Framkvæma víg - myrti fólk til bana - manneskja af hlýju og góðvild

Orðlof

Stíga til hliðar

Í tilefni af yfirlýsingu bankastjóra Íslandsbanka um daginn um að hún hefði ákveðið að „stíga til hliðar“ má rifja upp orð Víkverja í Morgunblaðinu 2017: 

„Hverjum datt upphaflega í hug að láta stjórnmálamenn „stíga til hliðar“? Ábyrgð hans eða hennar er mikil enda hafa þeir sem hætta afskiptum af pólitík ekki gert annað síðan, það er að segja annað en að „stíga til hliðar“.

Það hættir ekki nokkur maður í pólitík lengur, nemur staðar, dregur sig í hlé, víkur sæti, lætur gott heita, hverfur til annarra starfa eða hvaðeina sem nota má til tilbreytingar eða í staðinn. Það „stíga allir til hliðar“.

Menn stíga ekki einu sinni niður, sem væri strax tilbreyting, enda þótt Víkverji sé ekki allskostar hrifinn af því orðalagi. Til þess er það of enskulegt.“

Það er alveg rétt að í ensku er oftast notað orðalagið step down ’stíga niður’, þótt step aside ’stíga til hliðar’ sé einnig til. 

Eiríkur Rögnvaldsson. 

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Í dag hlutu fjórir menn samtals 68 ára dóm fyrir að leggja á ráðin um og framkvæma víg Lanes.“

Frétt á mbl.is. 

Athugasemd: Þetta er skrýtið orðalag. Líklega hafa fjórmenningarnir hlotið sautján ára fangelsi hver, að meðaltali. Tilgangslaust er að leggja saman fangelsisvist þeirra, það segir ekkert.

Og fyrir hvað voru mennirnir dæmdir? Þeir myrtu mann sem hét Lanes. Afar tilgerðarlegt og bjánalegt er að segja að þeir hafi „framkvæmt víg“. Þeir drápu manninn.

Í fréttinni segir:

… hlaut 18 ára fang­els­is­dóm, svo­kallaðan for­var­ing-dóm sem …

Langt er nú orðið síðan ég lærði í Noregi og ég orðin gleyminn á svo margt í því ágæta máli. Hvað þýðir „forvaring-dómur“. Gæti helst trúað að það þýði á strangari fangelsisvist en flestir eru dæmdir í.

Þetta á nú blaðamaðurinn að hafa á hreinu. Hann hefur virst vera betri íslenskumaður en svo að hann geti boðið lesendum upp á slettur, slettuþýðingar. 

Tillaga: Engin tillaga.

2.

„Orðrómurinn hélt því fram að …“

Frétt á dv.is. 

Athugasemd: Orðrómur getur merkt svo margt, til dæmis getgátur, kvittur, lausafregn, slúður og jafnvel rógburður.

Orðrómur er ekki mannlegur máttur sem „heldur einhverju fram“. Gróa á Leiti, í skáldsögunni Piltur og stúlka eftir Jón Thoroddsen, sagði

Ólygin sagði mér, en hafðu mig samt ekki fyrir því, blessuð!

Skelfing hefði orðalagið verið flatt ef Gróa hefði sagt: orðrómurinn sagði mér ...

Svo virðist sem að margir hafi lítinn skilning á stíl og því verða skrifin flöt og ómerkileg. 

Tillaga: Í orðróminum felst að …

3.

„Hver laxveiðiáin á fætur annarri hefur verið opnuð að undanförnu …“

Frétt á blaðsíðu 10 í Morgunblaðinu 1.7.23.

Athugasemd: Hér fjallar vandaður blaðamaður um laxveiðar og gerir vel. Hann fær hrós fyrir vikið.

Slakir blaðamenn hefðu skrifað að laxveiðiár „hefðu opnað“. Slíkir segja að búðir opni, skólar opni og hús opni jafnvel þó allir vita að fólk opnar, ekki dauðir hlutir. 

Tillaga: Engin tillaga.

4.

„… þegar að hinn 21 árs gamli Mutsuo Toi myrti 30 manns til bana í þorpinu sem hann var fæddur og alinn upp í.“

Frétt á dv.is. 

Athugasemd: Sá sem er myrtur deyr, það segir sig sjálft. Sem sagt; sá sem er myrtur er drepinn.

Í sjálfu sér ekkert að svona „smelluskrifum“. Blaðamaðurinn þarf samt að vanda betur skrif sín, fá aðstoð, velta fyrir sér uppbygginu frétta og greina og safna orðaforða.

Tillaga: … þegar að hinn 21 árs gamli Mutsuo Toi myrti 30 manns í þorpinu sem hann var fæddur og alinn upp í.

5.

„Hann var mann­eskja af mik­illi hlýju og góðvild.“

Frétt á mbl.is.

Athugasemd: Þetta skilst en er stirðbusalega skrifað, líklega bein þýðing úr ensku. Heimildin er vefur fótboltafélagsins Millwall og þar stendur:

… and a person of such remarkable generosity, warmth, and kindness.

Þýðingar í fjölmiðlum eru oft furðulegar. Margir freistast til að þýða orðrétt en láta innihaldið lönd og leið. 

Á dv.is er sagt frá sama atburði og þar stendur:

Hann var frábær og hlýr maður, mikill fjölskyldumaður og gaf svo mikið af sér.

Margfalt betra.

