Gjóska niður að Reykjaneshæð - hraungos myndaði Laugaveg í Landmannalaugum - beita hungri almennra borgara

Orðlof

Tvö nöfn

Það hefur færst í vöxt á 20. öld að fólki séu gefin tvö nöfn frekar en eitt og sumir eru jafnvel svo ríkir að þeir heita þremur nöfnum. 

Í slíkum tilvikum beygjast auðvitað bæði nöfnin eftir því sem við á, bæði það fyrra og síðara, og öll ef þau eru fleiri. 

Maður segist því „sakna Ólafar Sifjar“ og fara „til Jóns Karls“.

Orðaborgar. 

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Þá sendi gosið gjósku til vesturs og þakti svæðið frá Torfajökli að Barðaströnd og alveg niður að Reykjaneshæð.“

Frétt á Vísi. 

Athugasemd: Hvað er „Reykjaneshæð“? Blaðamaðurinn veit ekkert, skrifar það sem hann heldur að viðmælandinn segi. Þetta er svo vitlaust sem mest má vera og fréttin er ekki leiðrétt, enginn á Vísi, hvorki fréttastjóri né aðrir blaðamenn lesa fréttina.

Í fréttinni segir ennfremur:

Þá varð annað gos um 1447, hraungos, sem myndaði Laugaveg í Landamannalaugum.

Þetta er ótrúleg della. Ég hef komið í Landmannalaugar en aldrei séð þennan „Laugaveg“ sem myndaðist í gosinu 1477. Blaðamaðurinn hefur þetta eftir einum virtasta eldfjallafræðingi landsins og er útilokað að hann hafi sagt þetta. Blaðamaðurinn leggur honum orð í munn og fréttinni er skellt framan í lesendur. Fjölmargir vita betur. 

Fréttin birtist 16. ágúst og fimm dögum síðar hafði henni ekki verið breytt. Hvað er hægt að segja um svona bull?

Staðreyndin er þessi eins og fram kom í hér í þættinum 16.8.23:

Þá varð mikið gos á eldsprungu sem kennd er við Veiðivötn og nær langt fyrir norðan þau. Síðan teygði hún sig inn í Torfajökulsöskjuna og þar urðu eldgos og hraun rann.

Syðsti gígurinn á Veiðivatnasprungunni er á öxlinni við Brennisteinsöldu, sunnan Landmannalauga. Þá rann Laugahraun og enn er hiti í sprungunni, heitt vatn kemur undan jaðri þess og er notað til baða. 

Í gosinu urðu Veiðivötn til í þeirri mynd sem við þekkjum þau í dag.

Mikilvægt er að gera greinarmun á öskjunni sem kennd er við Torfajökul og honum sjálfum. Það að auki er afar brýnt að blaðamenn hafi að minnsta kosti örlitla þekkingu í landafræði og jarðfræði.

Tillaga: Engin tillaga.

2.

„Hann sagði Asera beita hungri almennra borgara í hernaðarlegum tilgangi.“

Frétt á ruv.is. 

Athugasemd: Þetta skilst ekki. Hvað merki að „beita hungri“? Er átt við að verið sé að svelta almenning? Sé svo af hverju er það ekki sagt?

Í fyrirsögn á forsíðu vefsins stendur:

Segir Asera beita hung­urs­neyð í hern­að­ar­leg­um til­gangi.

Ekki er þetta skárra.

Tillaga: Hann sagði Asera svelta almennra borgara í hernaðarlegum tilgangi.

3.

„Yfirvöld á kanaríeyjunni Tenerife segja gróðurelda sem kviknuðu í fyrrakvöld orðna stjórnlausa.“

Frétt á ruv.is. 

Athugasemd: Yfirleitt er eldur stjórnlaus. Hins vegar er hægt að hafa heimil á útbreiðslu þeirra. 

Blaðamaðurinn notar orðið „eldarnir“ tólf sinnum í stuttri frétt. Hann virðist ekki þekkja nástöðu. Orðalagið er stjórnlaust, það er stíllaust.

Tillaga: Yfirvöld á Tenerife á Kanaríeyjum segjast ekki ráða við gróðurelda sem kviknuðu í fyrrakvöld.

4.

„Ríkið aðstoðar það við brottförina og fram að henni, sýni það brottfararvilja, en sýni það ekki brottfararvilja virðist málið fara í mikla flækju.“

Forystugrein Morgunblaðsins 21.8.23. 

Athugasemd: Málgreinin er tóm flækja, illa skrifuð, stirð og flöt af nástöðu. Tillagan er skárri.

Tillaga: Ríkið aðstoðar fólk sem sættist á að fara. Sé svo ekki virðist málið fara í mikla flækju.

5.

„Reykkafar­ar Slökkviliðsins á höfuðborgarsvæðinu komust ekki inn í alla hluta hús­næðis­ins sem brann í Hafnar­f­irði í gær sök­um þess hvað eld­ur­inn var orðinn mik­ill þegar slökkvilið bar að garð …“

Frétt á mbl.is. 

Athugasemd: Færri orð duga oft betur. Orðalagið „sökum þess“ er slakt, betra er orðið því. Tilgerðarlegt er að segja að „slökkvilið beri að garði“, það einfaldlega kemur.

Tillaga: Reykkafar­ar Slökkviliðsins á höfuðborgarsvæðinu komust ekki inn í alla hluta hús­næðis­ins sem brann í Hafnar­f­irði í gær því eld­ur­inn var orðinn of mik­ill ….

6.

„Við lækkuðum í lóninu og sáum að það var talsvert mikið af þörungagróðri sem var að sjá í lóninu …“

Frétt á visi.is. 

