Nafndráttur - gríðarleg hungursneyð - hinn tæplega 19 ára gamli

Orðlof

Guðspjall

„Guðspjallið skrifaði guðspjallamaðurinn Mattheus“ (eða Markús, Lúkas eða Jóhannes).

Þennan texta þekkja allir og vita líka hvað guðspjall er, þótt þeir viti ekki endilega hvernig orðið er til komið. Það mætti láta sér detta í hug að merkingin sé að í guðspjöllunum sé guð að spjalla við mennina, en uppruninn er allt annar. 

Guðspjall er gamalt tökuorð úr fornensku sem er orðið til úr orðasambandinu ’gód spell’. Bókstafleg merking þess er ’góðar fréttir’ og það þýðir því í rauninni það sama og fagnaðarboðskapur og er, eins og það, bein þýðing á latneska orðinu ’evangelium’.

Fornenska orðið vísar því hvorki til guðs né hefur það nokkuð með spjall að gera, hvað þá spjöll. 

Menn hafa þó litið svo á að hin góðu tíðindi sem guðspjöllin flytja séu komin frá guði og það er kannski ástæðan fyrir því að fyrri liður orðsins hefur fengið myndina ’guð-’.

Orðaborgarar 

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Þegar Alþingishúsið var byggt árið 1881 var þessari siðvenju haldið og nafndráttur konungs Íslands settur á húsið.“

Grein á blaðsíðu 16 í Morgunblaðinu 8. febrúar 2022.                                     

Athugasemd: Nafndráttur er ókunnuglegt orð en kemur margoft fyrir í ágætri grein eftir Þór Magnússon fyrrum þjóðminjavörð.

Orðið er þýðing á „monogram“ en það þekkist að stofni til í fjölmörgum öðrum málum. Á dönsku, sænsku og norsku er það nákvæmlega eins og á ensku.

Stundum hefur orðið fangamark verið notað yfir „monogram“. Hið síðarnefnda er skilgreint svo að það tveir eða fleiri upphafsstafir eru teiknaðir saman, skornir út í tré, steyptir í málm eða höggnir í stein, jafnvel í sementsteypu. Merkin sem sett eru á mannvirki og nefnir Þór í grein sinni fjölda íslenskra bygginga sem bera þau eða höfðu borið.

Í dag er oft talað hversdagslega um „lógó“ sem þýða má sem vörumerki eða jafnvel nafnmerki sem sumir merkja listaverk sín með.

Tillaga: Engin tillaga.

2.

„34 ára pólskur karlmaður sætir ákæru Lögreglustjórans á Suðurnesjum fyrir innflutning …“

Frétt á visi.is.                                      

Athugasemd: Fréttastjóri fjölmiðils byrjar málsgrein á tölustaf. Það er hvergi gert nema á íslenskum fjölmiðum. Ef stjórnandi veit ekki betur hvað með hina?

Svo er það hitt. Hvaða máli skiptir aldur mannsins?

Tillaga: Þrjátíu og fjögurra ára pólskur karlmaður sætir ákæru Lögreglustjórans á Suðurnesjum fyrir innflutning …

3.

„Gríðarleg hungursneyð steðjar að þrettán milljónum manna.“

Fyrirsögn á fréttablaðið.is.                                      

Athugasemd: Hver er munurinn á hungursneyð og „gríðarlegri hungursneyð“? Líklegast enginn. Hungursneyð er einfaldlega hungursneyð.

Ágætt er að muna að orðið er myndað með hungur og neyð (ekki sneyð).

Í fréttinni segir:

Þrjú misheppnuð rigningartímabil hafa skapað þurrustu aðstæður …

Hvernig getur rigningatímabil verið misheppnað? Ekki gerðu menn tilraun með þau. Betur fer á því að orða það þannig að lítið hafi rignt á þessum tíma.

Fréttin er viðvaningslega skrifuð, líklega þýdd úr ensku. Hvað er til dæmis „rykugt land“?

Tillaga: Hungursneyð steðjar að þrettán milljónum manna.

4.

„Íslands- og bikarmeistarar Víkings í knattspyrnu sömdu í gær við hinn tæplega 19 ára gamla Ara Sigurpálsson …“

Frétt á blaðsíðu 31 í Morgunblaðinu 9.2.22.                                     

Athugasemd: Blaðamenn sem sérhæfa sig í íþróttafréttum festast margir hverjir í orðalagi sem notað er aftur og aftur án nokkurra breytinga rétt eins og þeir kunni ekki annað. Dæmi um það er: „hinn 19 ára gamli“. Enginn skrifar eins og segir í tillögunni.

Hér er nú bætt við orðalagið, pilturinn er ekki sagður átján ára heldur tæplega nítján. Minnir á barnið sem sagðist vera fjögurra ára en alveg að verða fimm.

Hvað er að því að breyta til í skrifum?

Þetta minnir á að í íþróttafréttum Ríkisútvarpsins er aldrei talað um úrslit kappleikja eða sigur. Þar á bæ er viðkvæðið „niðurstaða“ eða „úrslitin reyndust vera …“ Skelfing er svona lapþunnt og leiðinlegt til lengdar. Ber vott um slaka þekkingu á íslensku máli sem þó þarf alls ekki að vera, aðeins hugsunarleysi.

Tillaga: Íslands- og bikarmeistarar Víkings í knattspyrnu sömdu í gær við Ara Sigurpálsson, sem er nítján ára gamall …