Stirna upp, vettvangur í verslun og afleiðingar

Orðlof

Hjartasorg

Brotið hjarta sér maður oft á mynd. Það er þá einmitt brotið – „a broken heart“; oftast í tveim hlutum. En sá sem sagður er hafa „dáið af brotnu hjarta“ hefur dáið af harmi, hjartasorg, ástarsorg eða öðru þvíumlíku. Hjarta hans hefur brostið. Mannshjarta brestur, piparkökuhjarta brotnar.

Morgunblaðið 18.3.21. Málið blaðsíðu 55.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Þá hreyfa sjúkraþjálf­ar­ar alla liði í hand­leggj­um Guðmund­ar og passa upp á að ekk­ert stirni upp.“

Frétt á mbl.is.                                         

Athugasemd: Talsverður munur er á merkingu þessara tveggja keimlíku sagnorða; stirðna og stirna. Oft er sagt að þeir sem sitja lengi stirðni og munu flestir kannast við ástandi. Snjór stirðnar þegar frystir ofan í blota. Sagt er að aldrað fólk sé stirðara en yngra.

Stundum stirnir á, til dæmis nýfallinn snjó þegar horft er á móti sólu (eða tungli).

En getur eitthvað „stirðnað upp“? Minnist þess ekki, hvorki upp né niður. Aftur á mót þekkja margir orðalagið að stífna upp til dæmis af ótta.

Vísast stirðnum við flest eftir síðasta andvarpið. Og margt annað stirðnar. Stirður er sá sem er önugur í skapi og einnig yrkja sumir stirt og skrifa jafnvel þannig.

Tillaga: Þá hreyfa sjúkraþjálf­ar­ar alla liði í hand­leggj­um Guðmund­ar og passa upp á að ekk­ert stirðni.

2.

„Um 100 nýir starfs­menn hafa bæst við um 170 manna hóp­inn sem fyr­ir var inni í Seðlabanka, enda taldi Fjár­mála­eft­ir­litið gamla, sem nú hef­ur sam­ein­ast bank­an­um, rúm­lega 100 starfs­menn.“

Frétt á mbl.is.                                         

Athugasemd: Málsgreinin er alltof löng og illa samin. Blaðamaðurinn hreinlega klúðrar frásögninni. Hann gleymir að lesa yfir fréttina fyrir birtingu eða sér ekki tvítekninguna. 

Og svo er það sögnin að telja, ágætt orð sem þó er æði oft ofnotað, jafnvel misnotað. Í Málfarsbankanum segir stutt og laggott:

Ekki þykir gott mál að segja að „eitthvað telji svo og svo mikið“.

Dæmi: „stóðið telur 35 hesta“.

Fremur er mælt með: í stóðinu eru 35 hestar.

Engu að síður finnst mörgum blaðamönnum svo ákaflega brýnt að segja að eitthvað telji í stað þess að nota sögnina að vera.

Tillaga: Starfsmönnum Seðlabankans hefur fjölgað úr 170 manns í 270 eftir að Fjármálaeftirlitið sameinaðist honum.

3.

„… sem grenntist um tugi kílóa eftir að hún ákvað að …“

Frétt á visir.is.                                          

Athugasemd: Þegar fólk léttist telst það í kílóum, kg, eða grömmum, gr. Um leið verður það grennra. Enginn grennist um kg.

Tillaga: … sem léttist um tugi kílóa eftir að hún ákvað að …

4.

„… en tveir menn voru á vett­vangi í verslun í hverfi 108 þar sem til­kynnt hafði verið um þjófnað­þ“

Frétt á frettabladid.is.                                          

Athugasemd: Löggan kann varla að skrifa og sumum blaðamönnum leiðast löggufréttir og flýta sér að koma þeim út, lesa þær ekki yfir. Ógerningur er að segja hvort stafurinn í lok tilvitnunarinnar sé ættaður frá löggunni eða blaðamanninum.

Hverfi borgarinnar eru ekki aðgreind með númerum. Pósturinn notar númer sér til hægðarauka og þau eru ekki bundin við borgarhverfin. Löggan virðist ekki vita þetta.

