Nostra að húsi, lærisveinar þjálfara og fljótustu löggubílarnir

Orðlof

Íþrótt

Íþrótt er samsett orð þó lítið sé. Seinni hluti orðsins er líklega skyldur orðinu þróttur afl, þol; hreysti, en hinsvegar er fyrri hlutinn, í-, nokkur ráðgáta. 

Oft er talið að það sé sprottið af orðunum ið og íð (sbr. iðn). Upphaflega hefði orðið þá átt að vera íð-þrótt og gæti merkt: ‘iðn stunduð af þrótti og elju’, enda hafði orðið mun víðari merkingu áður fyrr og var notað um ýmiss konar athafnir sem kröfðust ákveðinnar leikni, t.d. hannyrðir og kveðskap.

Orðaborgarar. 

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„… notuðu öll frí í fimm ár til að nostra að húsinu.“

Myndatexti á frettabladid.is.                                      

Athugasemd: Sögnin að nostra er falleg. Ekki er ljóst hver uppruni þess er, en það merkir að vinna hægt og af nákvæmni eins og segir á málinu.is.

Ég þekki orðalagið að nostra við eitthvað. Þeir eru til sem nostra við hárið á sér, ég þarf þess ekki. Fullyrða má að rangt sé að orða það svo að verið sé að „nostra að einhverju“.

Tillaga: … notuðu öll frí í fimm ár til að nostra við húsið.

2.

„Laxness var fyrirlitinn alveg.“

Frétt á ruv.is.                                      

Athugasemd: Nokkur vandi er að taka viðtöl sem ætluð eru til flutnings í hljóðvarpi og sjónvarpi. Spyrja þarf réttra spurninga, koma viðmælandanum á flug og á eftir að klippa, henda því sem ekki er áhugavert. Sumir kunna slíkt afar vel og margir þeirra starfa á rás eitt á Ríkisútvarpinu.

Svo vandast málið þegar gott viðtal er skrifað niður til birtingar á vef stofnunarinnar. Sérkenni viðmælandans verða oft að engu eins og ofangreind tilvitnun ber með sér. Áherslan á „alveg“ er sönn og gegnheil í tali en verður nánast að horngrýti í rituðu máli. Þess vegna er mikilvægt að færa það til betri vegar sem maðurinn segir. Auðvitað er það hart en nauðsynlegt engu að síður.

Hvernig á þá að orða ofangreint svo vel fari í rituðu máli? Hér er tillaga.

Þess ber að geta að viðtalið er afar skemmtilegt og má hiklaust mæla með því við alla.

Tillaga: Laxnes var algjörlega fyrirlitinn.

3.

„Lærisveinar Arons Kristjánssonar í Barein voru nálægt því að vinna sinn fyrsta leik í handboltakeppninni á Ólympíuleikunum í Tókýó í dag.“

Frétt á visir.is.                                      

Athugasemd: Flestar þjóðir senda fullnuma einstaklinga í landsleiki en ekki lærlinga í íþróttinni.

Þetta er ekkert grín. Fjölmargir íþróttablaðamenn halda að þeim leyfist að breyta merkingu orða. Lærisveinn merkir nemandi eða lærlingur. Fullorðnir menn sem fá laun fyrir að iðka íþrótt sína eru ekki lærlingar. Þeir taka við fyrirskipunum og leiðbeiningum frá þjálfara sínum og reyna síðan að útfæra á leikvellinum. Fráleitt er að kalla leikmenn lærisveina, slíkt ber vitni um lélegan málskilning. 

Tillaga: Leikmenn Arons Kristjánssonar í Barein voru nálægt því að vinna sinn fyrsta leik í handboltakeppninni á Ólympíuleikunum í Tókýó í dag.

4.

„Hún sagði í samtali að lausagjóska sem enn er til staðar sé öll að hverfa vegna vatns- og vindrofs.“

Frétt á blaðsíðu 2 í Morgunblaðinu 27.7.21.                                     

Athugasemd: Berum saman tilvitnaða textann hér fyrir ofan við tillöguna fyrir neðan. Í henni er sleppt orðalaginu „sem enn er til staðar“. Tillagan er miklu betri og skýrari.

Lausagjóska er líklega aska, vikur og gjall. 

Tillaga: Hún sagði í samtali að lausagjóska sé að hverfa vegna vatns- og vindrofs.

5.

„Nokkuð stöðugur straumur ferðamanna hefur komið til landsins að undanförnu.“

Myndatexti á forsíðu Morgunblaðsins 27.7.21.                                     

Athugasemd: Orðið straumur er myndlíking; fólk streymir til landsins. Því er líkt við læk eða á sem streymir niður á við eða sjávarstraumar.

Straumur kemur varla né fer, hann er. Þar af leiðandi er ofmælt er segir í textanum að „straumur ferðamanna komi til landsins“. 

Tillaga: Nokkuð stöðugur straumur ferðamanna hefur verið til landsins að undanförnu.

6.

„Fljótustu löggubílarnir.“

Fyrirsögn á mbl.is.                                      

Athugasemd: Nokkur munur er á lýsingarorðunum fljótur og hraðskreiður, sé rætt um bíla. Aldrei eru bílar fljótir, en þeir geta verið hraðskreiðir. 

Flestir hljóta að greina muninn á þessum tveimur orðum. Að minnsta kosti virðist blaðamaðurinn gera það því í fréttinni er talað um hraðskreiða bíla, ekki fljóta. Líklega hefur einhver annar skrifað fyrirsögnina.

Tengt þessu er árátta sumra íþróttablaðamanna að tala um „fljótasta markið“ í boltaleikjum. Þá er átt við mark sem skorað er sem næst upphafi leiks. Þess ber að geta að mörk í fótbolta og handbolta eru alltaf á sama stað, njörvuð niður. 

Tillaga: Hraðskreiðustu löggubílarnir.