana.“

Frétt á dv.is. 

Athugasemd: Hefur nokkur heyrt getið um „klístrað“ og „kekkjótt“ hraun? Til er þunnfljótandi hraun, það er helluhraun, einnig apalhraun og jafnvel eru sum blanda af hvoru tveggja.

Líklega er best að láta hann Magnús Tuma vita af kenningunni. Ekki er víst að hann átti sig á orðalaginu en hann er nú bara jarðvísindamaður og prófessor en ekki blaðamaður.

Tillaga: Engin tillaga.

 

7.

„… og flýta fyrir afhendingu mannúðaraðstoðar …“

Frétt á blaðsíðu 12 í Morgunblaðinu 20.12.23. 

Athugasemd: Hvað merkir „afhending mannúðaraðstoðar“?

Um daginn aðstoðaði ég við flutning húsgagna. Velti því fyrir mér hvort ég hafi þá „afhent aðstoð“.

Óli vinur minn gaf Hjálparstarfi kirkjunnar fimm þúsund krónur. Þar með hlýtur hann að hafa „afhent mannúðaraðstoð“.

Nei, þetta er án efa þýðingarvitleysa og í þokkabót árátta margra að skrifa fréttir í „kansellístíl“, hlaða inn nafnorðum en þannig er eðli enskrar tungu en ekki íslenskrar.

Tillaga: … og hraða aðstoð við fólk í neyð.

8.

„Lýsingarorðið vænn hefur ýmsar merkingar, t.d. &einfgaes1;stór&einfgaes2; í samböndum eins og &tvofgaes1; að fá vænan skerf af einhverju&tvofgaes2;, &einfgaes1;í góðum holdum&einfgaes2;, eins og í sambandinu &tvofgaes1;vænn dilkur&tvofgaes2; og ekki síst &einfgaes1;góður&einfgaes2;, eins og þegar sagt er &tvofgaes1;vænsti drengur&tvofgaes2;.“

Orðaborgarar á vef Árnastofnunar. 

Athugasemd: Skilur einhver þetta? Eðlilega ekki. Þetta eru skipanir í forritun vefsins og hafa fyrir mistök birst.

Svona getur gerst þegar ritstjórinn les ekki yfir efni sem hann setur á vefinn. Álíka er víða að finna í Orðaborgurunum og afar þreytandi.

Þetta er auðvitað ekki lesendum boðlegt og Árnastofnun til vansæmdar.

Tillaga: Lýsingarorðið væn hefur ýmsar merkingar, t.d. ’stór’ í samböndum eins og ’að fá vænan skerf af einhverju’,’í góðum holdum’, eins og í sambandinu ’vænn dilkur’ og ekki síst ’góður’, eins og þegar sagt er ’vænsti drengur’.

800fm outlet - flýja í ofvæni - hús samanstendur af hæðum - atvinnuskip

Orðlof

Kind

Orðið kind merkir upphaflega ’ætt’ eða ’afkvæmi’, en er á síðari tímum venjulega notað um sauðkindur. Þetta er tegundarheiti og nær þannig yfir bæði kynin, ær og hrúta, og einnig afkvæmin, lömb. 

Nú er það þó oft notað eingöngu um kvendýrið, og talað um kindur og lömb. 

Tvær hugsanlegar ástæður má nefna fyrir þessari merkingarbreytingu. Orðið kind er kvenkynsorð og því eðlilegt að menn tengi það sérstaklega við kvendýrið. Ær eru líka miklu fleiri og meira áberandi en hrútar.

Orðaborgarar. 

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Höfum opnað 800fm outlet í Holtagörðum.“

Heilsíðuauglýsing á blaðsíðu 7 í Morgunblaðinu 11.12.23. 

Athugasemd: Veit einhver hvað enska orðið „outlet“ þýðir á íslensku? Varla. Fjölmargir verslunareigendur troða því inn í auglýsingar sínar af því að þeim finnst það flottara en að nota orð eins og markaður eða útsölumarkaður. Þeir kæra sig kollótta um íslenskt mál.

Svo er það hitt. Heldur auglýsandinn að neytendur velti meira fyrir sér hversu stór verslunin er í fermetrum en því sem hún býður upp á?  