Athugasemd: Þetta er ljót málsgrein. Blaðamaðurinn hefur ekki verið með fullri meðvitund, annars hefði tekið eftir nástöðinni. Hún er meira að segja tvöföld.

Annað hvort hefði hann átt að umskrifa það sem viðmælandinn sagði eða hafa það í óbeinni frásögn. Tillagan er skárri.

Vandmál margra blaðamanna eru upptökutækin, þeir hljóðrita allt sem viðmælandinn segir og skrifa allt upp gagnrýnislaust jafnvel þó hann reki í vörðurnar eða hefði getað komist betur að orði. Þetta er ekki blaðamennska.

Tillaga: Við lækkuðum í lóninu og í ljós kom talsvert mikið af þörungagróðri …

Ökutæki og ökutæki - á grunnu dýpi - gosi í Torfajökli árið 1477

Orðlof

Hún Sturla

Enda þótt Sturla sé karlmannsnafn er það málfræðilega kvenkynsorð og beygist eins og stofa. 

Af þeim sökum er ýmist miðað við merkingarlega kynið og sagt „hann Sturla“ eða það málfræðilega og sagt „hún Sturla“.

Orðaborgarar. 

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Hlaupið hófst í miðbæ Akureyrar klukkan átta í morgun. Á næstu dögum vinnur hópurinn sig suður á bóginn og enda ferðina miklu á Reykjavíkurmaraþoninu …“

Frétt á ruv.is. 

Athugasemd: Hópurinn hleypur suður, lakara er að segja að hann „vinni sig suður á bóginn“. Vinnuflokkur gerir jarðgöng, vinnur sig í gegnum fjallið. Flókið orðskrúð í fréttum er orðið algengara en einfalt og skiljanlegt mál.

Tillaga: Hlaupið hófst í miðbæ Akureyrar klukkan átta í morgun. Á næstu dögum hleypur hópurinn suður og endar ferðina miklu á Reykjavíkurmaraþoninu …

2.

„Skjálftavirknin hefur lognast út af.“

Frétt á ruv.is. 

Athugasemd: Betra er að segja að dregið hafi úr skjálftum eða þeir hafi hætt. Einfalt mál er alltaf best í fréttaskrifum.

Tillaga: Skjálftavirknin hefur hætt.

3.

„Snjóskaflinn hægra megin í Gunnlaugsskarði í Esjunni var farinn að deilast í minni skafla þegar Morgunblaðið kannaði málið síðdegis í gær.“

Frétt á blaðsíðu 11 í Morgunblaðinu 15.8.23.. 

Athugasemd: Betra hefði verið að segja að skaflinn sé farinn að skiptast.

Svo mikið hefur verið talað um skaflinn í Gunnlaugsskarði í Esju að blaðamaðurinn taldi sig þurfa að fara þangað og skoða og það gerði hann enda örugglega hörkunagli. Með fréttinni eru birtar myndir af skaflinum en hann er ómerkilegri í nálægð en tilsýndar. Blaðamaðurinn á hrós skilið fyrir framtakið.

Ég hef nokkrum sinnum gengið um Gunnlaugsskarð sem þó er ekki skarð heldur hvilft og fyrir neðan eru ógreiðfær gil og hamrar. Í fjölmörgum ferðum á Esju hefur lærst að víða er skárra að fara en þarna.

Fyrir mörgum árum er sumarið þótti kalt varð mörgum tíðrætt um staðfestu skaflsins. Í góðum vinahópi bollalögðu menn að fara í Gunnlaugsskarð með skóflur og moka árans snjónum í burtu svo sumarhitar mættu hækka. Við nánari umhugsun gæti tilgangurinn hafa verið að hrekkja þá sem hafa hann sem mælikvarða á veðurfar. Af einskærri leti varð ekkert af krossferðinni. Hugmyndin var samt góð.

Tillaga: Snjóskaflinn hægra megin í Gunnlaugsskarði í Esjunni var farinn að skiptast í minni skafla þegar Morgunblaðið kannaði málið síðdegis í gær.

4.

„Fylgst var með ökutækjum sem var ekið Sæbraut í vesturátt, á gatnamótum við Langholtsveg. Á þremur sólarhringum fóru 13.941 ökutæki þessa akstursleið og því óku hlutfallslega mjög fáir ökumenn of hratt eða yfir afskiptahraða. Meðalhraði hinna brotlegu var 81 km/klst en þarna er 60 km hámarkshraði. Sá sem hraðast ók mældist á 111. Einu ökutæki var ekið gegn rauðu ljósi á umræddu tímabili.“

Frétt á Fréttatímanum og á vef lögreglunnar.

Athugasemd: Þetta er ekki frétt heldur kraðak orða, átakanlega léleg fréttaskrif. Kansellístíllinn er yfirþyrmandi svo lesandanum verður óglatt og nástaðan er svo megn að sama lesanda liggur við yfirliði. Þá þarf að kalla á „viðbragðsaðila“.

Höfundurinn er hefur enga tilfinningu fyrir fréttaskrifum. Fréttatíminn birtir ósköpin án þess að blikna, dómgreindarleysið er algjört. Löggan sem samdi þetta virðist ekki kunna að skrifa, það sannast hér. Löggan er stjórnlaus, lætur alls kyns bull frá sér fara eins og hér hefur verið margsinnis bent á. Slíkt ætti að varða við lög og refsingin fangelsi upp á vatn og brauð.

Tillagan er miklu betri en tilvitnunin.

