Sítíðar skerðingar - fundur fram fór á fimmtudaginn - stuða fólk til ólífis

Orðlof

Forðast karlkyn

Ég heyrði örstutta frétt í útvarpinu um daginn þar sem orðið „fatlað fólk“ kom tíu sinnum fyrir. Þarna var greinilega verið að forðast karlkyn í kynhlutlausri merkingu. Fallegra hefði nú verið að segja bara „fatlaðir“. 

Lítum á bókmenntatexta þar sem nostrað hefur verið við hvert orð og hverja setningu, t.d. þessa málsgrein Gyrðis Elíassonar: 

„Hann var þessi meinfýsna manngerð sem spyr heyrnarlausa hvert sé þeirra eftirlætistónskáld og blinda um uppáhaldsmálarann“ („Aðgát.“ Þöglu myndirnar. Smáprósar I. 2022, bls. 51). 

Hvernig væri nú þessi málsgrein ef við settum „blint fólk“ og „heyrnarlaust fólk“ þar inn? 

Baldur Hafstað,Tungutak, Morgunblaðið 4.3.23. 

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Um er að ræða gangbrautarljós á eftirfarandi stöðum …“

Frétt á blaðsíðu 8 í Morgunblaðinu 4.3.23.

Athugasemd: Síendurtekið orðalag verður leiðgjarnt til lengdar. Ber vott um kæruleysi og jafnvel skort á orðaforða blaðamanns.

Tillagan er mun skárri því orðalagið„um er að ræða“ má missa sín.

Á blaðsíðu 10 í sama Morgunblaði skrifar annar en þaulreyndur blaðamaður:

Um er að ræða tæplega 6 þúsund fermetra byggingu. 

Hann hefði getað skrifað:

Byggingin er tæplega sex þúsund fermetrar.

Er þetta flóknari setning?

Tillaga: Gangbrautarljósin eru á eftirfarandi stöðum …

2.

„Kjarnaverðbólga áfram há í Evrópu.“

Frétt á blaðsíðun12 í Morgunblaðinu 6.3.23.

Athugasemd: Flestir vita hvað verðbólga er: Verðlag hækkar umfram kaupmátt og er þá miðað við eitt ár.

Til eru hugtök eins og kostnaðarverðbólga og jafnvel óðaverðbólga, en varla vita margir hvað kjarnaverðbólga er. 

Kjarnaverðbólgu er ætlað að mæla verðbólgu, án þess að taka tillit til tímabundinna verðbreytinga eða breytinga vegna ákvarðana, t.d. um skattlagningu. Þannig er reynt að nálgast svokallaða undirliggjandi verðbólgu og með því fá betri vísbendingu um hvort verðbólga er á uppleið eða niðurleið og hver sé verðbólguþrýstingur til næstu ára. Þannig nýtist þessi mælikvarði betur til ákvarðana í peningamálum en hinn almenni verðbólgumælikvarði.

Þetta er hina alþýðlega skýring á hugtakinu. Skiljanlegt að blaðamaðurinn leggi ekki í skýringu á orðinu og láti duga að kasta því fram.

Tillaga: Engin tillaga.

3.

„Því sé fyr­ir­séð að skerðing­ar muni verða sítíðari til framtíðar.“

Frétt á mbl.is.

Athugasemd: Þetta orð, „sítíður“ er undarlegt og til efs að það finnist í öðrum orðabókum en þeim sem ég hef aðgang að. 

Lýsingarorðið tíður þekkja flestir. Það getur merkt oft, margoft, iðulegur, ör, oftlega, algengur, útbreiddur.

Einnig þekkist orðið ótíður, altíður.

Sí er atviksorð: Það verður sí erfiðara að fá fólk til starfa. Svona er það sí og æ.

Oftar en ekki er sí forliður: Maðurinn er sífullur, mosi getur verið sígrænn og svo framvegis.

Furðulegt er að reyra saman orðin sí og tíður því bæði orðin hafa svipaða merkingu. Þá verður til „sítíður“ sem er sama vitleysan og í orðleysunum „valkostur“, „ákvarðanataka“, „bílaleigubíll“ og „pönnukökupanna“.

Svo er það orðalagið „til framtíðar“. Hér á það ekki við, einfaldara og betra er að orða þetta eins og segir í tillögunni. Blaðamönnum þykir mörgum hverjum gott að segja einhvern giftan til fjölda ára, búsettur til fjölda ára í stað þess að segja að karlinn eða konan hafi verið gift í mörg ár, búsettur þarna lengi eða í fjölda ára. Þess ber þó að geta að það virkar gáfulegra að segja „til fjölda ára“

Tillaga: Því sé fyr­ir­séð að skerðing­ar muni verða tíðari í framtíðinni.

4.

„Ragnar Hermannsson hefur látið gott heita sem þjálfari …“

Frétt á vísi.is.

Athugasemd: Af hverju er ekki einfaldlega sagt að maðurinn hafi hætt þjálfun. Orðalagið „að láta gott heita“ er ofnotað, orðið hallærislegt og afar leiðigjarnt. Í raun og veru á það ekki við í fréttinni. 

Láta gott heita merkir ekki alltaf að hætta. Náungi gæti látið gott heita í garðverkunum og farið inn til að fá sér kaffisopa svo fer hann aftur út og heldur áfram.

Alltaf er best að skrifa einfalt mál, ekki flækja það. Þess vegna er tillagan mun skárri. 

Hér er gömul tilraun til að vera fyndinn: Presturinn spurði í skírninni; hvað heitir barnið. Og foreldrarnir sögðu: Við látum það gott heita.

Tillaga: Ragnar Hermannsson er hættur sem þjálfari …

5.

„… í ræðu sinni á aðalfundi félagsins sem fram fór á fimmtudag.“

Frétt á blaðsíðu 24 í Morgunblaðinu 11.3.23.

Athugasemd: Hafi aðalfundurinn verið á fimmtudaginn er óþarfi að bæta við að hann „hafi farið fram“. Lesandanum er þetta fullljóst en blaðamaðurinn telur svo ekki vera.

Tillaga: … í ræðu sinni á aðalfundi félagsins á fimmtudaginn.

6.

„… að þær geta stuðað fólk á förnum vegi til ólífis með fingrunum einum saman.“

Frétt á blaðsíðu 28 í Sunnudagsblaði Morgunblaðsins 12.3.23.

Athugasemd: Hvað merkir að „stuða til ólífis“. Orðalagið er óþekkt. Að öllum líkindum reyndir blaðamaðurinn að þýða eitthvað úr erlendu máli með engum árangri.

Á forsíðu Sunnudagsblaðsins stendur meðal annars:

… er hún á sviði að syngja kraftmikla tónlist.

Hvað er hægt að syngja annað en tónlist? Þetta er eins og að „lesa lestur“ eða „hoppa hopp“. Hugsanlega hefði mátt orða það svo að hún syngi ’kraftmikil lög’, hvað svo sem það nú er.

Tillaga: Engin tillaga.