Óásættanlegur - kalla eftir slitum - Rashford tekur leikmenn á

Orðlof

Sumarskór

Stígvél eru geysigagnlegur skófatnaður en orðið kemur mörgum spánskt fyrir sjónir, sérstaklega seinni liðurinn sem virðist ekki eiga heima í þessu samhengi. 

Þegar betur er að gáð er heldur ekkert beint samband á milli orðanna stígvél og vél eins og sést á því að annað er hvorugkyns og hitt kvenkyns. Uppruna orðsins stígvél er að leita í ítölsku þótt það sé komið þaðan eftir krókaleiðum. Þar finnum við fyrir orðið stivale í merkingunni ’sumarskór’. 

Þegar í forníslensku má finna orðið stýfill ’skór’ en óvíst er hvort nútímaorðið stígvél er komið af því eða hvort það er seinni tíma tökuorð. 

Hvort heldur sem er hefur orðið líklega mótast í daglegu máli þar sem tilhneiging er til að laga framandlega og illskiljanlega orðhluta að einhverju kunnuglegu.

Orðaborgarar. 

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Kaldast sextán gráður í mínus.“

Frétt á Vísi. 

Athugasemd: Frostmark er núll gráður á hitamæli. Fari hitastigið neðar er talað um frost, ekki mínus gráður. Getur verið að til sé fullorðið fólk sem skilji þetta ekki?

Í fréttinni er talað um „snjódrífur“. Vel má vera að eitthvað með þessu nafni sé til en líklegra er að þarna hafi átt að standa snjóþrúgur.

Í fréttinni segir:

Villi, eigandi bústaðsins …

Þarna á að standa bústaðarins.

Villur eru í fréttinni. Þær skrifast á blaðamanninn sem og ofangreint.

Tillaga: Kaldast sextán gráðu frost.

2.

„Aðstæður kvenfanga óásættanlegar.“

Frétt á ruv.is. 

Athugasemd: Enska orðið „unacceptable“ fékk þýðinguna „óásættanlegur og þykir gáfulegt enda notað í tíma og ótíma af gáfuðu fólki.

Fáir nota lengur orðið óboðlegur sem er prýðilegt enda kemur það fyrir í meginmáli fréttarinnar. Getur verið að einhver annar en blaðamaður skrifi fyrirsagnir á vef Ríkisútvarpsins?

Tillaga: Aðstæður kvenfanga óboðlegar.

3.

„Ég kalla því eftir að slitið verði tafarlaust á stjórnmálasamband við Ísrael og …“

Aðsend grein á blaðsíðu 14 í Morgunblaðinu 8.12.23.

Athugasemd: Hvað á greinarhöfundur við með orðalaginu „kalla eftir“? Merkir það eitthvað af eftirfarandi?:

1. hrópa
2. æpa
3. öskra
4. óska eftir
5. biðja um
6. vonast til
7. krefjast
8. heimta
9. eitthvað annað

Enginn veit hvað orðalagið „að kalla eftir“ merkir á íslensku ef það er ekki að hrópa, æpa eða öskra. Má vera að það sé einhvers konar „jæja“, túlkunin velti á tónfalli þess sem mælir og hugsanlega samhenginu. Munurinn er hins vegar sá að hið fyrrnefnda er tóm vitleysa, komin úr ensku „to call for“ sem framar öðru merkir að krefjast.

Samkvæmt enskum orðabókum er orðalagið til í fjölbreytilegum samsetningum:

1. Desperate times call for desperate measures
2. The report calls for an audit of endangered species
3. I’ll call for you around seven
4. The forecast is calling for more rain
5. This calls for a celebration
6. The situation calls for prompt action
7. The opposition have called for him to resign

Ekkert af ofangreindu er hægt að þýða með því að nota orðalagið „að kalla eftir“.

Hvað er átt við með eftirfarandi tilbrigðum orðalagsins „kalla eftir“?

1. „Kalla eftir afsögn“. Krefjast.
2. „Kalla eftir skýrslu“. Óska eftir, krefjast eða biðja um.
3. „Kalla eftir úrbótum“. Óska eftir, krefjast eða biðja um.
4. „Kalla eftir mótmælum“. Hvetja til, biðja um, óska eftir.
5. „Kalla eftir svörum“. Óska eftir, krefjast eða biðja um.
6. „Kalla eftir lægra verði“. Krefjast.
7. „Kalla eftir upplýsingum“. Óska eftir, krefjast eða biðja um.
8. „Kalla eftir meira frumkvæði“. Hvetja til, biðja um, óska eftir.
9. „Kalla eftir umræðu“. Hvetja til, biðja um, óska eftir.
10. „Kalla eftir aðstoð“. Biðja um, óska eftir.

