Drögum úr viðbragði, rúmt er um íbúðina og Höskuldarstaðir á Reykjanesskaga

Orðlof

Hjartasorg

Athafnamaður í sjónvarpsviðtali: „Við þurfum að ávarpa þetta vandamál.“ 

Hér eru menn farnir að þýða beint (address the problem). Má ekki bara takast á við þetta, glíma við það, gefa því gaum? 

Annað sambærilegt dæmi er áskorun. Við búum nú stöðugt við alls kyns áskoranir (challenge). 

– Ef ég væri fenginn til að semja samræmt próf í íslensku mundi ég biðja nemendur að finna vel viðeigandi. íslensk orð, ekki aðeins í staðinn fyrir allar algengustu sletturnar heldur líka vandræðaþýðingar eins og þessar
tvær hér að ofan: áskorunina og það að ávarpa erfiða reynslu. 

Morgunblaðið 21.3.20. Tungutak, Baldur Hafstað; blaðsíða 26.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

Geldingadalur eða Geldingadalir

Títtnefnt örnefni í fjölmiðlum                                         

Athugasemd: Austan við Fagradalsfjall hófst eldgos 19. mars 2021 dal með þessu nafni. Á netkortum stendur ýmist Geldingadalur eða Geldingadalir og er ekki einhugur um þetta í fjölmiðlum og víðar. Síðarnefnda nafnið er á kortum Landmælinga. Á vefsíðunni Ferlir sem er afskaplega fróðlegur vefur um sagnfræði, örnefni og gönguleiðir, er eintalan notuð.

Á vefsíðunni nafnið.is er örnefnaskrá á jörðinni Hraun í Grindavík eftir Loft Jónsson og er þar talað um Geldingadali. Einn eiganda Hrauns talaði í Mogganum og Vísi um Geldingadali.

Að öllum líkindum bera dalirnir austan við Fagradalsfjall nafnið Geldingadalir. Þeir gætu verið þrír, litlir og frekar grunnir dalir.

Verra er ef margir dalir heita Geldingadalir. 

Morgunblaðið sagði í myndatexta 25.3.21:

Fyrsta sólarhringinn byrjaði hraunið að teygja anga sína um Geldingadali  …

Erfitt er að samþykkja þetta því hraunið hefur hingað til aðeins runnið í einum dal, ekki í aðra Geldingadali.

Dragist gosið á langinn versnar í því þegar hraun rennur úr Geldingadölum í Geldingadali. Einhver gæti hafa slasast í Geldingadölum en hvert á að senda björgunarsveit, lögreglu eða þyrlu. Leitarsvæðið stækkar óðum því dalirnir eru svo margir,

Má vera að þetta sé útúrsnúningur. Ég ber nafn sem er eitt hið algengasta á Íslandi. Stundum olli það ruglingi sérstaklega þegar áhyggjufullir dýraeigendur vildu tala við alnafna minn sem er dýralæknir. Ég reyndi að leysa út vandamálum vegna sauðburðar, meiðsla og mjaltavanda af alkunnri kurteisi, hjálpsemi og víðfeðmri þekkingu á dýralífi. Að öðru leyti hefur nafnið ekki valdið mér miklum vandamálum. Og þannig kann það að vera um Geldingadali.

Hins vegar ætla ég að tala áfram að tala um örnefnið í eintölu og ef ég þarf að segja hvert hraunið hafi runnið þá segi ég bara dalinn austan eða sunnan við Geldingadal. Málið útrætt.

Tillaga: Geldingadalur, Geldingadalur eystri, Geldingadalur syðri og Geldingadalirnir allir.

2.

„En klukkan átta í fyrramálið þá drögum við alveg úr viðbragði.“

Frétt á visir.is.                                         

Athugasemd: Björgunarsveitarmenn skiptast á að standa vakt. Slíkt kallast ekki „viðbragð„ og er alröng notkun á orðinu. 

Á málið.is segir um nafnorðið viðbragð:

Snöggur kippur, taka viðbragð; kippast til

Og einnig

• vera snarlegur í viðbragði
• sýna <lítil, engin> viðbrögð
• vera leiftursnöggur í viðbrögðum
• ná <góðu> viðbragði
• vera snöggur í viðbrögðum

Viðbragð er dregið af orðasambandinu bregðast við og er auðskiljanlegt nema þegar björgunarmenn í Grindavík halda að þeir séu „í viðbragði“ þegar þeir standa vakt við veg sem óheimilt er að aka um. Viðbragð getur ekki verið kyrrstaða án aðgerða.

Þar að auki skilst þessi málsgrein alls ekki. Hvað merkir að „draga alveg út viðbragði“? Eru björgunarsveitarmennirnir hættir á vaktinni eða verður þeim fækkað. Í fréttinni segir:

Við erum með nokkra hópa, þeir verða til átta í fyrramálið og svo hættum við störfum …

Þetta skil ég og þar með að þegar Grindvíkingar draga úr viðbragði eru þeir hættir. Velti því fyrir mér hvort ný mállýska hafi myndast í þessum ágæta bæ. 

Verra er að blaðamenn Vísis skuli skrifa svona orðalag umhugsunarlaust í fréttina. Nema auðvitað að þeir séu Grindvíkingar.

Tillaga: En klukkan átta í fyrramálið hættum við störfum.

