Sitjandi þingmaður, vinna sem er unnin og verkjaður árásarþoli

Orðlof

Málvenja

Það er alkunna að miklu máli skiptir að nota orð með réttum hætti, í samræmi við málvenju. Sem dæmi má taka að sumir ákvæðisliðir ganga ágætlega með ákveðnum orðum en aðrir eiga ekki við. Vitaskuld er unnt að setja fram reglur um atriði sem þessi en í flestum tilvikum dugir málkenndin ágætlega. 

Ætla má að flestir geti verið sammála um að eftirfarandi dæmi samræmist ekki málvenju: 

• Ég vona að þeir geri það [hefni sín], hann [þjófurinn] á það innilega (’sannarlega’) skilið
• Þar hrasaði Friðrik á eigin klofbragði (’féll á sjálfs sín bragði’)
• bjarga lífi og limum fiskanna
• draga úr biðlistunum(’stytta þá’
• því safnast biðlistarnir upp (’lengjast’)
• vörubíll með tengivagn valt og dreifði gleri þvert yfir götuna (’gler dreifðist’)
• sem leikstjórnandi á miðjunni getur hann dreift boltanum í allar áttir (16.9.06).

Svipaðs eðlis en þó af öðrum toga eru dæmi þar sem ruglað er saman orðasamböndum, t.d.:

• Nú halda tvær fylkingar þjóðarinnar fast við sinn keip [sbr. halda fast við e-ð og sitja (fast) við sinn keip]
• Nú er honum farið að finnast nóg til komið [sbr. e-m finnst nóg komið (af svo góðu) og e-m finnst mikið til e-s koma]
• fylgistap flokksins er að finna í óvinsælli utanríksstefnu Blairs [þ.e. má rekja til]
• Við hlupum af öllum toga [þ.e. eins og fætur toga] heim til mín

Málfarsbankinn. Þættir Jóns G. Friðjónssonar.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Stjórnar pólitískum um­ræðu­þætti sem sitjandi þing­maður.“

Fyrirsögn á visir.is.                                      

Athugasemd: Sá sem er sitjandi hann situr. Flóknara er það ekki á íslensku. 

Fleiri fjölmiðlar skrifa um „sitjandi þingmann“. Taka verður fram orðalagið verður ekki réttara þó meirihlutinn brúki það. Á ruv.is segir í fyrirsögn:

Sitjandi þingmaður með pólitískan umræðuþátt.

Nokkrum sinnum í meginmáli fréttarinnar endurtekur höfundur hennar orðalagið.

Á ensku er sagt: „Sitting MP“ eða „sitting president“. Þannig orðalag er ekki til á íslensku. Sá sem er þingmaður er núverandi þingmaður. Hætti hann þingmennsku er hann það ekki lengur, er fyrrverandi.

Sama meinloka hrjáir íþróttaskrifara. Þeir tala tíðum um „ríkjandi“ heimsmeistara, Íslandsmeistara, Evrópumeistara og svo framvegis. Þetta er ekki íslenskur talsmáti. Sá sem vinnur meistaratitil af einhverju tagi ríkir ekki. Hann er meistari

Tillaga: Þingmaður stjórnar pólitískum um­ræðu­þætti.

2.

„… en opinberar tölur sýna að sitjandi forseti fékk um áttatíu af hundraði atkvæða en Tíkanovskaja rétt rúm tíu.“

Frétt á ruv.is.                                      

Athugasemd: Svona ensk íslenska er grátlega algeng eins og rætt var um hér að ofan. 

Sé þetta eðlilegt mál má fullyrða að sá sem skrifaði fréttina sé „sitjandi fréttamaður“? ráðinn af „sitjandi fréttastjóra“ eða „sitjandi útvarpsstjóra“. Annars væri gaman að vita hvort innan stofnunarinnar sé „sitjandi málfarsráðgjafi“.

Staðreyndin er einföld. Íslenska er ekki enska. Jafnvel þó orð séu kunnugleg í enskunni er ekki alltaf hægt að þýða þau beint.

Núverandi forseti er verður forseti þangað til hann er fyrrverandi. 

