Flóðbylgja eftirkasta, gos sýnir breytingar og samanstendur af

Orðlof

Nýtt í málinu

Ef tiltekin nýjung hefur komið upp fyrir 20 árum eða meira, er farin að sjást í rituðu máli, nokkur fjöldi fólks hefur hana í máli sínu, og börn sem tileinka sér hana á máltökuskeiði halda henni á fullorðinsárum, finnst mér mál til komið að viðurkenna hana sem málvenju og þar með „rétt mál“.

Það þarf ekki endilega að þýða að hún sé talin æskileg í hvaða málsniði sem er, en það þýðir að hún er ekki fordæmd og fólk sem hefur hana í máli sínu er ekki litið hornauga eða hneykslast á því.

Eiríkur Rögnvaldsson.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Læknar sjá fram á „flóðbylgju“ eftirkasta.“

Frétt á mbl.is.                                         

Athugasemd: Eftirköst merkja afleiðingar og þá oftast slæmar. Hvernig er hæg að orða afleiðingar sjúkdóms sem „flóðbylgju eftirkasta“? Orðalagið er afspyrnu vond þýðing.

Í enska fjölmiðlinum Guardian segir:

Health systems should be prepared´: doctors bracd for tsunami of long Covid.

Hér er átt við langvarandi afleiðingar af Covid. Vissulega er „tsunami“ flóðbylgja en þegar orðið „eftirköst“ bætist við verður setningin stirðbusaleg eða bara hnoð.

Grundvallaratriði í þýðingu er ekki að skilja ensku orðin heldur að koma merkingu þeirra yfir á skiljanlega íslensku. Tillagan hér fyrir neðan er miklu skárri.

Í fréttinni er tönglast á orðinu „eftirköst“ sem jaðrar við nástöðu. Í henni segir:

Í þeim til­gangi að skilja bet­ur hvers vegna fólk upp­lif­ir mismunandi og mis­mik­il eftirköst í kjöl­far Covid-19 …

Hér hefði verið skárra að tala um mismiklar afleiðingar af sjúkdóminum.

Tvennt er áberandi við fréttina: Í fyrsta lagi er greinilegt að þýðandinn ekki vanur skrifum. Og í öðru lagi virðist enginn hafa lesið fréttina yfir og reynt að leiðbeina. Afleiðingin bitnar fyrst og fremst á okkur áskrifendum blaðsins.

Tillaga: Læknar sjá fram á gríðarlegar slæmar afleiðingar.

2.

„Við höf­um nátt­úru­lega séð það í þessa um það bil 100 daga sem gosið hef­ur staðið að það hef­ur sýnt breyt­ing­ar.“

Frétt á mbl.is.                                         

Athugasemd: Breytingar sjást á eldgosi, það sýnir þær ekki vegna þess að hefur ekki sjálfstæðan vilja eða hugsun.

Orðin eru höfð eftir viðmælenda blaðamannsins. Hann tekur upp allt sem sagt er og skrifar það orði til orðs rétt eins og mikil speki sé þar sögð á gullaldarmáli. Svo er nú ekki. Þetta er talmál sem blaðamaðurinn hefði átt að hafa í óbeinni frásögn.

Þetta segir viðmælandinn í fréttinni:

„Við höf­um nátt­úru­lega séð það í þessa um það bil 100 daga sem gosið hef­ur staðið að það hef­ur sýnt breyt­ing­ar. Þetta eru náttúrulega bara óróa­mæl­ing­ar sem gefa til kynna hvað er að ger­ast þarna í efstu lög­um gígs­ins. Hann hef­ur nátt­úru­lega bara breyst með tíð og tíma, kvikustróka­virkni, hraun­flæði og þetta hef­ur farið svona fram og til baka.“

Sem sagt, dæmigert talmál með tilheyrandi endurtekningum. Blaðamaðurinn gerir lesandanum engan greiða með svona skrifum, þvert á móti. Þannig fer þegar athygli beinist að viðmælandanum en ekki því sem hann segir.

Í fréttinni segir:

Björn seg­ir að áætlan­ir al­manna­varna hverf­ist um aukna eft­ir­fylgni með allri breyttri hegðun goss­ins og þá hvort bú­ast megi við að það fari að streyma fram á nýj­um stöðum úr nýj­um gíg­um. 

