Menning ríður til falls, feðurnir sem stofnuð Bandaríkin og Nábrókin sem fer fram

Orðlof

Altan

Altan er eitt af mörgum tökuorðum úr dönsku sem voru algeng fyrr á öldinni. Síðan tók orðið svalir við og nú heyrist danska orðið sjaldan. […]

Orðaborgarar. 

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„… bestu staðirnir til að búa á ef siðmenningin myndi ríða til falls.“

Frétt á visir.is.                                      

Athugasemd: Ofnagreind tilvitnun á ekki við reiðmennsku af neinu tagi. Orðatakið að riða til falls er þekkt og á ekkert skylt það að ríða, hvorki hestum né öðrum. 

Sá sem riðar er óstyrkur á fótunum. Sumir fá sjóriðu þegar í land er komið. Í jarðskjálftum getur ýmislegt riðað til falls. Svo er líka með ýmis ríki. Þýskaland nasismans riðaði til falls í lok seinni heimsstyrjaldarinnar og féll svo. Sama beið kommúnismans víðast í veröldinni.

Svo má spyrja sig hvort siðmenningin „falli“ vegna „… fjármálakreppu, loftslagsbreytingum, náttúruhamförum eða alvarlegs heimsfaraldurs.“? Breytist fólk í fól og umturnast allir í einu vetfangi eins og í hamfaramyndum frá Ameríku? Ég held að siðmenningin falli seint þrátt fyrir að ýmislegt sem við byggjum á breytist.

Tillaga: … bestu staðirnir til að búa á ef siðmenningin myndi riða til falls.

2.

„Þeir feður, sem stofnuðu Bandaríkin með sjálfstæðisyfirlýsingu 1776 og stjórnarskrá 1787 …“

Grein á blaðsíðu 15 í Morgunblaðinu 30.7.21.                                     

Athugasemd: Í Bandaríkjunum er haldið upp á þá sem sömdu sjálfstæðisyfirlýsinguna og eru þeir kallaðir „the founding fathers“ í upphöfnum þjóðernisstíl. 

Lítil þörf er á því að kalla þessa menn „feður“ á íslensku, jafnvel þó þeir hafi átt börn. Jón forseti væri varla titlaður sem forseti í erlendri umfjöllun því hann var ekki forseti heldur var þetta titill formanns Hins íslenska bókmenntafélags.

Í greininni segir:

19 af 27 aðildarríkjum Evrópusambandsins …

Aldrei skal byrja setningu á tölustöfum. Það ætti höfundurinn að vita enda er hann fjölfróður og ágætlega ritfær.

Að öðru leyti er greinin afskaplega fróðleg og þess virði að lesa.

Tillaga: Þeir sem stofnuðu Bandaríkin með sjálfstæðisyfirlýsingu 1776 og stjórnarskrá 1787 …

3.

„Gosið getur staðið í einhver ár.“

Frétt á mbl.is.                                      

Athugasemd: Margir gera engan greinarmun á fornöfnunum einhver og nokkur 

Flestir hljóta að átta sig á muninum, ef ekki væri ráð að taka upp lestur bókmennta og safna þannig í orðaforðann.

Á málið.is segir:

Í staðinn fyrir orðið einhver fer oft betur t.d. á orðunum nokkur og fáeinir. 

• Hann var í burtu í fáeina daga. (Síður: „hann var í burtu í einhverja daga“.) 
• Þetta kostar nokkrar milljónir. Kostnaðurinn skipti milljónum. (Síður: „þetta kostaði einhverjar milljónir“.)

Í máli fjölmiðlamanna er orðið sjaldgæft að notað sé fornafnið nokkur. Það er mikill skaði. Fornafnið „einhver“ er orðið algengara en þörf er á.

Tillaga: Gosið getur staðið í nokkur ár.

4.

„Smáhátíðin Nábrókin í Trékyllisvík á Ströndum er ein örfárra sem fara fram um verslunarmannahelgina …“

Frétt á ruv.is.                                      

Athugasemd: Allt „fer fram“ en engu fer fram. Smáhátíðin með skemmtilega nafninu „fer fram“, en samt verður hún í Trékyllisvík.