Tillaga: … en opinberar tölur sýna að forsetinn fékk um áttatíu prósent atkvæða en Tíkanovskaja rétt rúm tíu.

3.

„Þórhallur Gunnarsson sagði í samtali við fréttastofu að hann væri gríðarlega sáttur við þá vinnu sem Þórir hefði unnið …“

Frétt á ruv.is.                                      

Athugasemd: Þarna er talað er um vinnu sem er unnin. Betra er að sleppa endurtekningunni. Best hefði verið að orða það þannig að Þórhallur hefði verið sáttur við störf Þóris.

Svo er það annað mál að varla á sá skilið að vera rekinn sem stendur sig vel í starfi. Eitthvað er hér málum blandið.

Tillaga: Þórhallur Gunnarsson sagði í samtali við fréttastofu að hann væri gríðarlega sáttur við störf Þóris.

4.

„Veg­far­andi um gosstöðvarn­ar í Geld­inga­döl­um slasaðist í gær ofan á Langa­hrygg og voru björg­un­ar­sveit­ir kallaðar út til aðstoðar.“

Frétt á mbl.is.                                      

Athugasemd: Að öllu leyti er þetta illa skrifað. Höfundurinn hefði átt að gera betur.

Ofmælt er að sá sem slasaðist hafi verið vegfarandi því þarna eru ekki vegir aðeins troðningar, gönguslóðar. Hann telst því hafa verið göngumaður. 

Göngumaðurinn er sagður hafa slasast „ofan á Langahrygg“. Kjánalegt orðalag. Nóg er að segja að hann hafi slasast á Langahrygg. Raunar varð slysið við suðvesturenda fjallsins og því drjúgan spöl frá Geldingadölum.

Ofmælt er að fleiri en ein björgunarsveit hafi verið kallaðar út til aðstoðar. Í öðrum fjölmiðlum það skýrt fram. 

Tillaga: Björgunarsveit sótti slasaðan mann á Langahrygg.

5.

„Í dag­bók lög­reglu segir að hópur manna hafi ráðist á einn og að á­rásar­þoli hafi verið verkjaður um allan líkamann.“

Frétt á frettabladid.is.                                      

Athugasemd: Hvort skyldi nú vera lakara, að löggan skuli skrifa furðulegt mál eða að blaðamaðurinn skuli éta skrifin orðrétt upp?

Var „árásarþoli“ „verkjaður“ fyrir eða eftir árásina? 

Í fréttinni segir:

Maðurinn var fluttur með sjúkra­bíl á Bráða­deild en á­rásar­mennirnir voru farnir af vett­vangi þegar lög­reglunni bar að.

Lögreglan er þarna í röngu falli og fleira er að. Skárra væri:

Maðurinn var fluttur með sjúkra­bíl á bráðamóttöku. Á­rásar­mennirnir voru farnir þegar lög­regluna bar að (eða þegar lögreglan kom).

Ekki telst það rismikil blaðamennska að skrifa orðrétt upp úr dagbók lögreglunnar.

Tillaga: Í dag­bók lög­reglu segir að hópur manna hafi ráðist á mann. Ekki er vitað hvort hann slasaðist en hann kvartaði undan eymslum.

6.

„120 metra spotti við gos­stöðvar til að fækka slysum.“

Fyrirsögn á frettabladid.is.                                      

Athugasemd: Eitt hundrað og tuttugu metra vaður er ekki spotti. Miklu meira en það.

Á málið.is segir:

frekar stuttur þráður, stutt band

niður úr pilsfaldinum lafði spotti

Hér gerir blaðamaðurinn það eitt að afrita það sem segir á Facebook-síðu björgunarsveitar og birta orðrétt. Leiðréttir ekki einu sinni ambögur. Ekki rismikil blaðamennska frekar en að afrita og birta orðrétt hrákasmíðina sem löggan skrifar í svokallaðri dagbók sína.

Tillaga: 120 metra vaður göngufólki til hjálpar í brattri brekku 

Athugasemdir

[Guðlaug Hestnes (IP-tala skráð) 11.8.2021 kl. 00:21]

Takk fyrir pistlana þína, þeir eru þarfir.