Bottom linið, gera góða hluti og í fjölskyldusambandi

Orðlof

Andfælur

No. andfælur (kvk.flt.) merkir ofboð í svefni.  

Ásgeir Blöndal segir að forliðurinn and- hafi hér svipaða merkingu og í andstyggur, sbr. andstyggilegur, viðurstyggilegur. Það er einkum algengt í orðasambandinu vakna/hrökkva (upp)/ rjúka upp með andfælum, sbr. Göngu-Hrólfs sögu:

Hrólfur vaknar með andfælum og sprettur upp (FN II, 375 (1500–1525)).

Svipað orðafar í nokkuð annarri merkingu er að finna í Ævisögu Jóns Ólafssonar Indíafara:

PJ ... sleppti stýrinu; en PvB .... hljóp í andfælum upp til stýrisins (m17 (JÓlInd 225)).

Málfarsbankinn. Pistlar Jóns G. Friðjónssonar. 

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Bottom lineið er að þetta er samkvæmisleikur- samkvæmisleikur kvenna undanfarnar aldir. Það að dismissa það er líka að dismissa ákveðna menningu.“

Færsla á Tvitter.                                     

Athugasemd: Hvers vegna velur fólk ekki annað hvort tungumálið, ensku eða íslensku? Alls engin þörf á því að blanda tveimur tungumálum saman.

Sami maður segir þetta á Tvitter:

… annað að segja að fullorðið fólk séu basically hálfvitar fyrir að vera að eiga gaman og vera í silly leik.

Sá sem svona talar ber ekki virðingu fyrir íslenskri tungu.

Tillaga: Engin tillaga.

2.

„Fjölmennan hóp viðbragðsaðila þurfti til þess að koma konu á níræðisaldri úr hrakningum …“

Frétt á ruv.is.                                      

Athugasemd: Enginn veit hvað orðið „viðbragðsaðili“ þýðir. Fjölmiðlamenn hafa gripið það og nota án nokkurs samræmis. Reynt er að koma því að sem víðast að. Hugsanlega kann orðið að merkja alla þá sem opinberlega koma að slysum eða óhöppum. Slíkt er algjör óþarfi vegna þess að nöfn eru til á þeim öllum: Lögregla, sjúkralið, slökkvilið, landhelgisgæsla, björgunarsveitir (með ótal nöfn) og fleiri og fleiri svo ekki sé minnst á þig og mig, almenning í landinu sem bregst við þegar þegar komið er að slysi.

Tilhneigingin hjá fjölmiðlum er að ofnota orðið „aðili“, sjá örfá orð á málfarsbankanum.

Heimild fréttarinnar er á Facebook og Tvitter. Hvergi er talað um það sem á íslensku er nefnt „viðbragðsaðili“. Á fyrrnefndu heimildinni segir einfaldlega:

Cornwall Fire and Rescue Service were in attendance, along with their specialist water rescue team, Cornwall Air Ambulance, and SWAST …

Þarna kom til hjálpar slökkvilið, þyrlusveit og sjúkrabílaþjónusta. Í leti sinni kallar blaðamaðurinn þennan hóp „viðbragðsaðila“, nennir ekki að telja þá upp.

Held að fjölmiðlaaðilar þurfi að endurskoða notkunina á þessu orði svo hlustunaraðilar og aðrir fréttalestraraðilar átti sig á því að margir viðbragðsaðilar eru einungis björgunaraðilar.

Tillaga: Marga björgunarmenn þurfti til að ná konu á níræðisaldri úr ógöngum …

3.

„Hann er sem stend­ur með U19 ára landsliði Íslands á EM í Króa­tíu þar sem liðið hef­ur gert góða hluti.“

Frétt á mbl.is.                                      

Athugasemd: Var landsliðið að tálga fugla, smíða leikföng og fleiri hluti? Nei, auðvitað ekki. Þetta er ekki rangt orðalag en skelfilega flatt og ómerkilegt í þessu samhengi.

Af hverju eru íþróttamenn sífellt að „gera góða hluti? Hvað var um orðalagið að standa sig vel?

Tillaga: Hann er nú með U19 ára landsliði Íslands á EM í Króa­tíu þar sem liðið hef­ur staðið sig vel.