Reglan er sú að bil er haft milli tölustafa og eininga, hér 800 fm.

Tillaga: Höfum opnað 800 fm útsölumarkað í Holtagörðum..

2.

„Þá var einnig til­kynnt um hnupl í mat­vöru­versl­un á lög­reglu­stöð 4.“

Frétt á mbl.is. 

Athugasemd: Er matvöruverslun á lögreglustöð? Maður gæti haldið það. Þetta er lýsandi dæmi um ranga orðaröð. Tillagan hér fyrir neðan er mun skárri.

Hvað er „lögreglustöð 4“? Hvers vegna í ósköpunum leyfir löggan sér að kalla lögreglustöðvar með dulnefni? Hefur borið á því til dæmis að einhver viti ekki hvar Kópavogsstöð lögreglunnar sé. Eða Hafnarfjarðarstöðin? Hvaða rök eru fyrir númerum á lögreglustöðum?

Veit blaðamaðurinn það, sá sem afritar texta úr „dagbók lögreglunnar“ og birtir á vefsíðu Moggans og kallar frétt.

Raun er að því hversu illa þessi dagbók löggunnar er skrifuð. Dæmi um heimskulega skráningu er eftirfarandi:

Sam­kvæmt öku­mann­in­um hafði gang­andi veg­far­and­inn orð á því slysið væri ástæða þess að kon­ur ættu ekki að vera í um­ferðinni, gekk í burtu og var far­inn af vett­vangi þegar lög­regla kom á staðinn.

Til hvers er þetta skrifað? Og hvers vegna birtir blaðamaðurinn bullið. Einhver bjáni segir eitthvað og það er birt í dagbók löggunnar og síðan í Mogganum. Eru engin takmörk fyrir dómgreindarleysi lögga og blaðamanna?

Það er svo eftir öðru að löggan gat ekki skrifað þetta rétt: Hvort kom löggan á staðinn eða vettvanginn?

Tillaga: Tilkynnt var til lögreglustöðvar fjögur um hnupl í mat­vöru­versl­un.

3.

„… þegar þau reyndu að flýja í ofvæni undan vopnuðum mönnum sem réðust að gestum hátíðarinnar.“

Frétt á dv.is. 

Athugasemd: Orðið ofvæni merkir spenningur eða eftirvænting. Börn bíða í ofvæni eftir jólunum. Enginn bíður í ofvæni eftir að detta í hálku eða verða misþyrmt.

Líklega væri réttara að nota hér nafnorðið örvænting.

Tillaga: … þegar þau reyndu að flýja í örvæntingu undan vopnuðum mönnum sem réðust að gestum hátíðarinnar..

4.

„Bogi Nils Bogason, forstjóri Icelandair, segir að félagið muni skoða það hvort það geti sótt bætur til Isavia vegna verkfalls flugumferðarstjóra.“

Frétt á Vísi. 

Athugasemd: Hér er greinilega átt við að krefja Isavia um bætur. Ekki „sækja“ bætur. Stórkoslegur munur er á sögnunum að sækja og krefjast.

Útilokað er að sækja peninga til stjórnenda fyrirtækisins. Hins vegar geta þeir afhent þá, sýnist þeim svo og þá má kalla það bætur.

Í fréttinni segir: 

Við munum að sjálfsögðu skoða grundvöll þess hvort við getum sótt til okkar þjónustuaðila, því eins og ég segi þá erum við enginn aðili að þessu máli.

Þetta er nú meira bullið, gjörsamlega óskiljanlegt.

Viðmælendur blaðamanna verða að vanda mál sitt því það er nokkuð öruggt að verði þeim á að missa út úr sér einhverja vitleysu eða bjánalegt orðalag, verður það birt orðrétt sem frétt. Það er engum til sóma, viðmælanda, blaðamanni eða fjölmiðli. 

Tillaga: Bogi Nils Bogason, forstjóri Icelandair, segir að félagið muni skoða það hvort það geti krafið Isavia um bætur vegna verkfalls flugumferðarstjóra.

5.