Tillaga: Fylgst var með umferð til vesturs á Sæbraut við Langholtsveg. Alls óku 13.941 ökutæki þarna um en hámarkshraðinn er 60 km/klst. Fáir óku of hratt, meðalhraði þeirra var 81 km/klst, sá sem hraðast fór var á 111. Einn ók á rauðu ljósi.

5.

„Mögu­lega á til­tölu­lega grunnu dýpi.“

Frétt á mbl.is. 

Athugasemd: Sagt er í fréttinni að kvikan sé á „grunnt dýpi“? Átt er við að hún sé ekki djúpt, það er að segja frekar grunnt. Della er að tala um „grunnt dýpi“. Eldfjallafræðingurinn sem blaðamaðurinn ræðir við orðar þetta ekki svona heldur blaðamaðurinn.

Svo er það lýsingarorðið „mögulegur“ sem ungir og óreyndir blaðamenn ofnota. Hér hefði að skaðlausu mátt nota orð eins og líklegur, hugsanlegur, sennilegur og fleiri.

Tillaga: Hugsanlega er frekar grunnt niður á kviku.

6.

„Síðast gaus í Torfajökli 1477 að sögn Sigríðar og var það hraungos á sprungu, svipað og gosin sem hafa verið á Reykjanesskaga undanfarin ár.“

Frétt á ruv.is. 

Athugasemd: Eflaust hefur einhvern tímann gosið í Torfajökli en það varð þó ekki árið 1477. Þá varð mikið gos á eldsprungu í Veiðivatnalægðinni og teygði hún sig inn í Torfajökulsöskjuna. Eldgosin á Reykjanesi eru langt frá því að líkjast gosinu á Veiðivatnasprungunni sem stóð líklega í nokkur ár.

Útilokað er að Sigríður Kristjánsdóttir náttúruvársérfræðingur á Veðurstofunni hafi sagt þetta. Allar líkur eru á því að blaðamaðurinn hafi misskilið hana svona hrapalega.  

Syðsti gígurinn á Veiðivatnasprungunni er á öxlinni við Brennisteinsöldu, sunnan Landmannalauga. Þá rann Laugahraun og enn er hiti í sprungunni, heitt vatn kemur undan jaðri þess og er notað til baða. 

Í gosinu urðu Veiðivötn til í þeirri mynd sem við þekkjum þau í dag.

Mikilvægt er að gera greinarmun á öskjunni sem kennd er við Torfajökul og honum sjálfum. Það að auki er afar brýnt að blaðamenn hafi þekkingu í landafræði og jarðfræði.

Tillaga: Síðast gaus í Torfajökulsöskjunni árið 1477 að sögn Sigríðar og var það hraungos á eldsprungu sem kennd er við Veiðivötn.

 

 

Væta við austurströndina - framkvæma leit - varasamur vindhraði

Orðlof

Vegur í jarðvegi

Jarðvegur er jafnan nefndur jörð á norrænum málum. Ekki er alveg ljóst af hverju moldin er kölluð jarðvegur á íslensku. Hugsanlega má rekja uppruna orðsins til latneskrar orðabókar frá 17. öld eftir Guðmund Andrésson (d. 1688) en þar er orðið jarðvegur notað fyrir latneska orðið „arvum“. Eiginleg merking þess er plægt land eða akuryrkjuland og vísar þá vegur í jarðvegur til plógfarsins, ef að líkum lætur … 

Bjarni Guðleifsson og Brynhildur Bjarnadóttir (2019) veltu því fyrir sér hvort hugtakið „jarðvegur“ gæti átt rætur í fjárgötunum sem liggja víða um landið í skemmtilegri hugleiðingu um moldina. Aðrir tengja það fremur gömlu þjóðleiðunum um landið. 

Ólafur Gestur Arnalds, bókin Mold ert þú. Kafli birtur a blaðsíðu 28 í Morgunblaðinu 14.8.23. 

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„… og lítilsháttar væta við austurströndina.“

Textaspá á vedur.is

Athugasemd: Veðurfræðingurinn virðist ekki kannast við orðið rigning. Hann tönglast á orðinu „væta“.

Líklega á hann við bleytuna sem fellur úr loftinu og niður til jarðar. Alþýða manna kallar slíkt rigningu. Samkvæmt spámönnum Veðurstofunnar rignir afar sjaldan á Íslandi. Barnamálið ræður oft orðalagi þeirra. Þeir segja stundum að hér og þar „dropi“, „smá væta“ sé einhvers staðar eða tala um „lítilsháttar vætu“.

Sá sem þetta ritar veltir því fyrir sér hvort veðurfræðingar brúki beinlínis veigrunarorð í stað þess alræmda orðs rigning sem hefur einkar blauta áferð. „Úrkoma“ er vinsælasta orðið vegna þess að þá þarf ekki að gera greinarmun á rigningu eða snjókomu.

Blaðamenn halda varla vatni (vætu) þegar veðurfræðingar stunda málfarslistir sína. Á mbl.is segir í fyrirsögn:

Öflug lægð veldur vætu.

Svo vel hafa spámenn Veðurstofunnar kennt blaðamönnum að nær ómögulegt er að orða þetta til dæmis á þennan veg:

Rigning í öflugri lægð.

Loks má spyrja: Hvar er austurströnd landsins? Landfræðilega séð er hún ekki til, ekki frekar en Vestfjarðaströnd eða norðurströndin. Strendur landsins eru óteljandi nema ef til vill suðurströndin sem er nær óslitin frá Ölfusárósum og að Hornafirði. Næst má búast við fréttum af hafís við „Hornstrandastrendur“ eða „Strandastrendur“.