4.

„… og á kon­an að hafa átt í fjöl­skyldu­sam­bandi við alla fjóra ein­stak­ling­ana sem urðu fyrir árás­inni.“

Frétt á mbl.is.                                      

Athugasemd: Skrýtið þetta orðalag að „eiga í fjölskyldusambandi“ við einhvern. Ég giska á að fólkið í fréttinni hafi verið í sömu fjölskyldunni. 

Auðvitað kann að vera að konan hafi til dæmis meitt ættingja sína og einnig ættingja eiginmanns síns. Tölum við þá um „fjölskyldusamband“ fólksins sem á hlut að málinu? Mér finnst þetta hálf asnalega komist að orði.

Danski vefmiðillinn Politiken er heimildin og segir þar:

Kvinden er 49 år og har »en familiær relation« til alle fire tilskadekomne …

Þýðum við svona sem „fjölskyldusamband“? Meðan málsatvik eru ekki skýrari má giska á að konan sé skilin og hafi ráðist á fyrrum tengdafólk sitt.

Tillaga: … og á konan að hafa verið tengd þeim sem hún réðst á.

5.

„Eins og ég hef drepið á hér áður hentuðu tímasetningar á beinum útsendingum frá  Ólympíuleikunum sem enduðu fyrir rúmri viku hinum almenna leikmanni illa, voru annaðhvort á nóttunni eða á morgnana.“

Ljósvakinn á blaðsíðu 30 í Morgunblaðinu 17.8.21.                                    

Athugasemd: Þetta er óhemju löng málsgrein, flókin og illskiljanleg.

Hver er „hinn almenni leikmaður“? Er hann íþróttamaður, óprestlærður maður, sá sem er ekki fagmaður eða sérfræðingur eða á höfundurinn við almenning? Orðið er illa valið.

Orðið annaðhvort er hér rétt skrifað. Á málinu segir:

Samtengingin annaðhvort … eða er svokölluð fleyguð samtenging. Nafnið er dregið af því að eitt eða fleiri orð eru á milli annaðhvort og eða. Samtenginguna er aðeins hægt að nota þegar um tvo möguleika er að ræða. Þetta er annaðhvort Jón eða Pétur.

Athuga að annaðhvort er ritað í einu orði þegar það er hluti þessarar samtengingar. 

Fornöfnin annar hvor er á hinn bóginn venja að rita í tveimur orðum. 

Annað hvort þeirra hlýtur að hafa skrifað bréfið; það hefur verið annaðhvort Jón eða Gunna.

Höfundur á við að tími útsendingar frá Ólympíuleikunum hentaði illa. Hann slítur atviksorðið illa frá samhenginu með langri innskotssetningu sem skiptir litlu sem engu máli og lesandinn ruglast. Vera kann að kalla megi sögnina henta og lýsingarorðið illa fleygaða lýsingu þegar þau standa svona langt frá hvoru öðru.

Í pistlinum segir:

Eins og ég hef drepið á hér áður …

Þessi orð eru varla við hæfi, eru dálítið yfirlætisleg. Vart er við því að búast að lesendur leggi á minnið hvað höfundar pistilsins segja hverju sinni. Ég gýt til dæmis oft augunum á dálkinn og staldra við finni ég eitthvað áhugavert. Allt er samt gleymt þegar lestri blaðsins er lokið nema ef vera kunni að eitthvað hafi greipst í undirmeðvitundina.

Annars er ég fyllilega sammála höfundinum um Ólympíuleikana. Ég fylgdist að þessu sinni aðeins með fréttum fjölmiðla en horfði ekki á beinar útsendingar.

Tillaga: Beinar útsendingar frá Ólympíuleikunum hentuðu almenningi illa því þær voru annaðhvort á nóttunni eða á morgnana.

6.

„Eingöngu um 70 km frá Reykjavík.“

Fasteignaauglýsing í Fréttablaðinu 17.8.21.                                     

Athugasemd: Þarna er rangt orð notað. Atviksorðið eingöngu getur þýtt aðeins og bara samkvæmt málinu. Hér á það engan veginn við en hin orðin passa bæði ágætlega.

Tillaga: Aðeins um 70 km frá Reykjavík.