Tvö skólahverfi geta verið í einu borgarhverfi og ég held að tvö eða fleiri borgarhverfi geti verið í einu póstnúmeri.

Í fréttinni segir:

… tveir menn voru á vettvangi í verslun …

Var verslunin vettvangur eða var vettvangurinn í versluninn? Þetta er dæmi um slæm skrif löggunnar og dómgreindarleysi fjölmiðilsins að birta þetta óbreytt.

Í mörgum tilfellum hafa margar löggufréttir í fjölmiðlum ekkert fréttagildi. Það virðist ekki skipta fjölmiðlanna neinu máli. Allt er birt hversu vitlaust sem það er. Dæmi:

Þá barst lög­reglu einnig til­kynningu um mann sem sparkaði í bíl í Breið­holti um ellefuleytið í gær­kvöldi. Hann var farinn þegar lög­reglu bar að garði.

Er þetta frétt? 

Og hvað er að blaðamanni sem biður ekki lögguna um skýringu á þessu:

Þá fékk lög­reglan til­kynningu um þjófnað eitt í nótt í hverfi 108. Þjófurinn var á staðnum og málið af­greitt með skýrslu­töku.

Maður brýst inn eða stelur einhverju og málið er „afgreitt með skýrslutöku“. Bófanum er bara sleppt. Ekkert kemur í veg fyrir að hann haldi áfram iðju sinni. Hefði ekki verið ráð að stinga honum í steininn? Nei, sko … hann lofaði löggunni að hætta og fara heim. Kanntu annan betri?

Tillaga: … tilkynnt hafði verið um þjófnað í verslun í Fossvogs- og Bústaðahverfi og inni í henni greip lögreglan tvo menn.

5.

„Alfreð Gíslason, landsliðsþjálfari Þýskalands í handbolta, fékk sent bréf frá óþekktum aðila þar sem honum er sagt að segja starfi sínu lausu ellegar muni það hafa afleiðingar fyrir hann.“

Frétt á visir.is.                                          

Athugasemd: Stundum vilja blaðamenn hvorki segja karl eða kona og nota þá önnur orð eins og manneskja, einstaklingur eða aðili. Ekkert er að því en hitt skal ítrekað hafi það farið framhjá einhverjum og karlar og konur eru menn. Hið síðara er tegundaheiti sem að vísu er oft notað um karla.

Aðili er alveg ómögulegt orð í þessu samhengi. Orðið er frekar skrýtið, að minnsta kosti frá sjónarhóli leikmanna. Það merkir sá sem á hlut að máli. Af því er dregið orðið aðild sem merkir hlutdeild.

Í Málfarsbankanum er varað við því að ofnota orðið aðili. Engu að síður er það gert. Nefna má orð eins og „viðbragðsaðili“ sem er garmur enda helst notað af „fjölmiðlaaðilum“.

Margir blaðamenn þekkja enska orðið „consequence“ sem getur merkt afleiðing. Íslenska orðið er ekki notað eins og það enska. ólíkt enskunni þarf að fylgja skýring með orðin afleiðing. Til dæmis slæmar afleiðingar eða góðar. Til dæmis er góður árangur í íþróttum oftar en ekki afleiðing mikilla æfinga.

Tillaga: Alfreð Gíslason, landsliðsþjálfari Þýskalands í handbolta, fékk bréf frá ókunnum sendanda og sem segir honum að hætta störfum ella muni hann hafa verra af.

6.

„Dí­ana prins­essa þakkaði Burt Reynolds fyr­ir að dreifa at­hygl­inni frá sér árið 1993.“

Frétt á mbl.is.                                           

Athugasemd: Orðalagið er óeðlilegt. Líklega hefði blaðamaðurinn átt að nota sögnina að beina, beina frá sér.

Þetta lagar þó ekki málsgreinina því hvorki leikarinn né prinsessan höfðu neitt um það að segja hvað birtist í fjölmiðlum. Það var bara tilviljun að athygli beindist að honum.

Tillaga: Dí­ana prins­essa þakkaði Burt Reynolds fyr­ir að athygli fjölmiðla beindist frá henni árið 1993.