Framhjáhöld - talsins - missa af leikjum sinna liða

Orðlof

Ósáttir innan borðs

Málshættir eru oft ein málsgrein og skírskota oft til almennra sanninda eða fela í sér almenn sannindi eða visku. […] 

Málshættir skipta þúsundum í íslensku. Þess eru fjölmörg dæmi að það sem vel er sagt verði fleygt, öðlist líf sem málsháttur. 

Í Fóstbræðra sögu (20. kafla) segir frá því að Þormóður Kolbrúnarskáld og maður sem nefndi sig Gest tóku sér fari með Grænlandsskipi en stýrimaðurinn hét Skúfur. Þeim Þormóði og Gesti kom illa saman eða eins og segir í sögunni: 

Heldur stóðst allt í odda með þeim Gesti og Þormóði. 

Þar kom að þeir vildu berjast en þá sagði Skúfur: 

Sjaldan mun þeim skipum vel farast er menn eru ósáttir innan borðs. 

Þessi ummæli eru tímalaus, ef svo má segja, þau eiga fullt erindi til nútímans og þau gætu vel átt við þjóðarskútuna svo kölluðu.

Úr handraðanum. Íslenskt mál - Þættir Jóns G. Friðjónssonar. 

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Skoða hvort brunarnir tengist mögu­lega.“

Fyrirsögn í fréttablaðinu.is.                                      

Athugasemd: Þetta er ekki góð setning. Atviksorðinu „mögulega“ er algjörlega ofaukið vegna þess að verið er að skoða málið.

Í staðinn mætti orða þetta svona: Er mögulegt að brunarnir tengist? Eða: Er hugsanlegt að brunarnir tengist? Svo virðist sem margir skilji ekki orðið ’mögulega’ eða nota það í óhófi. 

Í fréttinni segir:

Grunur er um í­kveikju þar sem sumar­bú­staður brann í Heið­mörk í gær.

Setningin er vanhugsuð. Orðalagið „þar sem“ eyðileggur merkinguna og beinlínis sagt að eldur hafi verið kveiktur á sama stað og sumarbústaður stóð.

Eftirfarandi er skárra:

Hugsanlega er að kveikt hafi verið í sumarbústaðnum sem brann í Heiðmörk í gær.

Blaðmenn verða að hætta að ofnota nafnorð eins og ’íkveikja’. Óhætt er að segja að „kveikt hafi verið í’ eða „eldur borinn að’ og svo framvegis. Munum að íslenskan byggir á sagnorðum en síður nafnorðum.

Í fréttinni segir:

„Við bíðum eftir þeirra niður­stöðu,“ segir Elín.

Aftur enska. Blaðamaðurinn hefði getað orða þetta svona:

„Við bíðum eftir niður­stöðu þeirra,“ segir Elín.

Ennfremur segir í fréttinni:

En það er ein sviðs­mynd, af mörgum, sem þið eruð að skoða?

Þetta ekki spurning heldur fullyrðing blaðamannsins. Báðum kommunum í málsgreininni er ofaukið.

Er enginn prófarkalesari á Fréttablaðinu. Ég man þó eftir því að auglýst var eftir slíkum í fyrra.

Tillaga: Skoða hvort brunarnir tengjast.

2.

„Eiginkonan fyrirgaf framhjáhöld …“

Fyrirsögn á DV.is.                                      

Athugasemd: Framhjáhald er eintöluorð, er ekki til í fleirtölu. Sé blaðamaðurinn óhress með það hefði hann getað notað orð eins og hjúskaparbrot, lausung, ótryggð, lauslæti og jafnvel ástarsvik. Allt þetta og meira til má finna á málinu.is og tengdum vefum.

Í fréttinni segir:

Kilner hefur fyrirgefið Walker oft og mörgum sinnum,

Þarna á auðvitað að vera punktur ekki komma. Síðar segir:

… sagði frá ítrekuðu kynlífi þeirra.

Ja, hérna. Þetta er nú ein aumasta misnotkun á atviksorðinu „ítrekað“. Var útilokað fyrir blaðamanninn að nota atviksorðið oft?

Það hlýtur að vera niðurlægjandi fyrir blaðamanns að skrifa svona auma og innihaldsrýra pistla um svokallaðar „stjörnur“ eða „áhrifavalda“. Efnislega eru þeir langt frá því að vera „fréttir“. Frekar slúður.

Eiginlega skammast maður sín fyrir að lesa svona hroða, tilgangslaus og ómerkilegur.

Tillaga: Eiginkonan fyrirgaf hjúskaparbrotið.

3.

„Fædd börn í fyrra voru alls um 5.000 talsins.“

Undirfyrirsögn á blaðsíðu 10 í Morgunblaðinu 6.1.22.                                     

Athugasemd: Atviksorðið talsins hefur oft valdið mér ónæði. Átta mig ekki alveg á tilganginum með því eða hvernig á að nota það. 

Ég gúgglaði og tel að í langflestum tilvikum sé það óþarft. Engu breytir þó því sé sleppt.

Einna helst virðist orðið vera uppfylling, viðbót við setningu sem annars  þætti frekar snubbótt. Það virðist vera „uppfyllingarorð“.

Tillagan fyrir neðan er góð, mun skárri en fyrirsögnin í Mogganum. Engum myndi detta í hug að bæta orðinu talsins við hana.

Tillaga: Í fyrra fæddust um fimm þúsund börn.

4.

„Þeir missa af bikarleikjum sinna liða um helgina …“

Frétt á blaðsíðu 27 í Morgunblaðinu 7.1.22.                                     

Athugasemd: Afturbeygða eignarfornafnið sinn á að standa fyrir aftan ’liða’. Margir blaðamenn gera sér ekki grein fyrir þessu og nota enskt orðalag: 

They will miss their teams’ cup games this weekend …

Ótal dæmi eru um þetta.

Tillaga: Þeir missa af bikarleikjum liða sinna um helgina …