„Húsið samanstendur af þremur hæðum …“

Fasteignaauglýsing á blaðsíðu 25 í Morgunblaðinu 15.12.23.

Athugasemd: Ekki er þetta nú vel skrifað, raunar hörmulega. Venjulega er sagt að hús sé þriggja hæða. Aldrei er sagt að hús „samanstandi“ af hæðum.

Hins vegar sést þetta orð ansi víða í fjölmiðlum og yfirleitt í tómu tilgangsleysi.

Fjölbreytni í orðavali er af hinu góða svo framarlega sem skrifarinn hefur skilning á málfari.

Tillaga: Húsið er þriggja hæða …

6.

„Á föstu­dag hæfðu Hút­ar tvö at­vinnu­skip …“

Frétt á mbl.is. 

Athugasemd: Heimild blaðamannsins er vefmiðillinn Politico og þar er talað um „commercial ships“. 

Nóg er að tala um flutningaskip. Allir vita að slík eru rekin í atvinnuskyni.

Tillaga: Á föstu­dag hæfðu Hút­ar tvö flutningaskip …

Óásættanlegur - kalla eftir slitum - Rashford tekur leikmenn á

Orðlof

Sumarskór

Stígvél eru geysigagnlegur skófatnaður en orðið kemur mörgum spánskt fyrir sjónir, sérstaklega seinni liðurinn sem virðist ekki eiga heima í þessu samhengi. 

Þegar betur er að gáð er heldur ekkert beint samband á milli orðanna stígvél og vél eins og sést á því að annað er hvorugkyns og hitt kvenkyns. Uppruna orðsins stígvél er að leita í ítölsku þótt það sé komið þaðan eftir krókaleiðum. Þar finnum við fyrir orðið stivale í merkingunni ’sumarskór’. 

Þegar í forníslensku má finna orðið stýfill ’skór’ en óvíst er hvort nútímaorðið stígvél er komið af því eða hvort það er seinni tíma tökuorð. 

Hvort heldur sem er hefur orðið líklega mótast í daglegu máli þar sem tilhneiging er til að laga framandlega og illskiljanlega orðhluta að einhverju kunnuglegu.

Orðaborgarar. 

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Kaldast sextán gráður í mínus.“

Frétt á Vísi. 

Athugasemd: Frostmark er núll gráður á hitamæli. Fari hitastigið neðar er talað um frost, ekki mínus gráður. Getur verið að til sé fullorðið fólk sem skilji þetta ekki?

Í fréttinni er talað um „snjódrífur“. Vel má vera að eitthvað með þessu nafni sé til en líklegra er að þarna hafi átt að standa snjóþrúgur.

Í fréttinni segir:

Villi, eigandi bústaðsins …

Þarna á að standa bústaðarins.

Villur eru í fréttinni. Þær skrifast á blaðamanninn sem og ofangreint.

Tillaga: Kaldast sextán gráðu frost.

2.

„Aðstæður kvenfanga óásættanlegar.“

Frétt á ruv.is. 

Athugasemd: Enska orðið „unacceptable“ fékk þýðinguna „óásættanlegur og þykir gáfulegt enda notað í tíma og ótíma af gáfuðu fólki.

Fáir nota lengur orðið óboðlegur sem er prýðilegt enda kemur það fyrir í meginmáli fréttarinnar. Getur verið að einhver annar en blaðamaður skrifi fyrirsagnir á vef Ríkisútvarpsins?

Tillaga: Aðstæður kvenfanga óboðlegar.

3.

„Ég kalla því eftir að slitið verði tafarlaust á stjórnmálasamband við Ísrael og …“

Aðsend grein á blaðsíðu 14 í Morgunblaðinu 8.12.23.

Athugasemd: Hvað á greinarhöfundur við með orðalaginu „kalla eftir“? Merkir það eitthvað af eftirfarandi?:

1. hrópa
2. æpa
3. öskra
4. óska eftir
5. biðja um
6. vonast til
7. krefjast
8. heimta
9. eitthvað annað

Enginn veit hvað orðalagið „að kalla eftir“ merkir á íslensku ef það er ekki að hrópa, æpa eða öskra. Má vera að það sé einhvers konar „jæja“, túlkunin velti á tónfalli þess sem mælir og hugsanlega samhenginu. Munurinn er hins vegar sá að hið fyrrnefnda er tóm vitleysa, komin úr ensku „to call for“ sem framar öðru merkir að krefjast.