Og nú má mæla með því að lesandinn helli dálítilli vætu bolla og láti fylgja kaffimulning, tepoka eða kakóduft, halli sér svo aftur í stólnum og velti fyrir sér bjánalegu orðalagi margra veðurfræðinga. 

Tillaga: … og lítilsháttar rigning við strendur austurlands.

2.

„Nafn Rúm­fa­tala­gers­ins verður JYSK frá og með lok­um sept­em­ber­mánaðar, þar sem talið er að nafnið end­ur­spegli ekki leng­ur vöruúr­val fyr­ir­tæk­is­ins.“

Frétt á mbl.is. 

Athugasemd: Þetta er aumasta skýring sem hugsast getur og er ekkert annað en enn eitt áfallið sem íslensk tunga hefur orðið fyrir á undanförnum árum, jafnt af völdum innlendra sem útlendra kaupsýslumanna. Orðleysan „jysk“ endurspeglar ekki vöruúrval, ekki frekar en Ikea og Bauhaus.

Blygðunarlaust flytjast hingað til lands fyrirtæki með erlend nöfn og láta ekki svo lítið að fella þau að íslensku máli. Ekki nóg með það heldur halda íslenskir fyrirtækjaeigendur að útlensku nöfnin gangi betur í okkur alþýðufólkið.

Tillaga: Engin tillaga.

3.

„… þegar þeir freistuðu þess að framkvæma leit á heimili grunaðs manns.“

Frétt á vísi.is. 

Athugasemd: Sá sem að „framkvæmir svona fréttaskrif“ ætti að hugsa sinn gang. Í fréttinni segir:

Rannsóknin var af þessum sökum flókin en hópurinn er sagður hafa gengið mjög langt í að fela slóð sína …

Hvað merkir að „ganga mjög langt í að fela slóð“? Eru til einhver siðferðileg mörk sem glæpamenn mega ekki fara yfir í svindli?

Sá sem gengur of langt fer offari, kann sér ekki hóf, hleypur á sig, fer yfir strikið, kann sér ekki hóf. Orðalagið merkir ekki að reyna sitt ýtrasta eins og skilja má af málsgreininni.

Orðið níðshringur sem kemur fyrir í fréttinni. Það merkir er ekki það sama og barnaníð. 

Níð eru lygar, illmælgi, aðdróttanir, rógburður, skítkast, ósannsögli og svo framvegis. 

Barnaníð er ofbeldi gegn barni.

Blaðamaðurinn vandar ekki þýðingar sínar úr ensku.

Tillaga: … þegar þeir freistuðu þess að leita á heimili grunaðs manns.

4.

„Varasamur vindhraði.“

Frétt á mbl.is. 

Athugasemd: Enginn stjórnar hraða vindsins. hann er ekki varasamur nema fyrir þá sem eru útivið eða eiga eitthvað sem þar gæti skemmst. Á Kári (vindurinn) að gæta að vindhraða, rétt eins og Jón bílstjóri að ökuhraða sínum.

Tillaga: Hvassviðrið getur verið varasamt.

5.

„17. júlí síðastliðinn, tæpu ári eftir að samningurinn var undirritaður í Istanbúl …“

Aðsend grein á blaðsíðu 15 í Morgunblaðinu 14.8.23. 

Athugasemd: Greinin byrjar á tölustöfum, það er hvergi gert. Höfundurinn er Josep Borell Fontelles, einn af toppunum í ESB. Hann sendir grein sína til Moggans og líklega þýðir innanbúðarmaður hana á íslensku og kann ekki til verka.

Sama grein birtist á vef fjölmiðilsins The Observer. Þar byrjar hún svona:

On 17 July, nearly one year after it was signed in Istanbul …

Höfundur greinarinnar byrjar ekki málsgrein á tölustaf en þýðandinn er úti að aka.

Stjórnendur Moggans hafa margt þarflegt að gera en lesa þeir Moggann? 

Tillaga: Þann 17. júlí síðastliðinn, tæpu ári eftir að samningurinn var undirritaður í Istanbúl …

Aukinn mannskapur í löggunni - stemma stigu við sérsveitarmönnum - skúrir eflast síðdegis

Orðlof

Sl-orð

slabb, sladda, slafsa, slafra, slagna, slagningur, slagi, slapp, slark, slefa, sleikja, sleipur, slemba, slenja, slepja, sletta, slím, sloka, slokra, slor, slubb, sludda, slumbra, slupra, slurkur, slydda, slý, slöpugur. 

Þessi orð eru misjafnlega kunnugleg, en þau eiga tvennt sameiginlegt: þau byrja öll á ‘sl-’, og merking þeirra allra tengist bleytu eða vökva á einhvern hátt - oft einhvers konar hvimleiðri eða óviðfelldinni bleytu. Getur það verið tilviljun að svo mörg orð á sama merkingarsviði byrji á sömu hljóðum?

Orðaborgarar. 

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„… felst sá viðbúnaður í auknum mannskap í lögreglunni, auknu afli fíkniefnaleitar til þess að stemma stigu við vímuefnum og sérsveitarmönnum.“

Frétt á blaðsíðu 6 í Morgunblaðinu 4.8.23. 

Athugasemd: Nafnorðastíllinn er hér alls ráðandi. Ofangreint skilst en hefði mátt vera metur skrifað. 

Hvað er átt við að „stemma stigu við sérsveitarmönnum“? Vissulega eru þeir lögbrjótum til mikillar óþurftar en öðrum frekar gagnlegir.

Fréttin er nokkuð löng og hefði blaðamaðurinn getað vitnað enn meira í viðmælendur sína með óbeinni ræðu.

Í fréttinni segir:

… mikið um að vera hjá viðbragðsaðilum víðsvegar um land. 

