Sveifla verði, ekki innistæða fyrir bótakröfu og stórundrandi

Orðlof

Þýðingar

Maður sem „dó í hákarlaárás“ hafði verið „killed in a shark attack“ á frummálinu; drepinn af (einum) hákarli. 

Dómari sem „kastaði málinu frá rétti“ hafði „thrown the case out of court“: vísað málinu frá; og maður sem var „in the dock“ var trúlega frekar fyrir rétti, á sakamannabekk, en „í skipakvínni“. 

Málið á blaðsíðu 65 í Morgunblaðinu 11.2.21.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Á kvikum markaði, sem er það sem við stefnum að, þá getum við sveiflað verði …“

Frétt á visir.is.                                       

Athugasemd: Rætt er við forstjóra Orkuveitunnar og hann segir að þar verði hægt að „sveifla verði“. Ekki er vitað hvað átt er við en giska má á að fyrirtækið geti breytt verði með skemmri fyrirvara en áður.

Sé svo, af hverju er það ekki sagt? Er eitthvað skiljanlegra að „sveifla verði“? Manninum til afsökunar er að þetta orðalag er eflaust fínna, beri vott um sérfræðiþekkingu og gáfur.

Til forna sveifluðu menn sverði og sumir gera það kannski enn. Hins vegar er erfitt að „sveifla verði“ nema það sé til dæmis skráð á spjald og því veifað. Vissulega er talað um verðsveiflur en það er allt annað mál og kjánalegt að rjúfa nafnorðið og „sveifla verði“. Blaðamaðurinn hefði átt að spyrja hvað maðurinn ætti við með orðalaginu.

Oftar en ekki verður viðmælendum fjölmiðla það á að mismæla sig eða hreinlega tala rangt mál þó það sé ekki ætlunin. Verkefni blaðamanna er ekki að dreifa mismælum eða röngu máli. Það er engum til hagsbóta. Þeir eiga að leiðrétta orðalag fólks, færa til betri vegar. Byrjendum í blaðamennsku virðist ekki bent á þetta. Líklega eru stjórnendur fjölmiðla uppteknir við merkilegri verkefni en að gæta að málfari í fjölmiðlum sínum.

Tillaga: Á kvikum markaði, sem er það sem við stefnum að, þá getum við breytt verði …

2.

„Ekki innistæða fyrir 121 milljóna króna bótakröfu Barkar.“

Fyrirsögn á visir.is.                                       

Athugasemd: Í almennu máli er innstæða sú fjárhæð sem er á reikningi í banka. Sá sem ætlar að kaupa vöru en fær synjun á kortið sitt á væntanlega ekki pening inni á bankareikningum, hann hefur ekki innstæðu fyrir kaupunum.

Fyrirsögn Vísis er ekki í samræmi við efni fréttarinnar. Greinilega er átt við að krafa mannsins eigi ekki við rök að styðjast vegna þess að dómur féll honum í óhag. Ekki kom til þess að ríkið greiddi 121 milljón króna. Vafalaust hefði ríkið getað greitt þessa fjárhæð, innistæðan í bankanum er nægileg og rúmlega það.

Í fréttinni kemur fram að ríkið hafi verið sýknað af kröfum Barkar. Þetta ætti að vera fyrirsögnin. Af hverju þurfa sumir blaðamenn að tala í klisjum í stað þess að orða fréttir sínar eins og alþýða manna gerir á degi hverjum? 

Tillaga: Ríkið sýknað af 121 milljón króna bótakröfu Barkar.

3.

„Einn úr áhöfn strand­gæsl­unn­ar sagðist við BBC vera stórundr­andi á því hvernig …“

Frétt á mbl.is.                                        

Athugasemd: Ég var „smáundrandi“ að sjá orðið „stórundrandi“ í fréttinni. Finnst ekki mikil reisn yfir því sérstaklega þegar heimildin er skoðuð en hún af vef breska útvarpsins BBC og þar segir:

One of the crew members involved in the rescue efforts told the BBC he was "amazed that they were able to survive for so long“.

Í ensku orðabókinni minni segir að „amazed“ merki; 

greatly surprised; astonished

Og það myndi flestir þýða sem forviða, furðu lostinn, þrumulostinn, steinhissa, agndofa, orðlaus af undrun, gáttaður, gapandi hissa, dolfallinn … Svona er nú íslenska auðug af góðum og nothæfum orðum.

En fyrir alla muni ekki falla í þá flatneskju að segja einhvern „stórhissa“. Bendir til að orðaforði blaðamannsins sé ekki mikill.

Tillaga: Einn úr áhöfn strand­gæsl­unn­ar sagðist við BBC vera forviða á því hvernig …

4.

„Neyðarstigi aflétt í fyrsta sinn í fjóra mánuði.“

Fyrirsögn á visir.is.                                       

Athugasemd: Þessi setning gengur ekki upp. Frá 4. október í haust hefur ríkt neyðarástand, neyðarstig, vegna farsóttarinnar. Orðalagið „í fyrsta sinn“ er gagnslaust í þessu samhengi. Varla þarf að rökstyðja það nánar.

Tillaga: Neyðarstigi loks aflétt eftir fjóra mánuði.

5.

„Heilt yfir fer staðan batnandi í Evrópu …“

Frétt á ruv.is.                                       

Athugasemd: Þetta orðalag hefég  ekki séð það lengi. Jón G. Friðjónsson segir í Málfarsbankanum:

Þriðja dæmið um ofnotað orðasamband er heilt yfir ‘þegar alls er gætt; almennt séð’ […]

Dæmi af þessum toga glymja daglega í eyrum útvarpshlustenda. Mér virðist merkingin fremur óljós og einnig uppruninn. Hvaðan kemur þetta? Giska má á danskt ætterni en þó hef ég ekki fundið beina samsvörun þar.

Undir þetta má taka. Mér er sagt að prófarkalestur sé mikill á Ríkisútvarpinu en vera má að um helgar er athyglin ekki eins skörp og virka daga.

Tillaga: Almennt séð fer staðan batnandi í Evrópu …

6.

„Harri­son stíg­ur til hliðar.“

Frétt á mbl.is.                                        

Athugasemd: Morgunblaðið er afskaplega góður fjölmiðill og vel skrifaður.   Þar af leiðandi er undarlegt hversu algengt er að þar sé skrifað að maður „stigi til hliðar“ þegar átt er við að hann hætti störfum.

Freistandi er að álykta sem svo að fólk sé ráðið í starf blaðamanns sé það gott í öðrum tungumálum en íslensku. Maður sem er fljúgandi fær í ensku en slakur í íslensku á ekki að fá að birta fréttir eftirlitslaust. Þá lærir hann ekkert og skrifar óhikað að sá „stigi til hliðar“ sem hættir störfum. Það er hættulegt íslensku máli.

Svo er það annað mál að sá sem ekki hefur stundað lestur bókmennta frá barnæsku hefur misst af mikilvægu tækifæri til að safna í orðaforða sinn og öðlast skilning á frásögn og stíl.

Tillaga: Harrison hættir.

Athugasemdir

[Gylfi Þór Orrason (IP-tala skráð) 15.2.2021 kl. 12:48]

Sæll Sigurður og takk enn og aftur fyrir góða pistla.

Mig langar þó til að "stunda gerð athugasemdar" við síðustu setninguna í pistli þínum.

"... að stunda lestur bókmennta" = lesa bækur