Samkvæmt enskum orðabókum er orðalagið til í fjölbreytilegum samsetningum:

1. Desperate times call for desperate measures
2. The report calls for an audit of endangered species
3. I’ll call for you around seven
4. The forecast is calling for more rain
5. This calls for a celebration
6. The situation calls for prompt action
7. The opposition have called for him to resign

Ekkert af ofangreindu er hægt að þýða með því að nota orðalagið „að kalla eftir“.

Hvað er átt við með eftirfarandi tilbrigðum orðalagsins „kalla eftir“?

1. „Kalla eftir afsögn“. Krefjast.
2. „Kalla eftir skýrslu“. Óska eftir, krefjast eða biðja um.
3. „Kalla eftir úrbótum“. Óska eftir, krefjast eða biðja um.
4. „Kalla eftir mótmælum“. Hvetja til, biðja um, óska eftir.
5. „Kalla eftir svörum“. Óska eftir, krefjast eða biðja um.
6. „Kalla eftir lægra verði“. Krefjast.
7. „Kalla eftir upplýsingum“. Óska eftir, krefjast eða biðja um.
8. „Kalla eftir meira frumkvæði“. Hvetja til, biðja um, óska eftir.
9. „Kalla eftir umræðu“. Hvetja til, biðja um, óska eftir.
10. „Kalla eftir aðstoð“. Biðja um, óska eftir.

Í mörgum tilvikum getur orðalagið að „kalla eftir“ verið ósköp eðlilegt. Framkoma einstaklings, látbragð hans getur kallað eftir athygli eða ekki. Sá sem gengur með veggjum vill líklega ekki láta á sér bera. Ekki eru allir að auglýsa sjálfan sig þó þeir veki athygli á einhverju markverðu.

Maðurinn sem stendur á kassa á Lækjartorgi og flytur ræðu kallar örugglega eftir athygli annarra enda vill hann láta ljós sitt skína. Ekki er víst að sá sem fram kemur í fjölmiðlum sé að kalla eftir athygli.

Með pistlinum er ég að biðja um að fólk veiti athygli á ofnotkun orðalagsins „kalla eftir“. Ég vil samt ekki „kalla eftir“ því.

Tillaga: Engin tillaga.

4.

„Borgarráð hefur samþykkt að endurnýja samkomulag á milli Reykjavíkurborgar og Main Course ehf. um matarhátíðina Food & fun fyrir …“

Frétt á á blaðsíðu 20 í Morgunblaðinu 9.12.23. 

Athugasemd: Tja, sko, hérna … Við erum að markaðssetja viðburð til að fá erlenda gesti til landsins, gætu  þeir sagt, forsvarsmenn „Aðalréttar“ ehf sem heldur hátíðina „Matur og skemmtun“.

Hér fer eftir öðru að engin virðing er borin fyrir íslensku máli, allt skal vera á ensku, helst í amerískum stíl. Engum af þeim götustrákum og -stelpum sem standa að þessari svokallaðri matarhátíð dettur í hug að nota íslensku til að vekja athygli.

Óskaplega er það nú sorglegt þegar fólk notar ekki íslenskt mál, virðir það beinlínis að vettugi. 

Hugvitsmenn og framkvæmdamenn eru ómælandi á íslensku eins og sjá má þegar farið er um miðbæ Reykjavíkur og víða um landið. Enskan er alls staðar ráðandi í nöfnum verslana. 

Íslenskt mál er viljandi sett til hliðar og svo er fólk að tala um einhverja písakönnun og lestrarskilning ungmenna. Er ekki þess virði að gera písakönnun um samfélagsskilning fullorðinna á íslensku máli.

