Skilja virði þess - vinna gott starf - 50/50 líkur á gosi

Orðlof

Par

Orðið par er ekki af germönskum stofni frekar en önnur orð málsins sem byrja á ’p’. Par kemur þó fyrir þegar í fornu máli, og líklega hafa fæstir verulega andúð á orðinu. 

En vilji menn komast hjá að nota það er stundum hægt að nota í staðinn orðið tvennd, og talað er um tvenndarkeppni og tvenndarleik í íþróttum. Samt er varla hægt að tala um þrjár tvenndir af sokkum, heldur þrenna sokka eða þrjú pör. 

Par er líka fast í ýmsum samsetningum, og þar er útilokað að nota tvennd í staðinn og segja t.d. bollatvennd eða hnífatvennd í stað bollapar og hnífapar.

Orðaborgarar. 

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„… en í hinu frjálslynda og friðsama Hollandi skaut lögregla á mótmælendur, þannig að nokkrir særðust hættulega.“

Leiðari Morgunblaðsins 24.11.21                                     

Athugasemd: Hvaða tilgangi þjónar þetta „þannig að“? Lögreglan skaut á mótmælendur og nokkrir særðust hættulega. Lesendur Moggans hljóta að gera þá kröfu að leiðarinn sé þokkalega skrifaður, nógar eru ambögurnar annars staðar í blaðinu og vefútgáfunni.

Í leiðaranum segir:

Hvernig stendur á því að Evrópusambandið stendur þögult hjá þegar stór hluti þessara lýðræðisþjóða í Mið-Evrópu – allt að þriðjungur landsmanna – á að sæta stofufangelsi? 

Í samræmu við það sem á undan segir í leiðaranum færi betur á því að segja að sambandið aðhefðist ekkert. Lakara er að persónugera þetta risastóra samband Evrópuríkja.

Tillaga: … en í hinu frjálslynda og friðsama Hollandi skaut lögregla á mótmælendur og nokkrir særðust hættulega.

2.

„Þegar þú vaknar í rúmi frá Hästens munt þú skilja virði þess að ná fullkomnum nætursvefni.“

Auglýsing á baksíðu Viðskiptablaðs Morgunblaðsins 24.11.21.                                     

Athugasemd: Óskaplega er þetta nú illa skrifað. Hver er þessi ’þú’ sem nefndur er? Ekki ég, vegna þess að ég er ekki ’þú’. Dæmigerð ensk þýðing á orðinu „you“ sem ekki merkir alltaf þú.

Svo er það orðalagið „virði þess“. Það er í ætt við hið alræmda „mikilvægi þess“. Lélegir skrifarar halda að þetta sé rismikið orðalag en því miður er ekki svo. Þar að auki er „fullkominn nætursvefn“ ekki til, algjörlega óskilgreind fullyrðing. Tillagan hér fyrir neðan er ekki merkileg en þó mun skárri en í auglýsingunni.

Eigendur fyrirtækisins virðast ekki gera sér grein fyrir rassbögunni, gera enga kröfu til málfars, samþykkja það sem sennilega hljómar. 

Aðalfyrirsögnin er á ensku: „We sleep. Do you?“ Líklega hafa þessi orð verið höfundi textans ofviða og hann því sleppt að þýða þau. Sama er með þetta: „Be awake for the first time in your life“. 

Hvernig stendur á því að fyrirtæki leyfir sér að nota hrærigraut af ensku og íslensku í auglýsingu fyrir íslenskan markað? Þetta á líklega að vera flott. Um leið gerir fyrirtækið lítið úr tungumáli okkar sem þó á undir högg að sækja.

Tillaga: Eftir næturhvíld í rúmi frá Hästens finnst að góður svefn er öllum mikilvægur.

3.

„Tillögurnar munu nær örugglega valda mörgum vonbrigðum en nefndin vann gott starf og …“

Leiðari Fréttablaðsins 24.11.21.                                     

Athugasemd: Hvað merkir að „vinna gott starf“? Líklegast hefur nefndin unnið vel, staðið sig vel og svo framvegis. Höfundurinn gæti svo sem hafa hoppað gott hopp, skrifað góð skrif, sýnt góða sýningu … Engin reisn yfir þessu.

Tillaga: Tillögurnar munu nær örugglega valda mörgum vonbrigðum en nefndin vann vel og …

4.