Nokkur munur er á því þegar mikið er um að vera og mikið að gera. Ekki er ljóst hvort sé átt við.

„Viðbragðsaðili“ er óskilgreint hugtak og getur merkt þann sem bregst við og aðstoðar. Sá getur verið vegfarandi, göngumaður og jafnvel sá sem siglir á ám, vötnum og sjó.

Í málfarsbankanum er bent á að ofnota ekki orðið aðili.Þar segir einnig:

Oft eru til góð og gegn orð í málinu sem fara mun betur en ýmsar samsetningar með orðinu aðili.

Nefnd eru orð eins og ábyrgðarmaður (ekki ábyrgðaraðili), eigandi (ekki eignaraðili) og seljandi (ekki söluaðili). Sama á auðvitað við ljóta orðið „viðbragðsaðili“ sem fjölmiðlungar reyna í sífellu að troða upp á lesendur. 

Tillaga: … felst í að fjölga lögreglumönnum, efla leit að fíkniefnum og útrýma fíkniefnum.

2.

„Ég er ekki að kaupa það að við sem sáum fyrir verðbólgu og verðhækkanir vegna Covid, séum svona mikið klárari og betur gefin en allir ráðherrar og sérfræðingar „kerfisins“ samanlagt, og get því ekki annað en dregið þá ályktun að tekin hafi verið meðvituð ákvörðun um að fórna heimilunum fyrir bankana og að nú sé verið að framfylgja þeirri ákvörðun með því að koma tugþúsundum heimila á vonarvöl.“

Aðsend grein á blaðsíðu 14 í Morgunblaðinu 4.8.23. 

Athugasemd: Höfundurinn hefði átt að láta einhvern vanan lesa greinina yfir. Sá hefði stytt málsgreinina, bætt inn punktum lesendum til hægðarauka. Tillagan er mun skárri.

Í greininni segir:

13 vaxtahækkanir Seðlabankans segja sína sögu …

Hrikalegt villa, höfundur byrjar málsgrein á tölustaf. Það á ekki að gera.

Einnig segir í greininni:

Margt af því mun þurfa alls kyns kostnaðarsama félagslega aðstoð sem hægt hefði verið að komast hjá. 

Frekar illa samin málsgrein. Orðið „kostnaðarsamur“ afar vinsæl tugga í meðal blaðamanna. Af því leiðir að margir þekkja ekki lengur lýsingarorðið dýr.

Tillaga: Við sem sáum fyrir verðbólgu og verðhækkanir vegna Covid, erum ekki mikið klárari og betur gefin en allir ráðherrar og sérfræðingar „kerfisins“ samanlagt. 

Því get ekki annað en dregið þá ályktun að tekin hafi verið meðvituð ákvörðun um að fórna heimilunum fyrir bankana. 

Nú sé verið að framfylgja þeirri ákvörðun með því að koma tugþúsundum heimila á vonarvöl.

3.

„Nóvoross­ísk er ein stærstu hafna við Svarta­hafið og staðfesta viðbragðsaðilar þar að spreng­ing­ar hafi heyrst í nótt eft­ir því sem rúss­nesk­ir fjöl­miðlar greina frá.“

Frétt á mbl.is. 

Athugasemd: Hverjir eru þeir rússnesku „viðbragðsaðilar“ sem staðfestu „að sprengingar hafi heyrst“ sem „rússneskir fjölmiðlar greina frá“.

Málsgreinin er endaleysa, fljótfærnislega skrifuð og ekki lesin yfir fyrir birtingu.

Tillaga: Engin tillaga.

4.

„Lygileg frásögn Einars sem var á staðnum þegar eitt umdeildasta atvik sögunnar átti sér stað.“

Frétt á dv.is. 

Athugasemd: Maðurinn „var á staðnum“ þegar atvikið „átti sér stað“. Þetta kallast nástaða. Blaðamaðurinn hlýtur að geta gert betur því þetta er afar ófaglega orðað hjá honum.

Í fréttinni segir:

Einar Orri Einarsson var í liði Keflavíkur á þessum tímapunkti …

Orðleysan „tímapunktur“ er drasl sem á ekki að nota. Betur fer á því að nota þetta orðalag:

Einar Orri Einarsson var þá í liði Keflavíkur …

Einnig segir í fréttinni:

Bjarni skaut hins vegar frá miðju og skoraði, eitthvað sem hann og Skagamenn vildu meina að væri algjört óviljaverk.

Þetta „eitthvað“ er algjörlega gagnslaust orð í þessu samhengi. Eftirfarandi er skárra:

Bjarni skoraði hins vegar frá miðju en bæði hann og Skagamenn fullyrtu að það hefði verið algjört óviljaverk.

Blaðamaðurinn þarf að taka sig á og vanda betur skrif sín.

Tillaga: Einar sá eitt umtalaðasta atvik knattspyrnusögunnar.

5.

„Áfram eru líkur á skúrum og horfur á að loftið verði heldur óstöðugra en daginn áður sem þýðir að skúrirnir eflast síðdegis.“

Facebook, hugleiðingar veðurfræðings um verslunarmannahelgi. 

Athugasemd: Skelfing er þetta slæmt. Veðurfræðingurinn veit ekkert um skúrir en eflaust margt um bílskúra. Skúr í merkingunni regn á að vera í kvenkyni.

Hvað merkir orðalagið að „skúrir eflast“?

Í „hugleiðingunum“ segir:

Norðausturfjórðungur landsins ætti að sleppa við skúrina …

Sé skúr þarna í eintölu er þetta rétt en í fleirtölu ætti að standa skúrirnar.

