Ávarpa loftlagsmálin, slasaður einstaklingur og næsti Instagram-foss landins

Orðlof

Opna hurð

Þegar við notum þessi föstu orðasambönd erum við í raun að beita svonefndum nafnskiptum (e. metonymy) en það merkir að eitt orð er sett í stað annars orðs sem hefur skylda merkingu. 

Dæmi um þetta væri setningin 

hún þýddi Halldór Laxness 

þegar við er átt að hún hafi þýtt verk skáldsins, 

eða 

hann drakk heila flösku á Mímisbar 

þegar sá hinn sami drakk innihald flöskunnar á barnum.

Þegar við opnum og lokum hurðum beitum við þess vegna nafnskiptum af sama toga og í fasta orðasambandinu ^að drepa á dyr’. Orðið hurð kemur í stað dyra. 

Í sjálfu sér er þess vegna ekkert rangt við það að opna eða loka hurðum alveg eins og það er ekkert rangt við það að ’drepa á dyr’.

Vísindavefurinn.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Það var djöf­ull gott að sjá hann brosa og hlæja og vera hann sjálf­ur. Bara að fá að sjá að hann er til staðar.“

Frétt á mbl.is.                                          

Athugasemd: Óviðkunnanlegt er að sjá blót í fréttum fjölmiðla. Heimild fréttarinnar er vefur fótboltaliðsins Leicester City á Englandi. Þar segir:

It was damn nice to see him smile and laugh and be himself. Just to notice that he is there. 

Þarna er ekki verið að nefna djöfulinn heldur hefur orðið „damn“ þá merkingu að fordæma eða vera fordæmdur. 

Í kristinni trú voru syndarar dæmdir til heljar („damned“) og sagðir dvelja þar um alla eilífð; fordæmdir. Í nútímamáli hefur merkingin ekkert breyst tiltakanlega en tengingin við trú er fyrir löngu rofin.

Hvað þýðir þetta: „að sjá að hann er til staðar“. Orðalagið er óskiljanlegt og er bara bull.

Á vísir.is skrifar blaðamaður mun skár:

Það var gott að sjá hann. Að sjá hann brosa, grínast og vera þarna sem hann sjálfur. Það hjálpaði mér mikið að sjá hann.

Mjög algengt er að blaðmenn og aðrir þýði beint úr erlendu mál og það getur endað í tómri vitleysu. Þýðendur þurfa að skilja íslensku, ekki er nóg að vera borinn og barnfæddur Íslendingur. Orðaforða öðlast menn núorðið með miklum lestri bókmennta og annars lesefnis.

Tillaga: Það var reglulega gott að sjá hann brosa og hlæja og hann sé núna sjálfum sér líkur.

2.

„Sömu­leiðis eru menn líka farn­ir að ávarpa lofts­lags­mál­in.“

Frétt á mbl.is.                                          

Athugasemd: Aðeins er hægt að ávarpa annan mann. Ekki er hægt að ávarpa hús, fjall, pólitík eða loftlagsmál. 

Hins vegar segja enskumælendur:

He is going to adress the problem.

Þeir sem ekki eru vel að sér í íslensku myndu þýða setninguna svona:

Hann ætlar að ávarpa vandamálið.

Ég strika yfir þetta til að leggja áherslu á hversu fáránleg þýðingin er. Þeir sem eru þokkalega að sér í íslensku gætu þýtt ensku setninguna á þennan hátt:

Hann ætlar að takast á við vandann.

Að sjálfsögðu er ekkert að því að ávarpa fund eða samkomu en sé vilji fyrir hendi takast menn á við hitt og þetta, ræða málin og svo framvegis.

Tillaga: Um leið er ætlunin að takast á við loftlagsmálin.

3.

„80-90% farþeganna eru bólusett.“

Frétt á blaðsíðu 8 í Morgunblaðinu 15.6.21.                                         

Athugasemd: Farþegar er nafnorð í karlkyni, fleirtölu. Þeir eru því bólusettir, ekki „bólusett“.