„Mánuður í jól.“

Fyrirsögn á forsíðu Allt í Fréttablaðinu 24.1.21.                                     

Athugasemd: Þetta er skrýtið en ef til vill ekki kolrangt. Venjulega er sagt að mánuður sé til jóla. Hvers vegna að breyta því? Má þá ekki alveg eins segja: Mánuður þangað til jóla eða mánuður í að jól komi. Er þetta skýrara og betra. Nei, síður en svo.

Hins vegar er ekkert að því að segja að mánuður sé þar til daginn taki að lengja (ekki að mánuður sé í að daginn taki að lengja). Mánuður er í afmælið hennar (ekki mánuður til afmælisins hennar) og svo framvegis. Þó getur verið mánuður í að skipið komi eða mánuður í kosningar.

Þegar brugðið er út af hefðbundnu og góðu orðalagi er oft slæmri máltilfinningu um að kenna. Mikill og fjölbreyttur bóklestur er það eina sem byggir upp tilfinningu fyrir málinu. Fyrir marga er of seint að byrja lesturinn.

Tillaga: Mánuður til jóla.

5.

„Segir „50/50“ líkur á gosi.“

Fyrirsögn á mbl.is.                                      

Athugasemd: Líklega er hér átt við að helmingslíkur séu á gosi. Orðalagið „50/50“ er það sem segir á ensku máli „fifty-fifty chance“ og er þá átt við hlutfall. Þetta er klúður, gæsalappirnar bjarga engu.

Auðvitað er það miklu flottara að segja „fiftífiftí“ heldur en að tala eins og gamall afdalabóndi í sóttkví sem segir helmingslíkur og snýtir úr tóbaksfullum nösum upp í vindinn.

Í fréttinni er haft eftir viðmælanda:

Bjarki Kaldalóns Fri­is, nátt­úru­vár­sér­fræðing­ur á Veður­stofu Íslands, seg­ir þó að menn taki ekki handa­hlaup yfir stöðu mála enn, þar sem eng­in gosórói hef­ur mælst og ekk­ert orðið vart við gas­uppstreymi á og við jök­ul­inn.

Málsgreinin er ferlega illa samin, óljós og of löng. Hvað merkir orðalagið að „taka handahlaup“ út af einhverju? Vera má að þetta sé „frísneskt“ orðalag en er óskiljanlegt á íslensku.

Atviksorðið ’enn’ er á röngum stað í málsgreininni. 

Skárra hefði verið að orða þetta svona:

Bjarki Kaldalóns Fri­is, nátt­úru­vár­sér­fræðing­ur á Veður­stofu Íslands, seg­ir að enn séu flestir séu rólegir vegna ástandsins. Enginn gosórói hefur mælst og ekki orðið vart við gasuppstreymi.

Engin ástæða er til að skrifa orðrétt upp eftir viðmælanda. Betra er að lagfæra orðalag hans og stytta án þess þó að merkingin breytist. Blaðamenn verða að muna að talmál er um margt frábrugðið ritmáli.

Í fréttinni segir:

Eins og fyrr seg­ir er sig ís­hell­unn­ar yfir Grím­svötn­um ákveðin vísbend­ing um að gos sé í vænd­um en Bjarki seg­ir þó að einnig geti verið að ekki komi til goss, ekki að svo stöddu það er. 

Skárra er:

Eins og fyrr seg­ir er sig ís­hell­unn­ar yfir Grím­svötn­um ákveðin vísbend­ing um að gos sé í vænd­um. Bjarki seg­ir þó að að hugsanlega komi ekki til goss. 

Blaðamaðurinn virðist fljótfær, les ekki yfir það sem hann skrifar eða er ekki dómbær á eigin skrif.

Tillaga: Segir helmingslíkur á gosi.

6.

„125 ár eru liðin í dag frá andláti Gríms Thomsen …“

Frétt á blaðsíðu 45 í Morgunblaðinu 27.11.21.                                     

Athugasemd: Daglega leyfir Mogginn sér að byrja málsgreinar á tölustöfum. Enginn skrifari með snefil af sjálfsvirðingu gerir það. Enginn virðulegur fjölmiðill leyfir slíkt. 

Þetta ber hvorki Mogganum né blaðamönnum hans gott vitni. Dæmin eru fjölmörg.

Tillaga: Í dag eru liðin 125 ár frá andláti Gríms Thomsen …