Veðurfræðingur býr til fimmta fjórðunginn, „norðausturfjórðung“. Dæmalaus rökleysa.

Enn segir:

… sem þýðir að skúrirnir eflast síðdegis.

Hér á að standa skúrirnar.

Og aftur segir:

… og norðurströndin sleppur væntanlega við skúri.

Þarna á að standa skúrir. Engin „norðurströnd“ er til í þeirri merkingu sem veðurfræðingurinn er að hugleiða. Næst má búast við því að veðurfræðingar fari að tala um „Vestfjarðaströnd“.

Ekki er enn komin uppstytta í skúrahugleiðingum veðurfræðingsins:

… má víða búast við skúrum og bætir í skúrina síðdegis.

Fyrst er talað um skúrir í fleirtölu og svo virðist næsta orð vera í eintölu. Þetta gengur ekki upp. Eftirfarandi er skárra:

… má víða búast við skúrum og bætir í skúrina/skúrirnar síðdegis.

Veðurfræðingur heldur áfram og enginn stoppar hann:

… en þó gæti orðið vart við stöku skúri í innsveitum.

Þarna á að standa stöku skúrum.

Karlkyn	Eintala	Fleirtala	Kvenkyn	Eintala	Fleirtala
Nefnifall	skúr	skúrar	Nefnifall	skúr	skúrir
Þolfall	skúr	skúra	Þolfall	skúr	skúrir
Þágufall	skúr	skúrum	Þágufall	skúr	skúrum
Eignarfall	skúrs	skúra	Eignarfall	skúrar	skúra

Hugleiðingar veðurfræðings eru ekki nógu vel skrifaðar. Flögrar að manni eftir að hafa litið yfir ofangreint hvort hann sé útlendingur.

Tillaga: Áfram eru líkur á skúrum og horfur á að loftið verði heldur óstöðugra en daginn áður sem þýðir að skúrirnar eflast síðdegis.

6.

„Kínverjar meðal gesta fundar um frið í Úkraínu.“

Frétt á ruv.is. 

Athugasemd: Eðli máls vegna þurfa fyrirsagnir að vera grípandi. Þessi er skelfilega stirð og erfitt að átta sig á henni í fljótu bragði. Tillagan er skárri.

Tillaga: Kínverjar á fundi um frið í Úkraínu.

 

Engin framganga hjá Rússum - rigning og væta - útsýni yfir Heklu

Orðlof

Eitthvað á döfinni

Þegar sagt er að eitthvað sé á döfinni stendur það fyrir dyrum eða er í undirbúningi.

Orðið döf er tæplega notað nema í þessu sambandi en mun merkja ‘rass á (stóru) dýri’.

Orðaborgarar. 

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Daninn Sami Kamel hefur komið ótrúlega sterkur til baka eftir meiðsli.“

Frétt á blaðsíðu 60 í Morgunblaðinu 3.8.23. 

Athugasemd: Hvað merkir að koma til baka? Sá sem fer en snýr aftur hefur samkvæmt orðanna hljóðan komið til baka. Ekki sá sem hefur náð sér eftir meiðsli.

Enskan lætur þó ekki að sér hæða og hefur grafið um sig í hausnum á þeim blaðamönnum sem átta sig ekki á blæbrigðum íslenskunnar. Þetta „come back“ vefst fyrir sumum og þá liggur beinast við að þýða beint með slæmum afleiðingum fyrir lesandann og íslenskuna.

Í fréttinni segir:

Sem markvörður þarft þú að vera sérstakur á margan hátt og hann er það á góðan hátt. 

Þetta er óskiljanleg málsgrein. Hvað er átt við með „sérstakur“? Óhefðbundinn, eftirtektarverður, frumlegur, sérkennilegur, skrýtinn, gamaldags, óvenjulegur. Ekkert þessara orða hjálpar þó lesandanum að skilja merkinguna.

Einnig segir:

Svo er einnig norræna hliðin, sem gerir samfélagið smá fyndið. 

Hvað merkir „smá fyndið“? Getur verið að lýsingarorðið smár merki þarna andstæðu sína og þá sé átt við að samfélagið sé afar fyndið?

Fréttin er of löng og vanur blaðamaður hefði átt að lesa hana yfir fyrir birtingu og benda á fjölmargt sem betur má fara.

Tillaga: Daninn Sami Kamel hefur náð sér ótrúlega vel eftir meiðsli.

2.

„Engin framganga hjá Rússum þó gagnsókn gangi hægar en vonir stóðu til.“

Frétt á ruv.is. 

Athugasemd: Þetta skilst ekki. Af fréttinni að dæma er átt við að Rússar sæki ekki fram, þá er átt við sókn herja þeirra. Þrátt fyrir leit hef ég ekki fundið að framganga geti merkt sókn hers.

Á orðneti Árnastofnunar segir að framganga geti merkt: hreyfingar, svipbrigði, hátterni, skaplyndi og svo framvegis.

Fréttin er stutt og máttlaus, ekkert nýtt í henni..

Tillaga: Rússar sækja ekki en Úkraínumönnum gengur hægar en vonir stóðu til.

3.

„Viðbragðsaðilar og Veðurstofan fylgjast vel með gangi mála við Öskju og ef þess gerist þörf munu þeir gera sitt besta til að grípa til aðgerða.“

Frétt á dv.is. 

Athugasemd: Hvað merkir „viðbragðsaðilar“? Er beinlínis átt við að lögregla, almannavarnir, slökkvilið, sjúkraflutningamenn, Landhelgisgæslan, björgunarsveitir og nærstaddir vegfarendur muni „gera sitt besta til að grípa til aðgerða“. Orðið „viðbragðsaðili“ er eitt hið ljótasta af þeim sem eru að skjóta rótum í fjölmiðlamáli.

