Horfa til þess - búist er við vandamálum við að taka við - unnu eignaspjöll

Orðlof

Þegar þú …

Orðið þú vísar til þess sem talað er við. Það hefur með öðrum orðum ekki fasta tilvísun heldur fer það eftir aðstæðum, því hver talar og til hvers hann beinir orðum sínum. Í tveggja manna tali vísar t.d. hvor til hins með orðinu „þú“. Venjulega hefur þú bara verið notað um einhvern sem er viðstaddur þótt auðvitað sé stundum brugðið út af því, t.d. þegar skáld ávarpar ímyndaðan lesanda eða hlustanda: „Þú ert yndið mitt yngsta og besta...“. 

Nú er þó að verða mun algengara að þú sé notað án þess að orðunum sé beint til neins ákveðins. Þetta er einkum áberandi í ýmiss konar auglýsingatextum, leiðbeiningum og kynningarefni: 

„Þegar þú burstar tennurnar minnka líkur á tannskemmdum“. 

Stundum er þessari notkun eflaust ætlað það hlutverk að gera textann persónulegri, að láta lesandanum finnast að verið sé að ávarpa hann beint, en oft virkar þú samt frekar eins og óákveðið fornafn en persónufornafn í slíkum tilvikum. 

Mörgum er mjög í nöp við þessa notkun orðsins og vissulega getur útkoman orðið heldur pínleg, t.d. fyrir karlinn sem sat undir lýsingu á morgunógleði kvenna og var hún orðuð þannig: 

„Þegar þú ert óléttur er þér stundum óglatt á morgnana“.

Orðaborgarar. 

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Horfa til þess að laða að fjölda erlendra ferðamanna.“

Fyrirsögn á blaðsíðu 10 í Fréttablaðinu 17.2.22.                                     

Athugasemd: Mikið skelfing er þetta rislítið orðalag. Hvað merkir „horfa til þess“? Ekkert nema ef til vill kannski, hugsanlega, kanna, stefna að og svo framvegis. Væri nú bein í nefi þess sem þetta segir myndi hann hafa orðað þetta svona:

Við ætlum að fjölga ferðamönnum.

Hér er að minnsta kosti kjöt á beininu (ekki nefinu).

Tillaga: Ætla að laða að fjölda erlendra ferðamanna.

2.

„Í ljósi þess hafi B-list­inn sent frá sér er­indi í formi kröfu­bréfs á Agnieszku Ewu, sitj­andi formann Efl­ing­ar …“

Frétt á mbl.is.                                      

Athugasemd: Hugtakið „sitjandi formaður“ er ekki til. Yfirleitt er aðeins einn formaður í félagi og sá heldur stöðu sinni þar til nýr er tekinn við. Ekki er hægt að segja að á sama tíma sé einn „sitjandi“ formaður og annar sem er nýkjörinn.

Sama á við þingmenn, forseta, ráðherra og svo framvegis. Yfirleitt er kveðið á um í lögum hvenær þeir taka við nýrri stöðu. Þangað til eru þeir verðandi þingmenn, forseti, ráðherrar og svo framvegs. 

Sá sem er kosinn í stöðu heldur henni þar til kjörtímabilið rennur út. Á meðan er hann ekki „sitjandi“ nema á stól. Ágætt er að segja að sá sem er í þann veginn að ljúka kjörtíma sínum sé fráfarandi.

Venjan er sú að bréf eru send til einhvers, ekki á einhvern. Hið síðarnefnda þekkist þegar rætt eru um að bréf sé stílað á einhvern.

Tillaga: Í ljósi þess hafi B-list­inn sent frá sér er­indi í formi kröfu­bréfs til Agnieszku Ewu, fráfarandi formann Efl­ing­ar …

3.

„Sam­kvæmt lög­reglunni er mikið af því að bifreiðastöðum hingað og þangað vegna snjórennings og ó­færðar sem gera að­stæður erfiðar á veginum.“

Frétt á fréttablaðið.is.                                      

Athugasemd: Þetta er illskiljanlegt og dæmigert orðalag löggunnar. Með bifreiðastöðum er líklega átt við yfirgefna bíla eða bíla sem eru fastir í snjó. Varla er átt við bifreiðastæði.

Ekki er ljóst hvað átt er við með orðalaginu „hingað og þangað“. Hugsanlega eru bílar víða á tilteknum götum, hverfum, bæjum, þjóðvegum eða jafnvel á landinu öllu.

„Snjórenningur“ er nýyrði yfir það sem nefnt hefur verið skafrenningur frá örófi alda. Þó þekkist renningur í merkingunni skafrenningur, til dæmis lágarenningur.