Hvað streymir? Er það til of mikils mælst að nefna þarna kviku eða hraun og ljúka þannig við frásögnina á eðlilegan hátt? Þar að auki er hún óþarflega flókin, dálítið hnoð.

Tillaga: Á gostímanum hafa sést ýmsar breytingar.

3.

„… hvort óróinn sem féll töluvert á níunda tímanum í gær væri byrjunin á endanum á gosinu í Geldingadölum.“

Frétt á visir.is                                        

Athugasemd: Í gamla daga þótti þessi orðaleikjabrandari ansi góður: 

Hvað myndir þú gera ef þú værir einn á eyðieyju og aðeins með eitt franskbrauð til matar? Jú, skera báða endana af og borða brauðið endalaust.

Grundvallarmunur er á sögninni að enda og nafnorðunum endi og endir.

Nafnorðin beygjast svona:

endi(nn) endir(inn)

enda(nn) endi(inn)

enda(anum) endi(num)

enda(ans) enda(ns)

Gosið í svokölluðu Geldingadölum hefur eðlilega engan enda en tekur einhvern tíma enda. Margir hafa farið að gosstöðvunum og sest á stein og horft á eldinn. Tvisvar verður sá feginn sem á steininn sest og er þá staðið upp áður en afturendanum verður of aumur eða kaldur.

Gosið heldur samt áfram að því er virðist endalaust þó hlé sé alltaf á milli stróka.

Tillaga: … hvort óróinn sem féll töluvert á níunda tímanum í gær væri byrjunin á endinum á gosinu í Geldingadölum.

4.

„Zuma í steininn.“

Fyrirsögn á blaðsíðu 11 í Morgunblaðinu 30.6.21.                                       

Athugasemd: Gjörspilltur fyrrum forseti Suður-Afríku var dæmdur í fangelsi. Fyrirsögnin er nokkuð skemmtileg vegna þess að í íslenskum löggufréttum er aldrei tekið svona til orða þegar óknyttafólki er sett í fangelsi.

Á samræmdu stofnanamáli og í ljósi félagslegrar nærfærni við þá sem eru svo óheppnir að brjóta lög eru menn á Íslandi vistaðir í fangaklefa. Hins vegar þarf ekki að hafa áhyggjur af útlendum hröppum, þeim er stungið í steininn eins og vera ber.

Fréttin er stutt og í henni stendur:

… dæmdur í hæstarétti landsins til 15 mánaða fangelsisvistar vegna spillingar.

Blaðamenn kikna í hnjáliðum þegar þeir fjalla um afbrot og grípa þá ósjálfrátt til löggumálsins enda má helst ekki orða löggumál á alþýðumáli. Zuma þessi var ekki dæmdur í fangelsi heldur til „fangelsisvistar“. Minna mátti það nú ekki vera svona samræmisins vegna.

Tillaga: Engin tillaga.

5.

„… segist telja að röðin samanstandi bæði af boðuðum einstaklingum og eins fólki sem er að mæta upp á von og óvon.“

Frétt á ruv.is.                                       

Athugasemd: Orðið „samanstendur“ er bæði misnotað og ofnotað. Ástæðan er fyrst og fremst áhrif frá ensku. Í stað þess að segja að í röðinni sé fólk af ýmsu tagi finnst blaðamanninum rétt að orðað það svo að „röðin samanstendur af fólki af ýmsu tagi“.

Þarna er talað um einstaklinga og fólk. Er einhver ástæða til þess?

Frekar kjánalegt.

Tillaga: … segist telja að í röðinni sé bæði fólk sem var boðað og einnig það sem kom upp á von og óvon.

6.

„Skaut atvinnukylfing með tvo látna á pallinum.“

Fyrirsögn á visir.is.                                       

Athugasemd: Þetta er illa gerð fyrirsögn, samhengislaus og lítt áhugaverð. Svo virðist sem blaðamenn geti vart lengur búið til góðar fyrirsagnir. Flestir íslenskir fjölmiðlar hafa tekið upp aðferðir gulu pressunnar sem svo er nefnd í útlandinu. Höfða til lægri hvata og forvitni

Samkvæmt fréttinni finnst látinn maður:

Siller reyndist með skotsár á höfði …

Svo segir:

Annar þeirri reynist vera …

Fljótfærnin er talsverð og áberandi fátæklegt orðaval.

Tillaga: Engin tillaga.