Forða dauðsföllum, neikvæð heilsufarsleg áhrif og rímið gossvæðið

Orðlof

Klósettrúlla

Tíminn líður ofboðslega hratt þegar maður er orðinn gamall. Ekkert líkt og á táningsárunum, þegar hann ætlaði bókstaflega aldrei að líða. 

Gárungi sagði mér um daginn að mannslífið væri eins og klósettrúlla. Þess færri blöð sem væru eftir, þeim mun hraðar snerist hún.

Þórir S. Gröndal, grein í Morgunblaðinu 29.3.21.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Segir að hægt hefði verið að forða mörgum dauðsföllum af völdum COVID-19.“

Fyrirsögn á dv.is.                                         

Athugasemd: Er hér átt við að hægt hafi verið að forða dauðsföllum eða fólki frá dauða? Á þessu er talsverður munur. 

Ofmælt og óþarft er að forða dauðsföllum. Frá hverju væri þá verið að forða þeim?

Blaðamaðurinn áttar sig ekki á sögninni að forða. Hún merkir að koma einhverju undan, koma einhverjum undan eða burtu. Gott dæmi er að forða verðmætum úr brennandi hús. Ekki forða brunanum. Forða bókum frá eyðileggingu, ekki forða eyðileggingunni.

Mikilvægast er að forða fólki frá dauða.

„Af völdum“ er merkir hér vegna. Hið síðarnefnda er forsetning sem hentar oft ákaflega vel.

Tillaga: Segir að hægt hefði verið koma í veg fyrir dauðsföll vegna COVID-19

2.

„Ef hundar drekka vatn á svæðinu, éta snjó, eða sleikja þófa getur það haft neikvæð heilsufarsleg áhrif.“

Fyrirsögn á visir.is.                                          

Athugasemd: Blaðamaðurinn skrifar stofnanamál. Eitrun getur skaðað heilsu hunda en „neikvæð heilsufarsleg áhrif“ er afspyrnu lélega orðalag, keimlíkt ensku: 

Negative health effect.

Orðalagið kemur frá Matvælastofnun, sjá hér. Svona orðalag er stofnanamállýska. Hún ber það með sér að fólk á helst ekki eða skrifa eins og almenningur, nauðsynlegt hefja sig upp yfir hann.

Og blaðamaður Vísis birtir þetta orðrétt, ekki sem tilvitnun heldur eins og hann hafi skrifað þetta sjálfur. Þar með er vitleysunni dreift út um allar jarðir. Einungis vantar að segja að þetta sé gullaldarmálfar.

Tillaga: Drekki hundar vatn í Geldingadal, éti snjó, eða sleiki þófa getur það skaðað heilsu þeirra.

3.

„En þeir sem ætla í eldgosaleiðangur á morgun þurfa að búa sig vel því það verður kalt á morgun.“

Fyrirsögn á ruv.is                                        

Athugasemd: Annað hvort er þetta fljótfærni eða blaðamaðurinn er óvanur skrifum. Hann hefði auðvitað getað skrifað svona:

En þeir sem ætla í eldgosaleiðangur á morgun þurfa að búa sig vel á morgun því það verður kalt á morgun.

En hann var svo klár að hann notaði „á morgun“ bara tvisvar. Ég velti því samt fyrir mér hvort ekki hefði verið vissara að endurtaka það þrisvar svo lesendur skildu nú almennilega hvað hann ætti við. 

Tillaga: En þeir sem ætla að skoða eldgosið á morgun verða að búa sig vel því þá verður kalt.

4.

„Rímið gossvæðið. Umferð bönnuð. Ný sprunga að myndast.“

Smáskilaboð til ferðamanna við Geldingadali kl. 12:10, 5.4.21.                                        

Athugasemd: Löggan kann ekki að skrifa. Þetta sést best í löggufréttum fjölmiðlanna sem margir blaðamenn asnast til að birta orðréttar.

Með smáskilaboðum á gossvæðinu í Geldingadölum skipar löggan okkur göngumönnum að „ríma“ gossvæðið en getur ekki druslast til að skrifa rétt. 

Og ég fékk einnig sendingu frá „112“, hver sem það nú er. Fyrirbrigðið „112“ kann ekki stafsetningu frekar en löggan.

Auðvitað datt mér ekki hug að fara af gossvæðinu enda var fyrirskipunin um allt annað. Göngumaður getur varla skilið hana nema bókstaflega. Stafsetning skiptir máli. Rangt stafsett orð getur valdið misskilningi. Dæmin eru mýmörg.

Jæja, en ég get svo sem nefnt fjölmörg orð sem ríma við orðið „gosssvæðið“. Hér er slatti:

Atkvæðið, bannsvæðið, bersvæðið, bjargræðið, blóðflæðið, brjálæðið, bráðræðið, einræðið, eldstæðið, forræðið, frjálsræðið, frumkvæðið, granstæðið, gullæðið, hafsvæðið, hagræðið, handklæðið, harðræðið, heilræðið, hjálpræðið, húsnæðið, jafnræðið, jarðnæðið, kaupsvæðið, kjaftæðið, landsvæðið, leiksvæðið, loftflæðið, látæðið, líkklæðið, lýðræðið, miðsvæðið, málæðið, siðgæðið, sjálfræðið, sjálfstæðið, skrifræðið, smáræðið, snarræðið, stjórnsvæðið, tilræðið, tjaldstæðið, tjaldsvæðið, vefsvæðið, verkstæðið, viðkvæðið, áklæðið, ákvæðið, áræðið, ódæðið, ónæðið,, úrræðið þingræðið, þorpstæðið.

Að vísu fékk ég aðstoð á vefsíðunni rímorðabók sem er einstaklega hjálpleg leirskáldum.

Hér er fyrripartur sem góðviljaður maður sendi mér:

Rímið Geldingadala gossvæðið, 
góðu bestu, afsakið ónæðið.

Og botni nú þeir sem geta. Munum samt að ríma er ekki sama og rýma og það gefur ansi marga möguleika.

Tillaga: Rýmið gossvæðið. Umferð bönnuð. Ný sprunga að myndast.

5.

„Brjálaðir út í Mourinho sem var gómaður við að ljúga um helgina.“

Fyrirsögn á dv.is.                                         

Athugasemd: Þegar talað er um að góma einhvern er átt við að sá hafi verið gripinn við eitthvað tiltæki. Vel má vera að maðurinn hafi logið og það vitnast. Betur fer á því að segja að hann hafi verið staðinn að ósannindum. Orðið lygi er svo þrungið neikvæðri merkingu að erfitt getur verið að draga það til baka.

Ekki er alltaf nauðsynlegt að kalla það lygi sem reynist ósatt. Samheitin eru mörg og ekki öll yfirgengileg. Nefna má ósannindi, blekkingu, uppspuna, fleipur, fals, bull, ímyndun, skrök, blaður, ýkjur, fjarstæðu, rangfærslur, getsakir, blekkingu, staðlausa stafi, þvælu, plat og jafnvel misskilning.

Erfitt er að átta sig á því hvað blaðamaðurinn á við með „lygum“. Fréttin er ekki vel skrifuð. Hún ber þess merki að blaðamanninum sé ansi heitt í hamsi út í þennan Mourinho og kunni ekki orð eins og nefnd voru hér að ofan.

Tillaga: Brjálaðir út í Mourinho sem var staðinn að ósannindum um helgina.