Til samanburðar má nefna Íslensku sjávarútvegssýninguna, þannig er viðburðurinn ritaður. Hann hefur líka enskt heiti en það er allt annað mál. Vefsíða sýningarinnar er til fyrirmyndar, að minnsta kosti sá hluti hennar sem er á íslensku. Vefsíða „Food and fun“ er aðeins á ensku.

Tillaga: Engin tillaga.

5.

„200 mílur“

Aukablað Morgunblaðsins 9.12.23. 

Athugasemd: Fyrir fréttaþyrsta er fróðlegt að lesa aukablað Moggans sem nefnist ’200 mílur’. Það er afskaplega vel unnið, góðar myndir og vel ritstýrt.  

Jafnvel auglýsingarnar eru fallegar, til dæmis auglýsing með heilsíðumynd af Grindavík á blaðsíðu fimm. Hreint stórkostleg. Opnuauglýsingin á blaðsíðu 16-17 er augnayndi. Tvö skip að veiðum og í baksýn er snævi þakinn Öræfajökull.

Einnig má nefna vel tekin mynd af viðmælanda fréttar á blaðsíðu tólf. Raunar eru flestar myndirnar í blaðinu vel teknar, sýna sjávarútveginn í daglegum önnum.

Varla getur neinn annar gefið út blað eins og þetta nema Mogginn. Alveg til fyrirmyndar.

Tillaga: Engin tillaga.

6.

„Hinn 33 ára gamli Jamie Arnold hef­ur verið dæmd­ur …“

Frétt á mbl.is. 

Athugasemd: Af hverju orða blaðamenn ekki fréttir sínar eins og segir í tillögunni?

Ástæðan er tvenns konar: Þeir eru slappir í íslensku en ljómandi góðir í ensku: „The 33-year-old, from …“ eins og segir á vef BBC. Og hins vegar einhæfni í skrifum og framsetningu frétta.

Tillaga: Jamei Arnold, 33 ára gamall Englendingur, hefur verið dæmdur …

7.

„Rashford er með gríðarlega hæfileika og er einn sá besti í deildinni þegar kemur að því að taka leikmenn á, sagði Hughes.“

Frétt á dv.is. 

Athugasemd: Rashford er enskur fótboltamaður og afar hæfileikaríkur eins og þarna kemur fram. Hins vegar veit enginn hvað það merkir að „taka leikmenn á“. Þetta er bara bull. Líklega bein þýðing úr ensku.

Svo er það orðalagið; „þegar kemur að því“ sem er óþarft í flestum tilvikum. Bendir til að höfundurinn sé óvanur „þegar kemur að“ fréttaskrifum.

Tillaga: Engin tillaga.

Verslun tekur skref - fara erlendis - sprengingar sprungu - gera ákall

Orðlof

Ógeðsleg fegurð

Frumstæður fegurðarblær málsins kemur víða fram, t.d. í örnefnum fornra rita, Helgrindur. 

Eðlilega hefur málið þróast. Ræfill þýðir í fornu máli sækonungur og þorp var berangur. Hluthvörf. 

En nú tekur steininn úr. Fegurð Þingvalla er ógeðsleg, lýsing á góðum fundi er geðveik. 

Notkun þolmyndar er nú slík að við þurfum að hugsa okkur um hvað átt er við, lýsing frá heimsstyrjöldinni segir: 

Frakkland var tekið af Þjóðverjum. 

Slettur eru miklar, fréttamaður segir að ekki dugi pedagógískar aðferðir til úrbóta, fótboltamaður segir að breyta þurfi attitjúdi leikmanna. 

Guðmundur G. Þórarinsson verkfræðingur. Aðsend grein í Morgunblaðinu 4.12.23. 

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Það þarf að rjúfa samstöðuna sem ríkir hér á landi um tekjufórnir kvenna og kynlegt heimilishald.“

Aðsend grein á blaðsíðu 28 í Morgunblaðinu 2.12.23. 

Athugasemd: Kynlegt er að lesa um „kynlegt heimilishald“. Varla eru til dæmi um slíkt. Samkvæmt orðabókinni getur kynlegur merkt það sem er broslegt, kátlegt, skrýtið, jafnvel framandi, dulrænt og fleira má tína til.

