Athugasemdir um málfar flutt um set

Pistlar um málfar í fjölmiðlum verða framvegis hér, á bloggsíðunni malfar.blog.is. Ástæðan er einfaldlega sú að ég vil gera greinarmun á umfjöllun um íslenskt mál og pistla um önnur efni, til dæmis pólitík og ýmis konar dægurmál.

Ég hef skrifað málfarspistla í tæp þrjú ár. Upphafið var að ég sendi stundum Eiði Guðnasyni línu um málfar. Hann hafði lengi skrifað um málfar í fjölmiðlum, var með bloggsíðuna eidur.is sem er enn opin. Við Eiður vorum málkunnugir og við deildum stundum um stjórnmál en áttum margt sameiginlegt. Eiður lést 30. janúar 2017. Ég minntist hans á bloggsíðu minni, sjá nánar hér.

Þetta ár byrjaði ég að skrifa um málfar í fjölmiðlum en það var ekki fyrr en 16. júlí 2019 að ég byrjaði að skrifa á þann veg sem ég hef gert síðan. Um leið lagfærði ég uppsetninguna og  í lok september það ár tókst mér að finna mér formið sem bloggið sem ég hef notað síðan. Þó er ég alls ekki ánægður með það, en Moggabloggið er afar takmarkað, gefur ekki neina góða möguleika á góðri uppsetningu.

Síðan ég byrjaði umfjöllunina ef ég lært mikið um málfræði, stíl og ekki síst um blaðamennsku. Fyrir utan vefsíðu Eiðs Guðnasonar hef ég haft gríðarlega mikið gagn af því að fletta upp í vefsíðu Jónasar Kristjánssonar, sem hafði glöggan skilning á blaðmennsku og íslensku máli. Verst að hafa ekki kynnst honum. Síðan hans er líka opin, jonas.is. 

Tilgangurinn með skrifum mínum er að benda á dæmi um slæmt málfar í fjölmiðlum. Það er alltof algengt og til mikils skaða fyrir íslenskuna. Margt slæmt á uppruna sinn í skrifum blaðamanna. Til dæmis orðalagið „sitjandi forseti“, „kalla eftir“, „ákall“ svo ekki sé minnst á bullið sem á uppruna sinn hjá löggunni og lekur inn í löggufréttir fjölmiðla. Gallinn er sá að alltof margir skrifa fréttir en hafi ekki neina reynslu í skrifum og frekar lítinn orðaforða. Einhvers staðar verða menn að byrja, er oft sagt. Það er rétt en um leið mikill ábyrgðarhluti hjá stjórnendum fjölmiðla að lesa ekki fréttir yfir fyrir birtingu. Varla er til nokkur maður sem er sáttur við það yfirlit sem ég birti síðasta gamlársdag, sjá hér.

Sem betur fer eru mjög margir afburðagóðir blaðamenn starfandi á íslenskum fjölmiðlum og mjög vel skrifandi. Þeir eru ekki vandamálið heldur hinir.

Ég mun halda áfram að gera athugasemdir við málfar í fjölmiðlum. Veit ekki hversu lengi ég endist, það verður bara að koma í ljós.

 

Orðlof

Hirðir

Orðið féhirðir merkir venjulega: gjaldkeri, en orðið fjárhirðir merkir: smali.

Málfarsbankinn.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„The Guardian greinir frá þessu og segir að alls ellefu öldungadeildarþingmenn, sitjandi eða nýkjörnir, hafi heitið því …“

Frétt á visir.is.                                      

Athugasemd: Sá sem er kosinn til þings er ekki þingmaður fyrr en kjörtímabil hans hefst. Sá sem er þingmaður verður það þangað til kjörtímabili hans lýkur.

Þar af leiðir að á íslensku er enginn „sitjandi þingmaður“ og enginn er „nýkjörinn þingmaður“ fyrr en hann kjörtímabil hans er hafið. Aðeins eru til þingmenn, fyrrverandi þingmenn og verðandi þingmenn.

