Framkvæma byssuskot - rætur Reykjadals - afdrif nemenda eru slakari

Orðlof

Afkynjun íslenskunnar

Nokkrir fréttamenn RÚV voru í hitteðfyrra á góðri leið með að valda glundroða í málkerfinu eftir að hafa verið leiddir í gildru af litlum og háværum þrýstihópum sem vildu afkynja málið (og ímynduðu sér að það væri í þágu jafnréttis). 

Þeir sögðu:

„Mörg hafa mótmælt eins og flest vita.“

Síðan hrökk kannski máltilfinningin aftur í gírinn að hluta og úr varð einn kynusli: flest [hk] mættu og fáir [kk] skrópuðu. 

Flestir eru þessir fréttamenn nú aftur komnir „heim“ og við fögnum þeim innilega. Þeir örfáu sem eftir eru virðast ætla sér að tala annað mál en fólkið í þessu landi. 

Allir okkar virtustu málfræðingar hafa þó varað við þessari „málvönun“ eða „afkynjun“ (Þórarinn Eldjárn) og ringulreiðinni sem hún mun valda. 

Baldur Hafstað. Tungutak, blaðsíðu 26 í Morgunblaðinu 17.2.24. 

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„… að dýrið drapst ekki strax og var seinna skotið framkvæmd tæpum hálftíma síðar.“

Frétt á Vísi. 

Athugasemd: Alltaf batnar það. Nú dugar ekki lengur að skjóta heldur þarf að „framkvæma skot“.

Orðalagið kemur af vef Matvælastofnunar. Þar stendur:

Samkvæmt reglugerð um hvalveiðar skal án tafar framkvæma endurskot ef dýr drepst ekki við fyrra skot. 

Fólk er ekki sjálfrátt eða það gerir í því að skrifa stofnanamál sem byggir á nafnorðastagli. Venjulegt fólk hefði skrifað á þessa leið:

Drepist dýr ekki við fyrsta skot skal án tafar skjóta aftur samkvæmt því sem segir í reglugerð um hvalveiðar.

Hér væri við hæfi að skoða reglugerð um hvalveiðar, en drottinn minn dýri. Ef þar sé líka talað um að skjóta endurskoti? Þá eru öll sund lokuð og líklega best að leggja niður íslensku og taka formlega upp ensku eða flónsku. Hið síðarnefnda hefur unnið meira á en enskan.

Þó svo að starfsfólk Matvælastofnunar stundi það að skrifa stofnanamál er ábyrgðin á birtingu þessarar vitleysu hjá Vísi. Blaðamaðurinn á að hafa vit á því að birta hana ekki. Það afsakar ekki blaðamann Vísis þó flestallir fjölmiðar tali athugasemdalaust um „framkvæmd endurskots“ þó rassbagan sé í reglugerð nr. 895/2023.

Tillaga: … að dýrið drapst ekki strax og var skotið aftur tæpum hálftíma síðar.

2.

„Verslun Guð­steins á Lauga­vegi lokar.“

Frétt á Vísi.

Athugasemd: Guðsteinn dó fyrir löngu og því getur hvorki hann né búðin sem ber nafnið hans lokað einu eða neinu.

Réttara hefði verið að skipta út ’r’ fyrir ’ð’ eins og gert er í tillögunni. Þar með er ljóst að einhver lifandi maður hefur tekið að sér að loka. Varla gerði búðin það sjálf.

Tillaga: Verslun Guðsteins og Laugavegi lokað.

3.

„Í tilkynningu þar sem frá þessu er greint segir að hundruð þúsunda manna sæki Árhólmasvæðið við rætur Reykjadals ár hvert.“

Frétt á blaðsíðu 4 í Morgunblaðinu 2.3.24. 

Athugasemd: Oft er sagt frá því sem er við rætur fjalla sem er myndræn líking því fjöll eru lóðrétt eins og flest tré eða jurtir. Hins vegar eru „rætur dals“ afar ókunnuglegt orðalag og styðst varla við neitt nema samsláttinn sem varð í höfðinu á höfundi tilkynningarinnar sem þarna er nefnd.

Yfirleitt er talað um mynni dala, fjarða og áa og fer vel á því. Þar af leiðir orðið dalsmynni (sem líka er bæjarnafn), fjarðarmynni og ármynni. Til er orðið fjallsrætur en hvergi „dalsrætur“.

Í málsgreininni er sagt að fólk „sæki Árhólmasvæðið“. Það gengur ekki upp. Sögnin að sækja hefur ákveðna merkingu en hér er orðið umkomulaust því vonlaust er að sækja staðinn. Honum verður ekki bifað. Hins vegar er hægt að heimsækja hann eða sækja hann heim eins og oft er sagt.

Ábyrgð blaðamanns er mikil og hann á ekki að birta vitleysur.  

Tillaga: Í tilkynningu segir að hundruð þúsunda manna komi árlega í Árhólmasvæðið við mynni Reykjadals.

4.

„Það getur tæplega verið gott ef afdrif nemenda í háskóla eru slakari eftir breytinguna.“

Frétt á ruv.is. 

Athugasemd: Hefur einhver heyrt getið um „slök afdrif“? Varla hér hefði verið betra að notað lýsingarorðið lakur. Þá er það spurningin um afdrif. Það getur haft margar merkingar, til dæmis hagir, afleiðing, niðurstaða, útkoma og svo framvegis. Enginn veit til dæmis um afdrif malasísku flugvélarinnar.

Tillagan er nokkuð skýr og skárri en tilvitnunin.

Tillaga: Það getur tæplega verið gott ef hagur/hagir nemenda í háskóla eru lakari eftir breytinguna.

5.

„Guðmundur Þórður Guðmundsson er að gera frábæra hluti með Fredericia.“

Frétt á blaðsíðu 8 á íþróttakálfi Morgunblaðsins 8.3.24. 

Athugasemd: Líklegast er Guðmundur að smíða hluti, tálga hluti eða hanna hluti. Svo kemur í ljós að hann er ekkert að „gera hluti“ heldur er hann að þjálfa handboltalið í útlöndum. Af fréttinni að dæma stendur hann sig vel en það má ekki segja í Mogganum. Þess í stað er hann „að gera frábæra hluti“.

Skelfing er leggja margir mikið á sig til að fletja út íslenskuna.

Blaðamaðurinn gerir enga tilraun til að lagfæra orðalag viðmælandans. Hvað merkir til dæmis þetta?:

Okkur hefur líka tekist að búa til góðan sóknarleik úr mannskapnum …

Verkefni blaðamanns er ekki að endurrita orðrétt það sem viðmælandinn segir heldur túlkað orð hans á eðlilegu máli.

Tillaga: Guðmundur Þórður Guðmundsson stendur sig vel með Fredericia.

6.

„Auð­velt að mæta í fjöl­miðla er þarft bara að sýna skrif­stofuna.“

Frétt á Vísi. 

Athugasemd: Ekki er heil brú í þessari málsgrein. Greinilegt að enginn leiðbeinir nýliðunum. Allt er birt. 

Dettur blaðamönnum í hug að lesendur fjölmiðla beri ekki flestir skynbragð á íslenskt mál?

Tillaga: Engin tillaga.