Höfundur greinarinnar er líklega á þeirri skoðun að „kynlegt heimilishald“ sé bundið við kynin; karlkyn eða kvenkyn.

Hins vegar er málsgreinin illskiljanleg, jafnvel kynleg.

Í búð er bók sem nefnist „Kynleg stríð“. Merkilegt að gamalt og gott orð hefur fengið kynlega merkingu. Er eitthvað að því?

Tillaga: Engin tillaga.

2.

„Úra- og skart­gripa­versl­un­in Klukk­an tók stórt skref á dög­un­um þegar hún opnaði sjö­tíu og fimm fer­metra versl­un í Kringl­unni.“

Frétt á mbl.is. 

Athugasemd: Verslun tekur ekki skref, hún eru fótalaus. Hún opnar ekki neitt því hún er líka handalaus. Hins vegar getur eigandinn flutt hana og opnað á nýjum stað.

Í fréttinni er rætt við verslunarstjórann. Vekur það furðu því af fréttinni má ráða að verslunin sem fer allra sinna ferða og opni sig hljóti líka að geta talað. Svo er að sjálfsögðu ekki. 

Í raun kemur í ljós að það eru eigendurnir sem gera allt það sem verslunin er sögð aðhafast. 

Tillaga: Úra- og skartgripaverslunarinnar Klukkan var flutt í sjötíu og fimm fermetra húsnæði í Kringlunni.

3.

„Nú brosir maður bara hringinn.“

Frétt á blaðsíðu 2 í Morgunblaðinu 4.12.23. 

Athugasemd: Vinsælast er að „bros hringinn“. Allt í lagi með það enda flottara orðalag en engin ástæða er til að gleyma öllum hinum:

brosa út að eyrum

brosa breitt

brosa sínu breiðasta

brosa með öllu andlitinu.

Fjölbreytni í orðavali fer því miður minnkandi. Allir gera eins.

Tillaga: Nú brosir maður út að eyrum.

4.

„Þetta þarftu að vita ef þú ætlar erlendis um jólin.“

Frétt á mbl.is. 

Athugasemd: Orðið erlendis merkir að vera í útlöndum, ekki ferð til útlanda. Fólk fer til útlanda, dvelur erlendis og kemur síðan til baka.

Hins vegar er alltaf kjánalegt að þegar talað er til lesenda og sagt „þú“. Að vísu er þetta gert á ensku en „you“ hefur víðtækari merkingu á því tungumáli en á íslensku.

Í fréttinni segir:

Fjöldi lands­manna ætl­ar að verja jól­un­um og ára­mót­un­um er­lend­is í ár. 

Ekkert að þessu.

Tillaga: Þetta er gott að vita ef ætlunin er að fara til útlanda um jólin.

5.

„Einn sjónarvotta segir að tvær sprengingar hafi sprungið.“

Frétt á ruv.is. 

Athugasemd: Æ, æ. Fljótfær blaðamaðurinn hefur ef til vill ætlað að segja að tvær sprengjur hafi sprungið. Villan er meinleg. 

Í fréttinni segir að fyrri sprengingin hafi orðið „algjörlega upp úr þurru“. Þetta er illa að orði komist. Skárra er að segja að hún hafi orðið af tilefnislausu.

Í fréttinni segir:

Haft er eftir sjónarvottum í breska ríkisútvarpinu að …

Röð orða í setningu skiptir máli. Eftirfarandi er skárra:

Í breska ríkisútvarpinu er haft eftir sjónarvottum að …

Heimild fréttarinnar er BBC. Íslenska fréttin er ekki eins ítarleg og sú enska, því miður.

Tillaga: Einn sjónarvotta segir að tvær sprengjur hafi sprungið.

6.

„Guter­res, sem hef­ur gert ákall um taf­ar­laust vopna­hlé síðan …“

Frétt á mbl.is.

Athugasemd: Þetta er óskiljanlegt. Hvað merki að „gera ákall“ um eitthvað. Orðalag sem er svipað þessu finnst ekki í fljótu bragði á erlendum fjölmiðlum sem eru á ensku.

Tillaga: Engin tillaga.