Í mörgum tilvikum getur orðalagið að „kalla eftir“ verið ósköp eðlilegt. Framkoma einstaklings, látbragð hans getur kallað eftir athygli eða ekki. Sá sem gengur með veggjum vill líklega ekki láta á sér bera. Ekki eru allir að auglýsa sjálfan sig þó þeir veki athygli á einhverju markverðu.

Maðurinn sem stendur á kassa á Lækjartorgi og flytur ræðu kallar örugglega eftir athygli annarra enda vill hann láta ljós sitt skína. Ekki er víst að sá sem fram kemur í fjölmiðlum sé að kalla eftir athygli.

Með pistlinum er ég að biðja um að fólk veiti athygli á ofnotkun orðalagsins „kalla eftir“. Ég vil samt ekki „kalla eftir“ því.

Tillaga: Engin tillaga.

4.

„Borgarráð hefur samþykkt að endurnýja samkomulag á milli Reykjavíkurborgar og Main Course ehf. um matarhátíðina Food & fun fyrir …“

Frétt á á blaðsíðu 20 í Morgunblaðinu 9.12.23. 

Athugasemd: Tja, sko, hérna … Við erum að markaðssetja viðburð til að fá erlenda gesti til landsins, gætu  þeir sagt, forsvarsmenn „Aðalréttar“ ehf sem heldur hátíðina „Matur og skemmtun“.

Hér fer eftir öðru að engin virðing er borin fyrir íslensku máli, allt skal vera á ensku, helst í amerískum stíl. Engum af þeim götustrákum og -stelpum sem standa að þessari svokallaðri matarhátíð dettur í hug að nota íslensku til að vekja athygli.

Óskaplega er það nú sorglegt þegar fólk notar ekki íslenskt mál, virðir það beinlínis að vettugi. 

Hugvitsmenn og framkvæmdamenn eru ómælandi á íslensku eins og sjá má þegar farið er um miðbæ Reykjavíkur og víða um landið. Enskan er alls staðar ráðandi í nöfnum verslana. 

Íslenskt mál er viljandi sett til hliðar og svo er fólk að tala um einhverja písakönnun og lestrarskilning ungmenna. Er ekki þess virði að gera písakönnun um samfélagsskilning fullorðinna á íslensku máli.

Til samanburðar má nefna Íslensku sjávarútvegssýninguna, þannig er viðburðurinn ritaður. Hann hefur líka enskt heiti en það er allt annað mál. Vefsíða sýningarinnar er til fyrirmyndar, að minnsta kosti sá hluti hennar sem er á íslensku. Vefsíða „Food and fun“ er aðeins á ensku.

Tillaga: Engin tillaga.

5.

„200 mílur“

Aukablað Morgunblaðsins 9.12.23. 

Athugasemd: Fyrir fréttaþyrsta er fróðlegt að lesa aukablað Moggans sem nefnist ’200 mílur’. Það er afskaplega vel unnið, góðar myndir og vel ritstýrt.  

Jafnvel auglýsingarnar eru fallegar, til dæmis auglýsing með heilsíðumynd af Grindavík á blaðsíðu fimm. Hreint stórkostleg. Opnuauglýsingin á blaðsíðu 16-17 er augnayndi. Tvö skip að veiðum og í baksýn er snævi þakinn Öræfajökull.

Einnig má nefna vel tekin mynd af viðmælanda fréttar á blaðsíðu tólf. Raunar eru flestar myndirnar í blaðinu vel teknar, sýna sjávarútveginn í daglegum önnum.

Varla getur neinn annar gefið út blað eins og þetta nema Mogginn. Alveg til fyrirmyndar.

Tillaga: Engin tillaga.

6.

„Hinn 33 ára gamli Jamie Arnold hef­ur verið dæmd­ur …“

Frétt á mbl.is. 

Athugasemd: Af hverju orða blaðamenn ekki fréttir sínar eins og segir í tillögunni?

Ástæðan er tvenns konar: Þeir eru slappir í íslensku en ljómandi góðir í ensku: „The 33-year-old, from …“ eins og segir á vef BBC. Og hins vegar einhæfni í skrifum og framsetningu frétta.

Tillaga: Jamei Arnold, 33 ára gamall Englendingur, hefur verið dæmdur …

7.

„Rashford er með gríðarlega hæfileika og er einn sá besti í deildinni þegar kemur að því að taka leikmenn á, sagði Hughes.“

Frétt á dv.is. 

Athugasemd: Rashford er enskur fótboltamaður og afar hæfileikaríkur eins og þarna kemur fram. Hins vegar veit enginn hvað það merkir að „taka leikmenn á“. Þetta er bara bull. Líklega bein þýðing úr ensku.

Svo er það orðalagið; „þegar kemur að því“ sem er óþarft í flestum tilvikum. Bendir til að höfundurinn sé óvanur „þegar kemur að“ fréttaskrifum.

Tillaga: Engin tillaga.