Aðstoð varðandi eldsneyti, sætir þar fangelsi og hundruð er saknað

Orðlof

Framburður

Í seinni tíð hins vegar, og þá er ég eiginlega að meina á síðustu mánuðum, hef ég tekið eftir hinum ýmsu tilbrigðum við framburð sérhljóða í miðjum orðum. Ég veit ekki hvort þetta er kerfisbundið, a.m.k. er þetta ekki bundið við latmælin hakka og lakka (hækka, lækka), mér finnst þetta beinlínis út og suður, en hef hvorki á því haldbærar skýringar né fræðiheiti. Kannski ég reyni að færa hér fram nokkur dæmi, því ég hef í alvörunni tekið glósur. 

Þetta byrjaði með hangikjötinu. Sjónvarpsauglýsing um jólin sagði: „Íslenskt hangikjöt, höfðin sem við elskum“ (hefðin). Og þá fór ég að skrifa niður. 

Barn í viðtali sagði „það var arfitt að vera einn heima“ (erfitt), en ég bar mig síður eftir línum barna. 

„Hvað var það sem tröflaði?“ spurði þá manneskja í útvarpinu og ég fór aftur að glósa. 

„Kannski akkert (ekkert),“ var svarið, „en þarna eru einstaklingar sem landa (lenda) milli kerfa“. 

Tungutak á blaðsíðu 20 í Morgunblaðinu 17.7.21. Sigurbjörg Þrastardóttir.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„… og hefur jafnvel sjálft þurft að fá aðstoð varðandi eldsneyti frá Íran!“

Forystugrein Morgunblaðsins 16.7.21.                                     

Athugasemd: Við fyrstu sýn fannst mér þetta hálf hjárænulegt orðalag, ekki vitlaust en illa skrifað. Í Málfarsbankanum segir:

Orðinu varðandi er oft hægt að sleppa. Frekar skyldi tala um að njóta stuðnings meirihluta þingmannanna í viðræðunum en „njóta stuðnings meirihluta þingmanna varðandi viðræður“.

Með stoð í þessu finnst mér tillagan hér fyrir neðan miklu betri. Sleppa hreinlega „aðstoð varðandi“. 

Á öðrum stað í Málfarsbankanum segir og er mælt með því að lesa allan kaflann en hér er örstutt brot úr honum:

Elsta dæmi sem ég fann í fórum mínum með forsetningunni varðandi (’er varðar, snertir’) er frá árinu 1947: 

Sonur gullsmiðsins á Bessastöðum. Bréf til Gríms Thomsen og varðandi hann. 

Þetta dæmi finnst mér ágætt og það er talsverður munur á bréfum um Grím Thomsen og bréfum varðandi Grím Thomsen.

Einnig segir í forystugrein Morgunblaðsins:

Tekið er eftir því í Bandaríkjunum hversu slöpp og bitlaus viðbrögðin þeirra sem sjá um ákvarðanir Hvíta hússins hafa verið. 

Þakka má fyrir að þarna sé ekki notað rassbagan „ákvarðanataka“. Engu að síður er þetta arfaslæm málsgrein. Skárra hefði verið að orða þetta á þessa leið:

Tekið er eftir því í Bandaríkjunum hversu slöpp og bitlaus viðbrögð ríkisstjórnarinnar hafa verið.

Þeir sem „sjá um ákvarðanir Hvíta hússins“ er ríkisstjórn Bandaríkjanna [„the government“ eins og þarlendir orða það). Enginn „sér um ákvarðanir Hvíta hússins“ enda ákveður það ekki neitt þó oft sé nafn hússins notað sem samheiti yfir ríkisstjórnina.

Af stílnum má ráða að Davíð Oddsson skrifaði ekki forystugreinina.

Tillaga: … og hefur jafnvel sjálft þurft að fá eldsneyti frá Íran!

2.

„Þá voru ellefu nemendur til viðbótar handteknir og ráðist var inn á heimili 18 blaðamanna, að minnsta kosti þrír þeirra voru …“

Frétt á blaðsíðu 17 í Morgunblaðinu 17.3.21.                                     

