Fremja músík, fá mikinn sýnileika og sigla í háu vatni

Orðlof

Íslenskan hvarf í Kanada

Fjölmargir sem komnir voru á efri ár á seinni hluta síðustu aldar höfðu þá sögu að segja að þeir hefðu lært íslensku í foreldrahúsum en hún hefði síðan verið barin úr þeim í skóla þar sem börnum var bannað að tala íslensku við félaga sína til þess að þjálfa þau í ensku. 

Málið lokaðist því smám saman inni á heimilum og orðaforðinn takmarkaðist við fjölskyldulíf og persónulegar frásagnir. Opinber umræða fór fram á ensku. 

Enda þótt margir hafi lært að lesa á íslensku skrifuðu þeir lítið á því máli og fengu ekki mikla skipulega þjálfun við málnotkun og málbeitingu.

Tungutak. Gísli Sigurðsson. Blaðsíða 20 í Morgunblaðinu 24.7.21. 

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Það var yndislegt að halda áfram að „fremja“ músík. Og frábært að einhver var að hlusta …“

Frétt á mbl.is.                                      

Athugasemd: Vel gert hjá blaðamanninum að setja orðið fremja í gæsalappi. Bendir til að að hann skilji að orðalagið „fremja músík“ er ekki gott. Best hefði verið ef hann hefði breytt orðalagi viðmælandans á svipaðan hátt og er í tillögunni hér fyrir neðan.

Gefum ekki eftir og leitumst við að tala eðlilegt mál. Auðvitað hefur orðið músík fyrir löngu fengið þegnrétt í íslensku máli. Hins vegar er orðið tónlist svo undurfagurt að það má ekki gleymast.

Tillaga: Það var yndislegt að halda áfram að semja tónlist. Og frábært að einhver var að hlusta …

2.

„… þegar við erum að reyna að byggja upp nýja búð Mt. Hekla.“

Frétt á blaðsíðu 4 í Morgunblaðinu 22.7.22.                                     

Athugasemd: Af réttinni má ráða að fyrirtækið Rammagerðin sé að opna verslun sem á að heita „Mt. Hekla“. Skammstöfunin er enska og merkir „mount“ eða „mountain“, það er hæð eða fjall.

Metnaður margra fyrirtækjaeigenda er sáralítill. Þeir vaða áfram i blindni, vilja gera út á útlenda ferðamenn og nota til þess nafn eldfjallsins Heklu og bæta við ensku skammstöfuninni „mt“. Er mönnum algjörlega sama um íslenskt mál?

Tillaga: Engin tillaga.

3.

„Húsavíkurbær fékk mikinn sýnileika á síðasta ári …“

Frétt á blaðsíðu 38 í Morgunblaðinu 22.7.22.                                     

Athugasemd: Hvað merkir að „fá sýnileika“? Þeir sem rembast við að skilja gætu komið með á skýringu að bærinn hafi verið „áberandi“ í fjölmiðlum á síðasta ári.

Hins vegar eru sumir þannig gerðir að þeir kunna ensku betur en íslensku. Sjaldan er ofsagt að enskan er nafnorðamál en íslenskan byggir á sagnorðum. Oft er betra að lengja aðeins setningar eða málsgreinar til að koma réttri hugsun til skila. 

Á sömu opnu og ofangreind frétt birtist er dálítið skondin auglýsing, raunar er hún samsett. Í efri hluta hennar auglýsir fyrirtækið „Kaldbaks Kot“. Að vísu ættu orðin að vera eitt; Kaldbakskot, en margir ljúga sig frá íslenskri réttritun. Væri hér farið eftir niðurlægingarstefnunni ætti fyrirtækið að heita „Kaldbakur cottage. 

Hægra megin er auglýsing frá fyrirtæki sem kallast „Geosea“ og býður upp á nokkuð sem heitir „geothermal sea baths“. Ég er ekki vel að mér í útlenskum málum og veit ekkert hvað átt er við. Sé þó að á ljósmyndinni er fólk í vatni sem er heitt því gufa stígur upp.