Hvað merkir þetta; „gera sitt besta til að grípa til aðgerða“? Var blaðamaðurinn vakandi eða sofandi þegar hann skrifaði þetta?

Þetta er einfaldlega della. Orðalagið er lítt ígrundað. Þar að auki vísar DV í frétt í Morgunblaðinu, letin er hrikaleg. Upp er gefinn linkur sem ætla mætti að vísi í frétt Moggans en hann er gagnslaus. Svona vinnubrögð eru algjörlega óviðunandi og teljast fúsk en ekki blaðamennska.

Á DV eru til ágætir blaðamenn en stjórnun blaðsins er léleg, byggir á að gabba lesendur til að smella á fréttir og opna. Oft er fréttirnar nauða ómerkilegar.

Tillaga: Engin tillaga.

4.

„Hlýj­ast verður á Suður­landi en þar er spáð meiri vætu …“

Frétt á mbl.is. 

Athugasemd: Af hverju má rigning ekki heita rigning? Af hverju nota veðurfræðingar feluorð eins og væta, úrkoma, dropar og svo framvegis? Svona orðalag gerir veðurfréttir ekkert skýrari nema síður sé og fyrir vikið verður málið flatt og óáhugavert.

Eftirfarandi er í fréttinni haft eftir veðurfræðingi:

Það verður alls staðar sól alla­vega um ein­hvern tíma en ég er ekki viss um að það verði sól all­an tím­ann ein­hvers staðar.

Þetta er nærri því heimspekilega orðað þó véfréttastíl sé.

Í fréttinni segir:

„Það verður ein­hver rign­ing, helst á laug­ar­dag­inn. Ein­hver rign­ing áfram á sunnu­dag­inn en þetta verður fínt á morg­un, kannski einverjir skúr­ir, eins og víðs veg­ar um landið.

Ekki er málgreinin góð og síst skýr. Hvað merki „einhver rigning“? Getur veðurfræðingur ekki verið nákvæmari? Blaðamaðurinn lepur upp orð viðmælandans gjörsamlega gagnrýnislaust rétt eins og Jesús sjálfur sé í viðtalinu.

Skúr er til í kvenkyni og karlkyni. Í málfarsbankanum segir:

Fjölmörg orð í íslensku eru til í fleiri kynjum en einu, t.d. er skúr karlkyns (skúrinn, hann) í merkingunni ‘kofi, skúrbygging’ en kvenkyns (skúrin, hún) í merkingunni ‘regndemba’. 

Þetta á blaðamaður og ekki síður veðurfræðingur að vita.

Loks er það þessi þversögn:

Eins og staðan er núna lít­ur ekki út fyr­ir að það verði mik­il væta. Það gæti þó verið að það verði dá­lít­il rign­ing á laug­ar­dag syðst.

Ekki mikil „væta“ en „dálítil rigning“. Hvort skyldi vera skárra, væta eða rigning?

Tillaga: Hlýj­ast verður á Suður­landi en þar er spáð meiri rigningu ….

5.

„… þegar hann keypti jörð með út­sýni yfir Heklu.“

Frétt á mbl.is. 

Athugasemd: Hvergi er til jarðir með útsýni yfir Heklu. Hins vegar sést víða til Heklu.

Tillaga: … þegar hann keypti jörð með út­sýni til Heklu.

6.

„Al­ex­andra Popp var lang­best fyr­ir þýska landsliðið í dag og er hún aðskil­in allri gagn­rýni sem þýsk­ir fjöl­miðlar gefa liðinu um þess­ar mund­ir.“

Frétt á mbl.is. 

Athugasemd: Forsetningavilla virðist hrjá marga blaðamenn. Popp hefur líklega verið langbest í þýska landsliðinu, ekki „fyrir“ það.

Hitt skilst ekki. Hvað er að vera „aðskilin allri gagnrýni“? Er átt við að Popp hafi ekki verið gagnrýnd eða gleymdist að gagnrýna hana. Vera má að blaðamaðurinn sé vel að sér í útlensku máli en íslenskan er slök miðað við þetta.

Tillaga: Engin tillaga.

 

Mikilvægi þess - mikilvægi þess - mikilvægi þess

Orðlof

Einhver

Óákveðna fornafnið einhver stendur oft með nafnorði og merkir þá ’ótiltekinn’, t.d. þegar sagt er „Það kom einhver maður og sótti böggulinn“. 

Nú eru sumir farnir að nota þetta orð á nýstárlegan hátt og segja t.d. „Ég kem eftir einhverja fimm daga“ eða „Launin hækkuðu um einhver þrjú prósent“. 

Í dæmum af þessu tagi merkir einhver því ’um það bil, hér um bil’;. Enn virðist þessi notkun einskorðast við talmál og fornafnið kemur undarlega fyrir sjónir í þessu samhengi. 

Mætti láta sér detta í hug að þarna gætti áhrifa frá ensku því þar getur fornafnið some ’einhver’ staðið í svipuðu umhverfi.

Orðaborgar. 

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„… því ekki er hún bara að draga úr mikilvægi þess sem ráðherra sagði um tillögurnar 15 heldur er um leið gert lítið úr tillögunum og mikilvægi þess að tekið verði á málum.“

 Aðsend grein á blaðsíðu 15 í Morgunblaðinu 1.8.23. 

Athugasemd: Svona er kallað nástaða eða klifun. Höfundurinn sér hana ekki. Jafnslæmt er þó orðalagið „mikilvægi þess“ sem er afar flatt og ómerkileg og hrikalega ofnotað.