Tillaga: 80-90% farþeganna eru bólusettir.

4.

„Sækja slasaðan einstakling við Meðalfellsvatn.“

Fyrirsögn á mbl.is.                                         

Athugasemd: Einstaklingur eða aðili segja sumir blaðamenn þegar þeir vita ekki kyn þess sem fréttin fjallar um. Hér er hins vegar alveg óhætt að segja að verið sé að sækja mann. Sko, konur eru menn og karlar eru menn.

Í fréttinni segir:

Kallað hef­ur verið eft­ir aðstoð viðbragðsaðila vegna ein­stak­lings sem slasast hef­ur á göngu við Meðal­fells­vatn í Kjós.

Ekki veit ég alveg hverjir teljast „viðbragðsaðilar“. Eftirfarandi málsgrein í fréttinni hjálpar ekkert:

Slökkviliðið, björg­un­ar­sveit­ir og lög­regl­an eru á leiðinni á vett­vang en þyrla Land­helg­is­gæsl­unn­ar hef­ur einnig verið boðuð út. 

Hvaða „viðbragðsaðila“ vantar í þessa upptalningu? Líklega gangandi, hjólandi og akandi vegfarendur. Og þá sem eru á fljúgandi farartækjum.

Nei, þetta er nú meiri vitleysan með orðaleppinn „viðbragðsaðili“. Hann er hrá þýðing út ensku; „rescue team“. Út af fyrir sig væri svo sem ekkert að því að nota þýðinguna ef litið er framhjá þessum orðum á málið.is:

Athuga að ofnota ekki orðið aðili. Fremur: tveir voru í bílnum, síður: „tveir aðilar voru í bílnum“. Fremur: sá sem rekur verslunina, síður: „rekstraraðili verslunarinnar“.

Mér finnst þetta ansi skýrt og ætti ekki að þurfa hafa fleiri orð um þetta.

Blaðamenn ættu að draga úr notkun orðisins „viðbragðsaðili“ vegna þess að það segir í raun ekkert nema þegar átt er við alla þá sem stunda hjálp eða björgun; lögguna, slökkviliðið, björgunarsveitir, sjúkraliða, lækna, Landhelgisgæsluna og alla hina sem koma til aðstoðar.

Tillaga: Sækja slasaðan mann við Meðalfellsvatn.

5.

„Með hliðarhurðum báðu megin.“

Smáauglýsing á blaðsíðu 18 í Morgunblaðinu 16.6.21.                                        

Athugasemd: Þarna ætti að standa báðum megin. Vel má vera að hurðir séu á hliðum bílsins sem þarna er auglýstur. Hins vegar nýtast hurðir varla án dyra. Sjá þó það sem segir í upphafi pistilsins, orðlofinu. Þar er vel að orði komist þó ég sé ekki sammála.

Tillaga: Með hliðarhurðum báðum megin.

6.

„… er einn stór­kost­leg­asti foss lands­ins, Hengi­foss, sem verður lík­lega næsti instagram-foss lands­ins.“

Frétt á mbl.is.                                        

Athugasemd: Útilokað er að fólk skilji þessa málsgrein. Líklega munu sumir af yngri kynslóðinni segja að Hengifoss muni líklega verða algengur á samfélagsmiðlinum sem nefnist Instaram.

Mér finnst þetta slæmt orðalag. Ekkert ósvipað því að þýða íslensk örnefni á ensku eða önnur tungumál og auglýsa þau þannig. Alltof margir hafa nöfn fyrirtækja sinna á ensku og sýna þannig íslensku máli óvirðingu.

Berum virðingu fyrir landinu okkar og tungmálinu. Hvorugt er til sölu.

Tillaga: … er einn stór­kost­leg­asti foss lands­ins, Hengi­foss. Myndir af honum verða líklega mikið á Instragam í framtíðinni.