Ég hef mikið dálæti á Húsvík en aldrei mun ég fara í bað í „geosí“. Hef ekki geð í mér að heimsækja íslensk fyrirtæki sem heita útlenskum nöfnum.

Tillaga: Húsavíkurbær var áberandi á síðasta ári …

4.

„… en henni barst tilkynning um fjórar kindur á bjargbrún í Tindaskaga neðan Skjaldbreiðar.“

Frétt á ruv.is.                                      

Athugasemd: Tindaskagi er sunnan í Skjaldbreið, ekki „neðan“ hennar. Í fréttinni á vef Ríkisútvarpsins er vitnað í skrif meðlima í björgunarsveit á Facebook. Þar er sama orðalag; „neðan Skjaldbreiðar“. 

Blaðamenn verða að skoða heimildir sínar með varúð, ekki afrita texta án þess að gæta að því hvað segir í honum. Hins vegar styður myndbandið sem fylgir fréttinni við hana og er afar athyglisvert.

Það sem hér er sagt er ekki alveg einhlítt. Stundum er sagt að hinn eða þessi staðurinn sé undir fjallinu. Þó ekki bókstaflega heldur er átt við að hann sé við brekkurætur eða nálægt þeim.  

Skáldið og presturinn Matthías Jochumson bjó eitt sinn á Móum á Kjalarnesi. Einu sinni sat hann ásamt vini sínum, sem ég man ekki í augnablikinu hver var, í heimspekilegum samræðum. Matthías sagði þá í háfleygu þönkunum sínum; Hvað skyldi nú Esjan vera þung? Og vinurinn svaraði að bragði: Það ættir þú að vita sem býrð undir henni.

Tillaga: … en henni barst tilkynning um fjórar kindur á bjargbrún í Tindaskaga sunnan Skjaldbreiðar.

 

5.

„Setningarathöfn Ólympíuleikanna fer nú fram.“

Hádegisfréttir Ríkisútvarpsins 23.7.21.                                     

Athugasemd: Líklega átti þulurinn við að verið sé að setja Ólympíuleikanna. Auðvitað skiptir miklu máli að tala ekki óbreytt alþýðumál. Sem betur fer hefja margir blaðamenn sig upp yfir flatneskjuna og skrifa einstaklega fagurt stofnanamál sem byggir á nafnorðum rétt eins og gert er í tungumálinu sem talað er í flestum sjónvarpsmyndum og bíómyndum.

Tillaga: Nú er verið að setja Ólympíuleikanna.

6.

„Þessi 35 ára gamla hlaupadrottning er skráð til leiks í …“

Frétt á blaðsíðu 10 í sunnudagsblaði Morgunblaðsins 24.7.21.                                     

Athugasemd: Í fréttum um íþróttir eru algeng tilgerðaleg skrif. Þetta er leiðigjarnt til lengdar vegna þess að við lesendur viljum bara fá fréttirnar án skrúðmælgi.

Sú sem sagt er frá hefur verið sigursæl í hlaupum og á ugglaust skilið titilinn hlaupadrottning. Ekki skal það gagnrýnt en hvað hefur orðið um einfalt mál í íþróttalýsingum?

Tillaga: Hún er 35 ára og tekjur þátt í …

7.

„Það er hægt að sigla í þeim í 5-8 sentimetra háu vatni og …“

Frétt á blaðsíðu 24 í sunnudagsblaði Morgunblaðsins 24.7.21.                                   

Athugasemd: Varla er ég einn um að skilja ekki þessa málsgrein. Helst dettur manni í hug að hér sé átt við að vatnið sé þetta djúpt. Vatn er sjaldnast hátt nema ár í vexti og stöðuvötn sem hafa stækkað vegna leysinga. Yfirleitt eru ár og vötn talin djúp eða grunn.

Tillaga: Hægt er að sigla þeim í 5 til 8 sentímetra djúpu vatni …