Fjarlægja þátttökurétt - erum að sjá hækkanir - nota tekjur til að nota við rekstur

Orðlof

Nafnaorðahröngl

Á þessum vettvangi hefur áður verið vikið að því að sagnarsambandið koma að e-u ’eiga aðild að e-u, tengjast e-u’ og afleidda nafnorðið aðkoma ’aðild’ virðast njóta mikillar hylli um þessar mundir. 

Lausleg leit í heimildum virðist sýna að sagnarsambandið hafi fram til þessa aðeins verið notað í beinni merkingu (koma að húsinu, koma að landi) og sama er að segja um nafnorðið (aðkoman var hræðileg/ljót; aðkomumaður). 

Óbein merking (koma að málinu, koma að skipulagningu e-s) felur því í sér nýmæli. Vitaskuld er ekkert rangt við það enda er það myndað í samræmi við reglur málsins. Umsjónarmanni finnst þó gæta ofnotkunar, sbr. eftirfarandi dæmi: 

1. við höfum enga aðkomu að þessum málum [styrjöldinni í Írak] í dag; 
2. við höfum enga aðkomu að málinu í rauninni; 
3. á einhverjum tímapunkti þurfi ríkið að kanna aðkomu sína varðandi samgöngur.

Önnur dæmi um ofnotkun nafnorða (nafnorðahröngl): 

1. eiga aðild að ákvarðanatöku; 
2. koma að ákvarðanatöku; 
3. meðalhóf við töku stjórnvaldsákvörðunar; 
4. reglur um beitingu sérstakra rannsóknarúrræða; 
5. lagaskyldur um birtingarfrumkvæði; 
6. útvega börnum meðferðarúrræði. 

Málfarsbankinn. Jón G. Stefánsson. 

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Líður öruggari með hverjum deginum sem líður …“

Frétt á visi.is.                                      

Athugasemd: Málsgreinin er tómt hnoð. Skárra er að nota sögnina að vera, eins og gert er í tillögunni.

Svo er það nástaðan; líður … líður. Hún hefði átt að vekja athygli blaðamannsins eða fréttastjórans. En báðir eru í kaffi og kæra sig kollótta um skemmdar fréttir. Enginn les yfir og leiðréttir.

Tillaga: Er öruggari með hverjum deginum sem líður …

2.

„Í kjölfar refsiaðgerða bresku ríkisstjórnarinnar hefur stjórn úrvalsdeildarinnar ákveðið að fjarlægja þátttökurétt Roman Abramovich sem stjórnanda Chelsea.“

Frétt á visi.is.                                      

Athugasemd: Hvað merkir að „fjarlægja þátttökurétt“? Þetta er óskiljanlegt. Heimildin er hugsanlega vefur enska fjölmiðilsins The Guardian en þar segir:

Roman Abramovich has been disqualified as a director of Chelsea by the Premier League board.

Þetta þýðir einfaldlega að manninum hafi verið útilokaður sem stjórnandi Chelsea. Það er hann er talinn óhæfur til starfans. Þá stendur eftir hvað er átt við með „þátttökurétti“. Um það hef ég ekki hugmynd.

Tillaga: Í kjölfar refsiaðgerða bresku ríkisstjórnarinnar hefur stjórn úrvalsdeildarinnar ákveðið að útiloka Roman Abramovich sem stjórnanda Chelsea. 

3.

„Við erum að sjá miklar hækkanir á hrávöru …“

Frétt á ruv.is.                                      

Athugasemd: Orðalagið „erum að sjá“ er ekki rangt en er nokkurs konar „Fjallabaksleið“ venjulegs máls. Skárra er að orða þetta eins og segir í tillögunni.

Viðmælandi Ríkisútvarpsins endurtekur orðalagið oft sem er æði þreytandi: 

Við erum að sjá miklar hækkanir á hrávöru og ég nefni til að mynda bara verð á korni og áburði og við sjáum til að mynda að bara verðið á hveiti er búið að hækka um 26 prósent …

Hann hneigist til að nota nafnorð í stað sagna. Betra er: Vöruverð hefur hækkað. Ekki: Við „sjáum að hækkanir eru á verði“ vöru.

Tillaga: Hrávara hefur hækkað mikið …

4.

„Nú hefur ríkisstjórnin ákveðið að leyfa Chelsea að nota sjónvarpstekjur og verðlaunafé frá ensku úrvalsdeildinni og UEFA til að nota við rekstur félagsins.“

Frétt á dv.is.                                      

Athugasemd: Mikilvægt er að blaðamaðurinn lesi fréttina sína yfir fyrir birtingu. Hann gleymdi því greinilega og sá því ekki nástöðuna. Tillagan er skárri.

Í fréttinni segir:

Það ætti því ekki að vera mikil hætta á því að Chelsea fari í greiðslustöðvun neitt á næstunni.

Til hvers er fornafnið „neitt“ þarna? Sé því sleppt breytist ekki merking málsgreinarinnar.

Vera má að blaðamaður hafi hugsað með sér „að félagið fari ekki neitt á hausinn“. „Neitt“ er þá einhvers konar áhersluorð sem vera má að merki „örugglega“, „pottþétt“, „alls ekki“ eða álíka. 

Tillaga: Nú hefur ríkisstjórnin ákveðið að leyfa Chelsea að nota sjónvarpstekjur og verðlaunafé frá ensku úrvalsdeildinni og UEFA í rekstur félagsins.

5.

„Það er ein lygi sem flug­stjór­ar segja iðulega farþegum …“

Frétt á mbl.is.                                      

Athugasemd: Börnum er kennt að ljótt sé að ljúga. Svo þroskast börnin og sjá að ekki er allt svart og hvítt. Lygi er áfram lygi en meinlausara er að skrökva en segja ósatt. Svo verður til skreytni, uppspuni og afbökun. Allt virtist skárra en að ljúga eða vera lygari. Til er fullorðið fólk sem aldrei fer með ósatt orð og aðrir sem eru ósannindamenn, jafnvel lygarar. Flestir eru einhvers staðar þar á milli.

Byrjandi í blaðamennsku þykist kunna hrafl í ensku og þýðir „lie“ sem „lygi“ enda eru orðin svbo óskaplega lík en þar með er ekki öll sagan sögð.

Fullyrðingin í ofangreindri málsgrein kann að vera rétt þó sá sem þetta ritar hafi aldrei heyrt hana áður. Látum það vera en er hún lygi, ósannindi, skrök, fyrirsláttur, hálfsannleikur, uppspuni, bull, þvættingur, þvæla eða eitthvað álíka?

Í blaðamennsku fer betur á því að nota mild orð nema því aðeins að þau séu höfð eftir nafngreindum manni í beinni tilvitnun. Lygi er beinlínis ljótt orð, ósannindi er skárra.

Hins vegar er óljóst hvað „ein lygi“ merkir. Má vera að orðalagið sé mistök þess sem bögglast við að þýða með aðstoð Google-Translate.

Tillaga: Það er ósatt sem flug­stjór­ar segja iðulega farþegum …