Landa kjarasamningi - tímapunktur - ávarpa verðbólguna

Orðlof

Angra, öng, engja

Sögnin angra (sem merkir: hryggja, gera einhverjum til ama) er leidd af nafnorðinu angur (sem merkir: hryggð, sorg, iðrun), sem er skylt nafnorðinu öng (sem merkir: þrengsli, klípa), sbr. orðasambandið vera í öngum sínum (sem merkir: vera í vandræðum, vera hryggur). 

Til er lýsingarorðið öngur (sem m.a. merkir: þröngur) og af því eru leiddar samsetningarnar öngvegi (sem merkir: mjór stígur), öngvit (sem merkir: óvit, yfirlið), öngþveiti (sem merkir: þröng, ógöngur). 

Skyld þessum orðum er sögnin engja (sem merkir: þrengja, kreppa), sbr. orðasambandið engjast sundur og saman.

Málfarsbankinn. 

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Landa kjarasamningi.“

Frétt á ruv.is. 

Athugasemd: Helgina 9. til 11 desember tönglaðist fréttamaður oft (ekki ítrekað) á að enn hefði ekki náðst að „landa“ kjarasamningi.  

Hvað er að því að ná samningi, semja um hann? Tilbrigði við almennt mál eru mörg og sum reglulega skemmtileg, en fyndnu eða skondnu orðin verða þreytandi til lengdar. Menn landa sigri í íþróttum (sigra), landa samningi (ná samningi), sumir landa nýju starfi (fá nýtt), úr skipum er landaður afli eða farmur.

Sniðugheitin eru farin að ryðja burtu hefðbundnu máli og eru sjálf að verða hefðbundið mál. Hringavitleysan er alltaf jafn furðuleg.

Tillaga: Ná kjarasamningi.

2.

„… mik­il­væg­ast á þess­um tíma­punkti til að koma til móts við fólkið í land­inu.“

Frétt á mbl.is. 

Athugasemd: Skelfingar óþurftarorð er þessi „tímapunktur“. Vita gagnslaust, ekkert betra eða skiljanlegra en atviksorðin nú eða núna sem hafa verið notuð frá upphafi ritaldar á Íslandi og eiga sér enn lengri sögu í talmáli.

Þó skal viðurkennt að „tímapunktur“ er afar mikilúðlegt og greindarlegt orð sem fellur betur að orðfæri stjórnmálamanna, embættismanna og annarra spekinga sem telja alþýðlegt orðfæri sýni þá ekki nógu gáfulega. Í einu orði sagt; hégómaorð.

Í fréttinni er haft eftir forsætisráðherra landsins sem þó er oft ærið alþýðleg í tali:

Stærstu þætt­irn­ir eru hús­næðis- og barna­bóta­kerf­in þar sem við erum að gera það sem við telj­um að sé mik­il­væg­ast á þess­um tíma­punkti til að koma til móts við fólkið í land­inu.

Ofangreint er talmál sem ugglaust skilst ágætlega en fer illa í ritmáli því þá sést hversu óþarflega orðmörg málsgreinin er og ruglingsleg. Þess vegna hefði blaðamaðurinn átt að segja frá svörum ráðherrans í óbeinni ræðu eða umorða enda átti ráðherrann einfaldlega við:

Núna eru húsnæðis- og barnabótakerfin mikilvægust fyrir landsmenn.

Blaðamaðurinn skildi greinilega ekki það sem ráðherrann átti við. Hann vildi samt ekki láta sitt eftir liggja og spyr svo ósköp greindarlega:

Teljið þið að þetta sé nóg á þess­um tíma­punkti?

Ja, hérna. „Þessi tímapunktur“ tröllríður talanda fólks. Líklega hefði það gert út af við blaðamanni að spyrja:

Teljið þið að þetta sé nóg?

Eða:

Teljið þið að þetta sé nóg núna/að sinni?

Líklega hefði ráðherra skilið spurninguna þó „tímapunktinum“ hefði verið sleppt.

Annars staða á mbl.is. er haft eftir formanni BHM:

… þá er skamm­tíma­samn­ing­ur bæði skyn­sam­leg og eðli­leg niðurstaða á þess­um tíma­punkti, meðal ann­ars vegna efna­hags­legra óvissuþátta.

Á efa hefði banað manninum að segja:

… þá er skamm­tíma­samn­ing­ur núna bæði skyn­sam­leg og eðli­leg niðurstaða, meðal ann­ars vegna efna­hags­legra óvissuþátta.

Hann hefði jafnvel getað látið það nægja að sleppa orðunum „á þessum tímapunkti“ og látið þar við sitja. Allir hefðu skilið hann fullkomlega.

Tillaga: Núna eru húsnæðis- og barnabótakerfin mikilvægust fyrir landsmenn.

3.

„Það sem við settum langmest út á var að verðbólgan var ekkert ávörpuð eða …“

Frétt á blaðsíðu 2 í Morgunblaðinu 13. desember 2022.

Athugasemd: Ofangreint er hrikaleg misnotkun á íslensku máli. Hugtök eða dauðir hlutir eru aldrei „ávarpaðir“. Orðið er ekki til í þessari merkingu. Punktur.

Enskan er mjög ágeng í íslenskum fjölmiðlum. Vandinn liggur hjá þeim sem skrifa í fjölmiðla, blaðamönnum og öðrum, sem eru kærulausir og illa að sér.

Enskumælandi segja: „He is adressing the meeting“ og er maðurinn þá að flytja ræðu á fundi, ávarpa fundinn.

Enskir segja „to address a problem“ og það þýðir að taka á vanda. 

Þeir sem eru afskaplega góðir í ensku eru ekki endilega góðir í íslensku. Þeir segjast „ávarpa verðbólguna“. 

Með því að tala svona, vitandi vits eða óafvindandi, grafa þeir undan íslensku máli. Hvorki meira né minna. Bjánalegar þýðingar úr ensku eru stórhættulegar í íslensku því ótalmargir gera ekki greinarmun á góðu eða slæmu máli að þessu leyti heldur apa upp eftir öðrum.

Vandinn lýtur ekki síst að blaðamönnum. Þeir verða að hafa vit á því rita ekki vitleysislegt orðalag frá viðmælendum sínum og birta. Þess í stað á að umorða eða segja í óbeinni ræðu það sem viðmælandinn lét sér um munn fara. 

Sá ágæti íslenskumaður Jón G. Friðjónsson segir í málfarspistlum sínum í Málfarsbankanum:

Um nýmælið ávarpa vandamál er ég orðlaus.

Blaðamaður Moggans hefði átt að breyta ofangreindum ummælunum á svipaðan hátt og hér er gert.

Tillaga: Það sem við settum langmest út á var að verðbólgan hafi ekki hafa verið nefnd eða …