Örstuttu síðar skrifar greinarhöfundur:

Því varla er ann­ar til­gang­ur með grein­inni en að gera lítið úr mikil­vægi þess að virkja á Vest­fjörðum. 

Kemur ekki á óvart að þrisvar í einni grein sé hoggið í sama knérunn ef svo má segja.

Þetta er hins vegar „letihaugstalsmáti“ þeirra sem skrifa stílausan texta, fastir í kansellístíl og nenna ekki að orða hugsun sína skýrar.

Tillaga: Engin tillaga.

2.

„Þorvaldur sagði að ef það gýs í öskjunni þá geti orðið gjóskufall um allt land ef gosið er stórt.“

Frétt á dv.is. 

Athugasemd: Berum saman tilvitnunina úr DV og tillöguna. Í fréttinni sem blaðamaðurinn tekur úr Morgunblaðinu segir:

Síðast gaus í Torfajökli 1477 og mynduðust Laugahraun og Námshraun þá.

Orðaröðin skiptir máli. ’Þá’ er þarna atviksorð en er á röngum stað. Ætti að vera: 

Síðast gaus í Torfajökli 1477 og þá mynduðust Laugahraun og Námshraun.

Hins vegar vantar aðalatriðið í frétt Moggans sem og endursögnina í DV og það er sú staðreynd að árið 1477 gaus á meira en 60 km langri sprungu sem náði allt frá Bárðarbungu, um Veiðivötn og suður fyrir Landmannalaugar. Þá urðu Veiðivötn til, einnig Ljótipollur, Námshraun og Laugahraun runnu og fleira mætti nefna. Sumir blaðamenn hætta í miðjum klíðum af því þeir vita ekki meira eða nenna ekki að afla sér frekari upplýsinga.

Tillaga: Þorvaldur sagði að yrði stórt gos í öskjunni gæti fallið gjóska um allt land.

3.

„… og að þar hafi til dæmis gosið 870 en þá fór gjóska til vesturs og þakti svæðið frá Reykjanesskaga og alveg að Bárðarströnd.“

Frétt á vísi.is. 

Athugasemd: Ef þetta er talmál jarðfræðings þyrfti hann að vanda sig betur. Ekki er öllum blaðamönnu treystandi til að skilja eða koma hugsuninni óbrenglaðri til lesenda. Margir skilja ekki muninn á talmáli og ritmáli.

„Bárðarströnd“ er ekki til. Barðaströnd er á Vestfjörðum, ströndin frá Vatnsfirði að Sigluneshlíðum.

Gjóska er nafnorð og merkir laus gosefni, aska og kvikuslettur. Gjóska fer ekkert, hún berst með vindi.

Í fréttinni segir:

En hvað varðar Torfajökul er hann virk eldstöð og þetta er stærsta eldstöð landsins sem býr til öflugt sprengigos. 

Dálítið óviðkunnanlegt er að persónugera náttúru landsins. Torfajökull býr ekkert til. Þarna hefði farið betur að segja:

Torfajökulsaskjan er virk eldstöð og er stærsta eldstöð landsins og þar getur orðið öflugt sprengigos.

Þegar er rætt um Torfajökul er yfirleitt átt við Torfajökulsöskjuna en í henni getur orðið öflugt sprengigos. Síðast gerðist það árið 877 (ekki 871) er gaus í Vatnaöldum og eldsprungan frá Bárðarbungu náði inn í áhrifasvæði Torfajökuls (það er öskjunnar) og þar gaus. Landnámslagið er því tvískipt, hið dökka er úr Vatnaöldum en ljósleit aska kom úr gosi nálægt Hrafntinnuskeri og þar er miðja öskjunnar.

Tillaga: … og þar hafi gosið árið 877 og féll gjóskan til vesturs og norðurs, allt frá Reykjanesi vestur á Barðaströnd.

4.

„Við hjá Bill.is erum sérfræðingar þegar kemur að bílum!“

Auglýsing á Facebook.

Athugasemd: Þessu trúi ég ágætlega en stundum verður manni orðfall „þegar kemur að auglýsingum“. Berum saman tilvitnunina og tillöguna sem er nokkuð skárri.

Tillaga: Við hjá bill.is erum sérfræðingar í bílum!.

5.

„… á hluthafafundi bankans sem fram fór í síðustu viku.“

Frétt á blaðsíðu 1 í viðskiptablaði Morgunblaðsins 2.8.23.

Athugasemd: Aðalfundurinn var í síðustu viku, óþarfa málalenging að segja hann hafi „farið fram“. Spyrja má hvort eitthvað mikilvægt hafi tapast í tillögunni sé hún borin saman við tilvitnunina?

Tillaga: … á hluthafafundi bankans í síðustu viku..

6.

„Hún sýndi meðal annars mynd af öllum fötunum saman og þau tóku allt rúmið hennar.“

Frétt á vísi.is. 

Athugasemd: Hvorki föt, ábreiða eða rúmföt „taka“ rúm. Þau þekja það.

Tillaga: Hún sýndi meðal annars mynd af öllum fötunum og þöktu þau rúmið hennar.

7.

„37 ára karl­maður og 33 ára kona frá Zurich í Sviss …“

Frétt á mbl.is. 

Athugasemd: Af hverju leyfir Mogginn blaðamönnum sínum að byrja málsgreinar á tölustöfum? Það er hvergi gert og málfræðingar hér á landi og annars staðar mæla gegn því. Af hverju? Gúglaðu það!

Tillaga: Þrjátíu og sjö ára karl og þrjátíu og þriggja ára kona frá Zurich í Sviss …