3.

„Þing­maður sem ætlaði upp á móti Cu­omo stígur til hliðar.“

Fyrirsögn á frettabladid.is.                                         

Athugasemd: Fyrst ætlar þingmaðurinn upp og svo fer hann til hliðar. Skilur einhver þetta? Af hverju skrifa blaðamenn ekki einfalt mál í stað þess að flækja sig í klisjum eða heimskulegum þýðingum úr ensku.

Sá sem ætlar í framboð býður sig fram og þá kann að vera að hann fari á móti einhverjum öðrum. Sá sem „stígur til hliðar“ er ekki hættur, hann stígur bara bókstaflega til hliðar á göngu.

Tillaga: Þing­maður sem ætlaði á móti Cu­omo hættir við.

4.

„Mjög rúmt er um íbúðina og hún björt þar sem opin svæði eru bæði vestan- og austanmegin við hana.“

Fasteignaauglýsing í Fréttablaðinu 23.3.21.                                         

Athugasemd: Líklega á höfundur textans við að íbúðin sé rúmgóð, ekki að „rúmt sé um hana“ enda merkir það allt annað. Hér eru nokkur dæmi:

• Rúmt er um fólk; það hefur nóg pláss.
• Rúmt um fætur; ekki þrengir að þeim.
• Rúm fjárráð; hafi nóg fé til ráðstöfunar.
• Rúmir skór; ekki þröngir.
• Faraldurinn hefur staðið í rúmt ár; meira en ár er frá byrjun hans.

Af þessu má ráða að það sem er rúmt sé rúmgott. Sé rúmt um íbúðina merkir einfaldlega að ekkert þrengir að henni. Væri hér rætt um hús er ljóst að önnur þrengja ekki að því.

Málsgreinina mætti auðveldlega einfalda. Of mikið er um óþarfa orð og eru þau feitletruð hér að ofan. Tillagan er skárri.

Tillaga: Íbúðin er mjög rúmgóð og björt og opin svæði bæði vestan- og austanmegin við hana.

4.

„Staður­inn hef­ur hlotið nafnið 2Guys og er að sögn aðstand­anda „nýtt ham­borg­arakon­sept með áherslu á smass­borg­ara, sam­lok­ur og annað gúm­melaði.“

Frétt á mbl.is.                                          

Athugasemd: Af hverju ber veitingastaðurinn ekki íslenskt nafn? Hvað er eiginlega að fólki sem sýnir íslensku máli svona mikla lítilsvirðingu og notar ensku?

Hvað er „hamborgarakonsept“? Hvað er „smassborgari“? Ég veit svo sem hvað gúmmelaði merkir en öllu má nú ofgera.

Tillaga: Engin tillaga.

5.

„Geldingadalir við Fagradalsfjall eru á góðri leið með að fyllast af glóandi hrauninu og nýir hólar að myndast í landslaginu, líkt og þegar Hannes Hafstein orti um Hraun í Öxnadal um árið.“

Frétt á mbl.is.                                          

Athugasemd: Ekki er nú mikil reisn yfir þessari málsgrein en höfundurinn rembist við. Úr verður flatneskja sem líkisti ekki á neinn hátt stórkostlegu kvæði Hannesar Hafstein. Ofmælt er að segja að hólar séu að myndast í Geldingadal.

Tillaga: Engin tillaga.

6.

„Vísinda­menn á vegum Veður­stofu Ís­lands kanna nú hvort ný sprunga hafi myndast á Reykja­nesinu, um sjö kíló­metra norð­austur af Keili, við Höskuldar­staði.“

Frétt á frettabladid.is.                                          

Athugasemd:  Blaðamaðurinn nennir ekki að líta á landakort, misskilur og skrifar Höskuldarstaði í staðinn fyrir að skrifa Höskuldarvellir. Falleinkunn fyrir leti og þekkingarleysi. 

Þarna er ekki neitt eldgos heldur þekkt hverasvæði við Lambafell. Hverasvæðið er merkt á landakort Landmælinga. 

Almenna reglan er sú að við notum ekki ákveðinn greini með örnefnum.

Reykjanes er á Reykjanesskaga.

Fréttin birtist klukkan 12:06 og tíu klukkutímum síðar var ekki búið að leiðrétta hana. Öllum virðist sama, enginn les yfir, leiðréttir og samræmir.Allt bitnar á lesendum en þeir virðast engu skipta. Fréttablaðið ætlaði ráða til sín prófarkalesara síðasta sumar en vera má að enginn hafi viljað starfið.

Þann 27.3.21 kl 13:09 var ekki búið að leiðrétta fréttina, meira en tveimur sólahringum eftir að fréttin birtist. Hún verður ekki lagfærð héðan af heldur er blaðamanninum og Fréttablaðinu til ævarandi skammar að minnsta kosti svo lengi sem vefurinn lifir.

Tillaga: Vísinda­menn á vegum Veður­stofu Ís­lands kanna nú hvort ný sprunga hafi myndast við Höskuldarvelli á Reykjanesskaga.

Athugasemdir

[Torfi Stefánsson (IP-tala skráð) 26.3.2021 kl. 20:30]

Svo er það Kári (svo bregðast krosstré sem önnur tré): "Já, þaað vék að mér brosmild kona ..."