Í ensku máli er annar háttur hafður á. Í Bandaríkjunum hefur verið kosið til fulltrúardeildar og öldungadeildar. Þar er hefð að tala um „sitting reprensentatives“ og „sitting senators“. Algjör óþarf er að taka upp þessa ensku málhefð í íslensku. Það hjálpar ekkert, er ekkert betra til skilnings. Á visir.is og ruv.is kveður hins vegar rammt að þessu orðalagi.

Í fréttinni segir

Ekki er talið líklegt að athæfi þingmannanna muni hafa nokkur áhrif á hver …

Hér er fjallað um yfirlýsingu ellefu þingmanna sem telja að svindlað hafi verið á Trump í forsetakosningunum í nóvember. Athæfi merkir verknaður eða framferði. Hvorugt á við í þessum tilviki. Skárra hefði verið að orða þetta svona:

Ekki er talið líklegt að yfirlýsing þingmannanna muni hafa nokkur áhrif á hver …

Sama orðalag er í frétt á ruv.is. Þar er talað um sitjandi og nýkjörna þingmenn.

Í frétt mbl.is er þetta rétt gert. Þar segir:

Alls hafa 11 nú­ver­andi og verðandi öld­unga­deild­arþing­menn sagst ætla að mót­mæla niður­stöðum kjör­mannaráðs …

Greinilegt er að ekki eru allir blaðamenn undir oki enskunnar.

Tillaga: The Guardian greinir frá þessu og segir að alls ellefu núverandi öldungadeildarþingmenn eða verðandi hafi heitið því …

2.

„Jarðskjálfti af stærðinni 3,3 varð 47 kíló­metra norðaust­ur af Gríms­ey laust fyr­ir klukk­an níu í morg­un, sam­kvæmt vef Veður­stof­unn­ar.“

Frétt á mbl.is.                                       

Athugasemd: Frá Reykjavík eru 47 km í beinni loftlínu til Selfoss, Borgarness og Reykjanesvita. Dreg í efa að jörð hafi skolfið í Grímsey, en get auðvitað ekkert fullyrt um það. Hins vegar hafa oft verið þriggja stiga jarðskjálftar á Reykjanesi án þess að höfuðborgarbúar hafi fundið fyrir þeim. 

Fyrirsögn fréttarinnar er engu að síður svona:

Áfram skelf­ur jörð við Gríms­ey.

Fréttin er birt klukkan 14:33 og klukkutíma síðar var blaðamaðurinn ekki búinn að hafa samband við Grímseyinga og spurt þá að því hvort þar hafi jörð skolfið. Hvernig veit blaðamaðurinn að jörð hafi skolfið? Ekki var hann þar frekar en ég. Skárra hefði verið ef blaðamaðurinn hefði notað þátíð.

Tillaga: Engin tillaga.

3.

„Hvað gerðist fyrir einn besta leikmann Liverpool?“

Frétt á mbl.is.                                       

Athugasemd: Eitthvað hlýtur að hafa komið fyrir þennan leikmann. Sögnin að gera merkir að búa til, framkvæma. Sögnin að gerast merkið það sem gerðist, getur gerst.

Tillaga: Hvað kom fyrir einn besta leikmann Liverpool?

4.

„Alfreð Gíslason og lærisveinar hans í þýska landsliðinu í handbolta unnu í dag öruggan sigur á Austurríki í undankeppni EM 2022.“

Frétt á ruv.is.                                       

Athugasemd: Leikmenn handboltalandsliðs eru fullorðnir menn, hafa að baki tíu eða tuttugu ára reynslu í boltanum og þiggja há laun fyrir störf sín í félagsliði og landsliði. Síst af öllu eru þessir karlar lærisveinar. Og fjarri lagi er að segja að þjálfarinn sé lærifaðir. Miklu nær er að kalla þá verktaka og þjálfarann verkstjóra. Leikmenn og þjálfari dugar.

Lærisveinn merkir nemandi eða lærlingur. Alls ekki fullorðinn leikmaður sem þiggur laun fyrir vinnuframlag sitt.

Tillaga: Alfreð Gíslason og leikmenn hans í þýska landsliðinu í handbolta unnu í dag öruggan sigur á Austurríki í undankeppni EM 2022.