Fjallstoppur sem hreyfist - bók hefur ollið fjaðrafoki - slagsmál í póstnúmerum

Orðlof

Þórðargleði

Þórður hét maður og bjó á bæ nokkrum í prestakalli mínu. Einn dag á slætti kom hann út á engjar til fólks síns og fékk þá engu orði upp komið fyrir hlátri: 

„He-he-he-he; he-he-he-he-he! Nú er það skemmtilegt hjá þeim Norðlingunum. Ég var að lesa Ísafold. Ekki þornað af strái í allt sumar þar fyrir norðan. Öll hey grotnuð niður. Enginn baggi kominn í hlöðu og nú kominn höfuðdagur“. 

Svo hnippir hann í mann sem hann stóð hjá og segir ískrandi:

„Skratti væri nú gaman að sjá, hvernig þeir taka sig út núna, greyin. He-he-he-he!“ 

Þetta hugarfar, sem gleðst yfir óförum manna, kalla Danir Skadefrohed og Skadefryd. Við eigum ekkert orð í íslenzku, sem nær gleðinni í þessari illgirni. En síðan ég heyrði söguna af Þórði bónda í prestakalli mínu, hef ég nefnt þennan hugsunarhátt þórðargleði og þann mann þórðarglaðan, sem kætist yfir því, er öðrum gengur illa. En mikil fádæma hugarfarsspilling er nú þetta.

Úr ævisögu séra Árna Þórarinssonar eftir Þórberg Þórðarson.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Hvorki höfuðljós hans né fram og afturljós hjólsins gerðu bílstjóranum viðvart.“

Frétt á Vísi. 

Athugasemd: Blaðamaðurinn þekkir ekki merkingu lýsingarorðsins viðvart. Aðeins fólk gerir öðrum viðvart. Í þessu tilviki áttu höfuðljós og viðvörunarljós að vekja athygli bílstjóra og annarra vegfarenda.

Fréttin er viðvaningslega skrifuð. Blaðamaðurinn lagfærir ekki óskýrt orðalag viðmælandans. 

Tillaga: Ökumaðurinn tók hvorki eftir höfuðljósi hans né fram- og afturljósum hjólsins.

2.

„Toppurinn á Keili hefur hreyfst til.“

Frétt á mbl.is. 

Athugasemd: Þetta er án efa merkilegasta frétt Íslandssögunnar; fjallstoppur hefur hreyfst til án þess að neinn tæki eftir nema löggan, hún tekur eftir smáatriðunum.

Sko, þetta er út Mogganum. Blaðamaðurinn sá skrif löggunnar á Suðurnesjum á Fésbókinni og afritaði þau og birti. Athugasemdalaust. Sjaldan lýgur löggan.

Ekki hvarflar að blaðamanninum að draga orð löggunnar í efa. Verra er að hann sá ekki fréttina: Í hvaða átt færðist toppurinn? Hækkaði fjallið eða lækkaði? Eru kviku- eða flekahreyfingar ástæðan? Hefur verið leitað álits jarðfræðinga á þessu undri?

Tillaga: Engin tillaga.

3.

„… að malbikunarframkvæmdir hafi verið á holum í veginum, þá sérstaklega hjá Kömbunum.“

Frétt á blaðsíðu 4 í Morgunblaðinu 30.11.23. 

Athugasemd: Yfirleitt er sagt að vegurinn sé í Kömbum en þeir eru hlíðin frá Hellisheiði og niður á láglendi. Sé sagt að viðgerð sé á vegi hjá Kömbum bendir það til að hann sé ekki þar heldur skammt frá.

Afar sjaldgæft er að ákveðinn greinir sé hafður í örnefnum ekki frekar en í mannanöfnum og nöfnum fyrirtækja. Fer vel á því.

Að þessu slepptu eru „malbikunarframkvæmdir á holum“ nýung og eflaust auka þær þjóðarframleiðslu og draga úr verðbólgu því nóg er af holunum.

Tillaga: … að malbikað hafi verið yfir holur í veginum, þá sérstaklega í Kömbum.

4.

„Bók­in End­game eft­ir Omid Scobie sem fjall­ar um bresku kon­ungs­fjöl­skyld­una hef­ur ollið fjaðrafoki í Bretlandi.“

Frétt á mbl.is. 