Tillaga: Hann var hlýr og góðviljaður maður.

6.

„Þetta er eitthvað sem hefur þróast yfir milljónir ára.“

Frétt á blaðsíðu 1 í Morgunblaðinu 5.7.23.

Athugasemd: Af óskiljanlegum ástæðum er fólk að þarflausu farið að skjóta „eitthvað“ inn í mál sitt. Fornafnið hefur enga merkingu og virðist vera einhvers konar hikorð eða tafs. Berum saman ofangreinda tilvitnun og tillöguna. Merking setningarinnar hefur ekkert breyst, er (ef eitthvað er) skýrari.

Fyrir áratug eða tveimur hefði verið sagt: ’Þetta er nokkuð sem hefur þróast …’ 

Tillaga: Þetta hefur þróast yfir milljónir ára.

7.

„Upphafið að einhverju stærra.“

Frétt á forsíðu Morgunblaðsins 6.7.23.

Athugasemd: Fréttin er um Reykjaneselda. Þetta er fyrirsögn og hún er slæm vegna þess að þetta „eitthvað“ er hvergi skilgreint. Má þó ætla að átt sé við eldgos. Af hverju er það þá ekki sagt? Tillagan er miklu skárri og segir það sem fréttin fjallar um.

Fyrirsagnir skipta mál og því er furðulegt að hér leggi Mogginn ekkert meira til en tala um „eitthvað“.

Að öðru leyti er fréttin vel skrifuð sem og framhald hennar inni í blaðinu.

Einna merkilegust eru ummæli Páls Einarssonar jarðeðlisfræðings sem segir að stuðst sé við gervitunglamyndir til að meta hversu djúpt kvikan er. Og Páll segir:

… þær liggja ekki fyrir fyrr en í næstu viku.

Þetta er svo skrýtið sem mest má vera. Engu líkar en að hann segi að myndirnar berist með næsta póstskipi. Lítil hjálp í því til að meta goshættuna, þá verður hugsanlega þegar farið að gjósa. Blaðamaðurinn gleymdi að spyrja Pál hvers vegna myndirnar berist ekki fyrr.

Tillaga: Eldgos gæti verið í vændum.

8.

„… segir að aðrir stuðningsmenn árásarmúgsins hafi hrakið manninn burt þar sem hann hafi virst óstöðugur.“

Frétt á vísi.is

Athugasemd: Sá sem er óstöðugur heldur varla jafnvægi, gengur líklega með staf eða göngugrind. Þarna er verið að segja frá ógæfumanni sem ætlaði að vega að stjórnmálamönnum í Bandaríkjunum.

Hugsanlega er átt við að maðurinn hefi verið óáreiðanlegur, svikull eða álíka. Þeir sem eru þannig eru varla óstöðugir. Þó má segja að margir séu óstöðugir í rásinni, en það merkir að þeir haldi varla stefnu.

Tillaga: Engin tillaga.

9.

„Segir Steinunn að textílgerðin standi alveg upp úr …“

Frétt á blaðsíðu 10 í Morgunblaðinu 8.7.23.

Athugasemd: Ofangreind setning er talmál og hefði að skaðlausu mátt sleppa atviksorðinu alveg. Tillagan er skárri þó svo að orðalagið „standi upp úr“ sé frekar slappt.

Greinin er fróðleg en ekki vel skrifuð sem bendir til að ekkert eftirlit með skrifum byrjandans. Allt bitnar á lesendum.

Sem dæmi má nefna eftirfarandi:

… og það eru þýddar sögur af þekktum dýrlingum og allt eru þetta kvendýrlingar, eða 10 kvendýrlingar. 

Þetta er haft eftir viðmælanda og er dæmigert talmál, nástaðan skiptir þá litlu máli. Blaðamaðurinn kann ekki til verka og skrifar orðrétt það sem sagt er og útkoman er slæm.

Nefnir hún sem dæmi Öræfajökulsgos sem átti sér stað árið 1362, en var það gríðarlegt gos og lagði stór svæði sunnanlands og marga bæi í eyði. 

Þetta er illa skrifað, blaðamaðurinn sér ekki nástöðuna. Orðalagið „svæði eru lögð í eyði“ er slæmt en ekkert að því að segja að bæir hafi lagst i eyði.

Blaðamaðurinn er hrifinn að orðalaginu „greina frá“ sem er tilgerðarlegt og ofnotað.

Fréttin er þrátt fyrir allt áhugaverð.

Tillaga: Steinunn segir að textílgerðin sé áberandi …

Athugasemdir

[Þórhallur Pálsson, 8.7.2023 kl. 23:16]

Þakka fróðlegan pistil um mál og málfar.
Eitt er þó sem ég vil benda á:  Öræfajökull og Öræfasveit eru í Austfirðingafjórðungi en ekki á Suðurlandi.
Frá fornu fari nær Austfirðingafjórðungur frá Gunnólfsvíkurfjalli í norðri að Fúlalæk í suðri, en það vatnsfall er kallað Jökulsá á Sólheimasandi.
Austurlandskjördæmi sem var á undan þessum óskapnaði sem kjördæmaskipanin er um þessar mundir náði þó ekki yfir Vestur Skaftafellssýslu, en þá voru kjördæmamörkin á Skeiðarársandi.
Við Austfirðingar eigum þar með bæði stærsta jökul landsins og hæsta fjallið, auk ýmislegs annars sem er stórt á landsvísu !