Í hljóðvarpsauglýsingu æpir óðmála drengur í mikilli geðshræringu og segir að brekkusöngurinn í Vestmannaeyjum „fari fram“ í beinu streymi. 

Næst má búast við því að sunnudagsmessan „fari fram“ á Rás eitt. Ég held að ég standi nú upp og fari fram í eldhús enda „fer fram matargerð“ þar. Svo má klykkja út með þeirri fullyrðingu að í skólum „fari fram nám“ og vænst er framfara hjá hverjum og einum.

Tillaga: Smáhátíðin Nábrókin í Trékyllisvík á Ströndum er ein örfárra (sem verða) um verslunarmannahelgina …

5.

„Neytendasamtök kærðu framferði Amazon og héldu því fram að fyrirtækið safnaði persónulegum gögnum og beitti þeim í leyfisleysi gegn auglýsingamarkhópum.“

Frétt á blaðsíðu 17 í Morgunblaðinu 31.7.21.                                     

Athugasemd: Þetta er löng málsgrein, eiginlega of löng. Fyrri hlutinn skilst en síðasta setningin er algjörlega óskiljanleg. 

Þarna segir að Amazon beiti persónulegum gögnum gegn auglýsingamarkhópum og það í leyfisleysi. Eitthvað hefur nú farið úrskeiðis í þýðingunni. 

Eitt er að vera góður í ensku og annað og miklu vandasamara er að geta þýtt hana á skiljanlega íslensku.

Í þessari örstuttu frétt segir einni:

Þetta er ekki í fyrsta sinn sem Amazon sætir sektum …

Þetta er ekki rangt en einfaldara hefði verið að segja:

Þetta er ekki í fyrsta sinn sem Amazon er sektað …

Sögnin að sæta er kunn. Maður sætir lagi, sætir gagnrýni sætir refsingu og svo framvegis. Sögnin merkir að verða fyrir, sitja um, valda, þola og álíka eins og segir á málið.is. Orðið er tengt sitja, sát, sátur og sæti.

Tillaga: Engin tillaga.

6.

„Það er erfitt að setja það í orð.“

Frétt á blaðsíðu 19 í Morgunblaðinu 31.7.21.                                    

Athugasemd: Í skemmtilegu og vel skrifuð viðtali við hjólreiðamenn verður ágætum blaðamanni á. Hefði hann ekki átt að skrifa eins og segir í tillögunni hér fyrir neðan?

Tillaga: Þetta er erfitt að orða.

Athugasemdir

[Guðjón E. Hreinberg, 31.7.2021 kl. 13:09]

Með hverju árinu sem líður, í ástríðufullri framleiðslu misvandaðra setninga, og frumhleypnislegu orðavali, skil ég sífellt betur að ég er tæplega ritfær á Íslensku og ekki alltaf viss þegar ég rita ensku með íslenskum orðum. Gott að uppgötva þessa blogg-rás.

[Guðmundur Ásgeirsson, 1.8.2021 kl. 02:18]

Tillaga:

"Amazon notfærir sér persónuupplýsingar til að beina auglýsingum sérstaklega að skilgreindum markhópum."

Sérfræðihugtök eiga það til að vefjast fyrir vélþýðendum.

Góð íslenska kemur sér beint að efninu.

[Ingólfur Sigurðsson, 1.8.2021 kl. 20:57]

Ég mundi ekki taka þetta of nærri mér Guðjón. Hann er ekki að segja að siðmenningar geti ekki fallið, en efast um að það gerist "vegna fjármálakreppu... osfv". 

Meginspurningin hjá honum er: "Breytist fólk í fól og umturnast allir í einu vetfangi eins og í hamfaramyndum frá Ameríku?" Já, ef samsæriskenninin er rétt um að genasprauturnar breyti fólki í zombía. Um það snýst spurningin en fáir trúa að það gerist og þessi málfarsráðunautur líka. Ég tel þig vera býsna vel ritfæran, en ég hef einstaka sinnum séð stafsetningavillur, það er allt og sumt. Frumleg hugsun og nýstárlegt orðalag finnst mér vera kostur hjá þér og öðrum sem kunna með það að fara, svo fremi sem það sé skiljanlegt upp að einhverju marki. Þeir sem verða alveg óskiljanlegir mættu taka sig á.