Til staðar - gagnvart

Orðlof

Blika

Blika er ákveðið skýjafar sem er til marks um að leiðindaveður sé á næsta leiti. Þegar blikur eru á lofti lítur því út fyrir að eitthvað slæmt sé fram undan.

Á sama hátt er talað um að lítast ekki á blikuna þegar manni finnst útlitið ekki bjart.

Orðaborgarar. 

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Margir neytendur virðast ætla að nýta sér þessa umræðu um Spotify sem spark í rassinn til að róa á önnur mið.“

Frétt á blaðsíðu 14 í Morgunblaðinu 1.2.22.                                     

Athugasemd: Þetta er stórfurðulegt orðalag og á ekki við. „Spark í rassinn“ og „róa á önnur mið“; tvö orðtök í einni málsgrein. Miðað við efni fréttarinnar hefði annað orðalag eða orð verið mun betri. 

Til dæmis: hvatning, ábending, skilaboð, eggjan, ábending, innblástur, áminning, brýning og mörg önnur. Orðalag eins og víti til varnaðar gæti jafnvel gengið gengið. Svo má alveg einfalda málið eins og gert er í tillögunni.

Tillaga: Margir neytendur virðast í ljósi umræðunnar ætla að hætta viðskiptum við Spotify.

2.

„Hvað skilyrðin tvö, sem fyrst voru nefnd, snertir þá er blökkumaður þegar til staðar í Hæstarétti …“

Leiðari Morgunblaðsins 1.2.22.                                     

Athugasemd: Hver er munurinn á því að svartur maður sé „til staðar“ í hæstarétti Bandaríkjanna eða hann sé í hæstarétti?

Á málinu.is segir:

Orðasambandið vera til staðar merkir: vera til taks, vera tiltækur.

Hvorugt á hér við því maðurinn er í Hæstarétti, er dómari þar. Hann er að vísu til staðar þegar mál eru flutt fyrir réttinum. Skárra væri það nú.

Tillaga: Hvað skilyrðin tvö, sem fyrst voru nefnd, snertir þá er blökkumaður þegar í Hæstarétti 

3.

„Síðan þá hafði smit­um fækkað í 1.213 þann 27. janú­ar, 1.186 smit 28. janú­ar og 934 smit 29. janú­ar.“

Frétt á mbl.is.                                      

Athugasemd: Er þetta nú boðlegt? Í öllum fjölmiðlum er fréttaflutningur af covid-19 smitum á þessa leið. Í meginmáli er sagt frá öllum tölum í belg og biðu.

Er þetta blaðamennska? Nei, þetta er tómt bull. Enginn les svona frétt, framsetning er hörmuleg. Svo virðist vera að blaðamenn lifi í öðrum heimi en venjulegt fólk, notendur fjölmiðla.

Kjánalegast við þetta er að allar tölur í fréttum um faraldurinn eru teknar upp úr myndrænum texta af vefnum covid.is. Á vef Moggans, Vísis og Fréttablaðsins er myndrænu gögnin birt fyrir neðan meginmálið, textann sem vart er læsilegur. Vefur Ríkisútvarpsins gerir það ekki, lætur langlokuna nægja.

Myndræn birting á tölulegum staðreyndum er afar einföld og góð fyrir þá sem vilja kynna sér þær. Allt er skilmerkilegt og þægilegt aflestrar hafi lesandinn á annað borð áhuga á covid tölfræði. Tilgangurinn var upphaflega að koma upplýsingum fram á læsilegan hátt, draga úr illlæsilegum texta.

Enginn maður með snefil af skynsemi tekur gögn af línuriti, súluriti eða öðrum skýringamyndum og býr til texta. Tilgangurinn með myndrænni framsetningu er að hjálpa þeim sem les, sýna honum staðreyndir ómengaðar af túlkun lýsandans, blaðamannsins.

Vitleysuna má líkja við tilraun til að segja frá því í smáatriðum sem sjá má á ljósmynd eða málverki.

Hversu gagnslaus er ekki svona blaðamennska?

Tillaga: Engin tillaga.

4.

„Það var svo­lítið tjón í Borg­ar­f­irði í þeim skjálft­um en síðan hef­ur ekk­ert orðið neitt í lík­ind­um við það í Borg­ar­f­irði …“

Frétt á mbl.is.                                      

Athugasemd: Verkefni blaðamanns er að koma upplýsingum á framfæri. Um leið er mikilvægt að færa orð viðmælandans yfir á ritmál. Talmál er allt annað, tafs, þagnir og hikorð eiga sjaldnast erindi í frétt. Blaðamaður á ekki að gera lítið úr viðmælanda sínum með því að skrifa nákvæmlega það sem hann sagði í hljóðupptökutækið. Honum ber að endurskrifa orð hans svo lesandinn skilji.

Nástaðan í ofangreindri tilvitnun er algjör óþarfi. Blaðamaðurinn hefði átt að lagfæra orðalagið í líkingu við það sem segir í tillögunni hér fyrir neðan.

Tillaga: Svo­lítið tjón varð þá í Borg­ar­f­irði en ekkert síðan í líkindum við það …

5.

„Einbýlishús 186 fm með aukaíbúð í suðurhlíðum Kóp.“

Fyrirsögn á auglýsingu í Fasteignablaði Fréttablaðsins 1.2.22.                                     

Athugasemd: Dálítið er þetta nú skondin auglýsing. Vonandi er einbýlishúsið og aukaíbúðin á sama stað á landinu.

Nokkuð erfitt er að orða auglýsinguna svo hvorki verði hægt að misskilja hana óviljandi eða viljandi. Hér er tillaga.

Tillaga: Í suðurhlíðum Kópavogs er 186 fm einbýlishús með aukaíbúð.

6.

„Dekton er öruggt gagnvart blettum s.s. kaffi, rauðvíni, sítrus og ryði.“

Auglýsing á baksíðu Morgunblaðins 2.2.22.                                     

Athugasemd: Svo virðist sem margir séu í vandræðum að finna forsetningu við hæfi. Forsetningin gagnvart er oft misskilin enda virðist hún svo gagnsæ að allir telja sig skilja hana. 

Í pistli Jóns G. Friðjónssonar í Málfarsbankanum segir að ’gagnvart’ merki það sem er andspænis, á móti. Hann telur merkinguna hafa breyst og sé oft þar sem ’fyrir’ ætti að vera.

Hugsanlega hefur enskan ruglað þann sem samdi eða þýddi ofangreinda setningu. Freistingin er að þýða hana enska orðið „against“ með „gagnvart“.

Svona hefur hún líklega verið á ensku:

Dekton is safe against stains, e.g. coffee, red wine, citrus and rust.

Annað í auglýsingunni er ekki vel orðað:

Dekton þolir að það slettist á það ofnahreinsir, klór og stíflueyðir og þolir mikinn hita. 

Hvert barn gæti orðað þetta betur.

Tillaga: Á Dekton myndast ekki blettir eftir kaffi, rauðvín, sítrusaldin og ryð.