Þegar börn á öllum aldrei renna sér á sleðum í snjó er ekki átt við að þau stundi „snjórenning“ sem þó gæti alveg verið. Alþýða manna segir ekki að í Bláfjöllum og Hlíðarfjalli sé snjórenningur vinsæl íþrótt. Við rennum okkur samt á skíðum og eflaust má reyna að vera fyndinn og tala um „skíðarenning“.

Orðalagið „snjórenningur sem gera aðstæður erfiðar á vegum“ merkir torfærir, illfærir eða ófærir vegir. Af hverju eru ekki þessi orð notuð?

„Samkvæmt lögreglunni“ merkir að málsgreinin er höfð eftir löggunni sem er almennt ekki vel skrifandi og fréttina er ekki heldur vel skrifuð.

Í fréttinni segir:

Lög­regla á vakt hjá um­ferða­deild lög­reglunnar …

Getur „fjölmiðlaaðilinn“ ekki skrifað betur en þetta? Þarna virðist átt við að „lögregla“ í upphafi setningarinnar sé lögreglumaður en lögregla með greini sé stofnunin, embætti lögreglunnar.

Í fréttinni segir:

Um­ferð í bæinn lokaðist í um klukku­tíma á meðan unnið var að því að greiða úr slysinu.

Líklega hefur umferðin stöðvast, umferðin um bæinn stöðvaðist.

Er annars hægt að „greiða úr slysi“? Slys merkir áverkar á fólki en ekki beyglur á bílum. Þó svo að einn hafi slasast í árekstrinum er ekki heldur hægt að „greiða úr slysi“ hans. Orðalagið á við umferðateppuna sem varð vegna áreksturs og vinnu lögreglu við að rannsaka áreksturinn og slysið. 

Fjölmargt annað má gagnrýna í fréttinni sem er illa skrifuð, ónákvæm og yfirborðsleg.

Tillaga: Lögreglan kvartar yfir yfirgefnum bílum á illfærum vegum. 

4.

„Það var þannig að það sprakk Hamarshöllin hjá okkur í morgun …“

Frétt á ruv.is.                                      

Athugasemd: Hvað er merkir „það“ og „það“? Jú, þetta er dæmigert talmál sem er ákaflega algengt en missir alla merkingu í ritmáli, verður flatt og beinlínis ljótt. Slæmt ef blaðamaður hefur ekki betri tilfinningu fyrir íslensku máli en svo að hann skrifar þetta upp eftir viðmælandanum og birtir sem frétt. Honum er enginn greiði gerður með því.

Vilji blaðamenn ekki breyta orðalagi viðmælenda sinna er ágætt að endursegja þau í óbeinni ræðu.

Fréttin er ekki vel skrifuð, blaðamaðurinn virðist hafa verið að flýta sér.

Tillaga: Hamarshöllin okkar sprakk í illviðrinu í morgun …

5.

„Búast má við vandamálum við að taka við ferðamannastraumnum.“

Frétt á blaðsíðu 4 í Fréttablaðinu 22.2.22.                                     

Athugasemd: Þessi fyrirsögn er hnoð. 

Tillaga: Erfitt verði að taka á móti erlendum ferðamönnum.

6.

„Þar höfðu óprúttnir aðilar unnið eignaspjöll …“

Frétt á ruv.is.                                     

Athugasemd: Hér þarf að þýða orðalagið „að vinna eignaspjöll“ sem þekkist ekki meðal alþýðu manna. Átt er við að sá sem braust inn í geymslur í Mosfellsbæ hafi skemmt innbú eða valdið skemmdum.

Sumir blaðamenn halda ekki vatni yfir gáfulegu orðalagi löggunnar og skrifa því „eignaspjöll“ en ekki skemmdir á eignum.

Hverjir eru annars „óprúttnir aðilar“. Jú, það eru innbrotsþjófar en svo kallast þeir sem brjótast inn í annarra hús. Löggan kallar þá án efa „innbrotsaðila“, nei annars, frekar „óboðna gesti“ því ekki má særa tilfinningar glæpamanna.

Í fréttinni segir:

Önnur tilkynning um innbrot barst lögreglu skömmu fyrir klukkan átta í gærkvöld, en þá varðaði það geymslur í Mosfellsbæ.

Þetta er nú meira hnoðið. Skárra væri:

Tilkynnt var um innbrot í geymslur í Mosfellsbæ um átta leytið.

Í fréttinni segir:

… þá var lögregla látin vita að rúður hefðu verið brotnar á húsi í hverfi 105.

Löggan heldur að póstnúmer séu opinber heiti á hverfum. Sumir blaðamenn trúa því og halda að allt sem frá löggunni kemur sé skrifað á gullaldarmáli og sannleikanum samkvæmt. Verst er þó ef blaðamaður beitir hvorki þekkingu sinni né skynsemi í skrifum.

Tillaga: Þar höfðu innbrotsþjófar skemmt …