Athugasemd: Annað hvort ætti að rita tölur með bókstöfum eða tölustöfum. Ekki fer vel á því að grauta þeim saman eins og gert er í fréttinni. Samræmi er mikilvæg dyggð í skrifum. 

Ástæða er til að hvetja þá sem skrifa texta til að nota bókstafi, að minnsta kosti þegar tölurnar eru lágar:

1. þrír
2. þrettán
3. tuttugu og þrír
4. sjötíu og þrír
5. eitt hundrað tuttugu og þrír
6. sjö hundruð þrjátíu og þrír
7. eitt þúsund fjögur hundruð þrjátíu og þrír
8. eitt hundrað þúsund átta hundruð áttatíu og þrír
9. ein milljón fjögur hundruð fimmtíu og sex þúsund og þrír.

Hafa má í huga það sem segir í Málfarasbankanum:

Við ritun talna inni í texta er mælt með því að a.m.k. þær tölur sem beygjast, tölurnar einn, tveir, þrír og fjórir, séu ritaðar með bókstöfum. 

Öðru máli gegnir í töflum ýmiss konar og stærðfræðilegum útreikningum, þar fer oft betur að rita tölurnar með tölustöfum. 

Oft fer líka illa á því að skrifa sumar tölur með bókstöfum og aðrar með tölustöfum, dæmi: 

Hún reyndi við prófið fjórum – 5 sinnum. 

Hér hefði farið betur að rita báðar tölurnar með bókstöfum eða tölustöfum.

Sumir hafa það fyrir reglu að rita tölur undir tuttugu með bókstöfum. Aðrir miða við hærri tölur.

Fátítt er að skrifarar noti tölustafinn einn (1) einan og sér. Til dæmis að 1 hafi unnið eða verið heppinn. Þetta hefur þó sést í fjölmiðlum.

Tillaga: Ellefu nemendur til viðbótar voru handteknir og ráðist var inn á heimili átján blaðamanna, að minnsta kosti þrír þeirra voru …

3.

„… en héraðið er heimahérað Zuma og sætir hann þar fangelsi.“

Frétt á blaðsíðu 17 í Morgunblaðinu 17.3.21.                                     

Athugasemd: Sögnin að sæta merkir að verða fyrir. Af því leiðir að hún á ekki heima þarna heldur sögnin að vera. Hann er þarna í fangelsi. 

Mikilvægt er að þeir sem leggja fyrir sig blaðamennsku hafi góðan skilning á íslensku máli. Hann fæst aðeins með miklum lestri frá barnæsku. Of seint er að byrja að skrifa ef enginn er bakgrunnurinn.

Tillaga: … en héraðið er heimahérað Zuma og er hann þar fangelsi.

4.

„Hundruð er enn saknað sem horfið hafa í flóðunum sem hafa riðið yfir vesturhluta Evrópu undanfarna daga.“

Frétt á visir.is.                                      

Athugasemd: Hér er átt við að mjög margra sé saknað, jafnvel svo skipti hundruðum. Orðið hundruð beygist svona í fleirtölu:

• hundruð
• um hundruð
• frá hundruðum
• til hundraða

Í Málfarsbankanum er bent á að hundrað er notað sem óbeygt lýsingarorð. Dæmi:

• Maðurinn týndi hundrað krónum, það er 100 krónum
• Á tjörninni eru hundrað endur, það er 100 endur

Sé hins vegar verið að tala um mikinn fjölda þá beygist það í fleiritölu og tekur með sér eignarfall. Dæmi:

• Maðurinn týndi hundruðum króna, það er miklu fé
• Á tjörninni eru hundruð anda, það er mjög margar endur

Ofangreint hefur aðeins verið einfaldað frá því sem segir í Málfarsbankanum.

Af fréttinni má ráða að mjög margir hafi týnst í flóðunum, ekki „horfið“. Því er réttara að tala um að hundruða sé saknað.

Tillaga: Hundruða er enn saknað í flóðunum sem hafa riðið yfir vesturhluta Evrópu undanfarna daga.