Athugasemd: „Ollendur“ í stétt blaðamanna klúðra einatt sögninni að valda og „olla“ þannig undrun meðal lesenda sem flestir vita betur. 

Hið eina jákvæða við fréttina er að blaðamaðurinn gefur ekki upp nafn sitt eða kennitölu. Það það gæti hins vegar „ollað“ vandamálum fyrir alla hina blaðamennina sem nú eru liggja undir grun um að vella í stað þess að valda.

Tillaga: Bók­in End­game eft­ir Omid Scobie sem fjall­ar um bresku kon­ungs­fjöl­skyld­una hef­ur valdið fjaðrafoki í Bretlandi.

5.

„Lögreglunni á höfuðborgarsvæðinu bárust þrjár tilkynningar í gærkvöldi og/eða nótt þar sem tilkynnt var um slagsmál; í póstnúmerunum 101, 104 og 105.“

Frétt á Vísi. 

Athugasemd: Er hægt að taka þann blaðamann alvarlega sem heldur að póstnúmer séu heiti á hverfum í Reykjavík eða höfuðborgarsvæðinu? Hann á að vita betur. Þar að auki á hann ekki að éta athugasemdalaust upp allt sem kemur frá löggunni. Þau mega ekki að taka dómgreind blaðamanns úr sambandi.

Sjaldnast er greint frá fréttnæmum atburðum í svokallaðri dagbók löggunnar. 

Tillaga: Lögreglunni á höfuðborgarsvæðinu bárust þrjár tilkynningar um slagsmál í Reykjavík frá því í gærkvöldi og fram á nótt.

6.

„Hún lifði einnig nógu lengi til þess að verða vitni að því þegar hæstirétt­ur Banda­ríkj­anna af­numdi rétt­inn í júní í fyrra.“

Frétt á mbl.is. 

Athugasemd: Sögnin að afnema er afnam í þátíð.

í fréttinni segir:

John Roberts hæsta­rétt­ar­dóm­ari lýsti O’Conn­or sem „föður­lands­vin“ og „harðlega sjálf­stæðum verj­anda rétt­ar­rík­is­ins“.

Þetta er illa þýtt? Hvað merkir að vera „harðlega sjálfstæður verjandi“ einhvers? Á vef CNN segir:

Chief Justice John Roberts described O’Connor as a “patriot” and a “fiercely independent defender of the rule of law, and an eloquent advocate for civics education.”

Skárra er að segja að konan hafi verið einbeittur talsmaður laga (eða réttarríkisins).

Á vef CNN segir:

“truly a person for all seasons, possessing those unique qualities of temperament, fairness, intellectual capacity, and devotion to the public good which have characterized the 101 brethren who have preceded her.”

Þetta þýðir blaðamaðurinn á þessa leið:

„ein­staka eig­in­leika skap­lynd­is, sann­girni, vits­muna­getu, auk holl­ustu við al­manna­heill sem hef­ur ein­kennt þá 101 starfs­bróðir sem á und­an henni hafa komið“.

Þetta er slæm þýðing.

Hvað eru „eiginleikar skaplyndis“? Er ekki átt við að konan hafi verið yfirveguð?

Hvað er „hollusta við almannaheill“? Er ekki átt við að konan hafi alltaf haft almannahag fyrir augum? 

Eftirfarandi er bara málfræðilega rangt: „... sem hef­ur ein­kennt þá 101 starfs­bróðir sem á und­an henni hafa komið.“ Réttara er þann 101 starfsbróðir sem ... Þetta er hins vegar della.

Eftirfarandi er ekki nógu gott en þó mun skárra:

einstaka yfirvegun, sanngirni, vitsmuni og einlægni fyrir almannahag sem hefur verið aðall 101 forvera hennar.

Eflaust er blaðamaðurinn vel að sér í ensku en þýðingin á íslensku er léleg. 

Tillaga: Hún lifði einnig nógu lengi til þess að verða vitni að því þegar hæstirétt­ur Banda­ríkj­anna afnam réttindin í júní í fyrra.