Nafndráttur - gríðarleg hungursneyð - hinn tæplega 19 ára gamli

Orðlof

Guðspjall

„Guðspjallið skrifaði guðspjallamaðurinn Mattheus“ (eða Markús, Lúkas eða Jóhannes).

Þennan texta þekkja allir og vita líka hvað guðspjall er, þótt þeir viti ekki endilega hvernig orðið er til komið. Það mætti láta sér detta í hug að merkingin sé að í guðspjöllunum sé guð að spjalla við mennina, en uppruninn er allt annar. 

Guðspjall er gamalt tökuorð úr fornensku sem er orðið til úr orðasambandinu ’gód spell’. Bókstafleg merking þess er ’góðar fréttir’ og það þýðir því í rauninni það sama og fagnaðarboðskapur og er, eins og það, bein þýðing á latneska orðinu ’evangelium’.

Fornenska orðið vísar því hvorki til guðs né hefur það nokkuð með spjall að gera, hvað þá spjöll. 

Menn hafa þó litið svo á að hin góðu tíðindi sem guðspjöllin flytja séu komin frá guði og það er kannski ástæðan fyrir því að fyrri liður orðsins hefur fengið myndina ’guð-’.

Orðaborgarar 

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Þegar Alþingishúsið var byggt árið 1881 var þessari siðvenju haldið og nafndráttur konungs Íslands settur á húsið.“

Grein á blaðsíðu 16 í Morgunblaðinu 8. febrúar 2022.                                     

Athugasemd: Nafndráttur er ókunnuglegt orð en kemur margoft fyrir í ágætri grein eftir Þór Magnússon fyrrum þjóðminjavörð.

Orðið er þýðing á „monogram“ en það þekkist að stofni til í fjölmörgum öðrum málum. Á dönsku, sænsku og norsku er það nákvæmlega eins og á ensku.

Stundum hefur orðið fangamark verið notað yfir „monogram“. Hið síðarnefnda er skilgreint svo að það tveir eða fleiri upphafsstafir eru teiknaðir saman, skornir út í tré, steyptir í málm eða höggnir í stein, jafnvel í sementsteypu. Merkin sem sett eru á mannvirki og nefnir Þór í grein sinni fjölda íslenskra bygginga sem bera þau eða höfðu borið.

Í dag er oft talað hversdagslega um „lógó“ sem þýða má sem vörumerki eða jafnvel nafnmerki sem sumir merkja listaverk sín með.

Tillaga: Engin tillaga.

2.

„34 ára pólskur karlmaður sætir ákæru Lögreglustjórans á Suðurnesjum fyrir innflutning …“

Frétt á visi.is.                                      

Athugasemd: Fréttastjóri fjölmiðils byrjar málsgrein á tölustaf. Það er hvergi gert nema á íslenskum fjölmiðum. Ef stjórnandi veit ekki betur hvað með hina?

Svo er það hitt. Hvaða máli skiptir aldur mannsins?

Tillaga: Þrjátíu og fjögurra ára pólskur karlmaður sætir ákæru Lögreglustjórans á Suðurnesjum fyrir innflutning …

3.

„Gríðarleg hungursneyð steðjar að þrettán milljónum manna.“

Fyrirsögn á fréttablaðið.is.                                      

Athugasemd: Hver er munurinn á hungursneyð og „gríðarlegri hungursneyð“? Líklegast enginn. Hungursneyð er einfaldlega hungursneyð.

Ágætt er að muna að orðið er myndað með hungur og neyð (ekki sneyð).

Í fréttinni segir:

Þrjú misheppnuð rigningartímabil hafa skapað þurrustu aðstæður …

Hvernig getur rigningatímabil verið misheppnað? Ekki gerðu menn tilraun með þau. Betur fer á því að orða það þannig að lítið hafi rignt á þessum tíma.

Fréttin er viðvaningslega skrifuð, líklega þýdd úr ensku. Hvað er til dæmis „rykugt land“?

Tillaga: Hungursneyð steðjar að þrettán milljónum manna.

4.

„Íslands- og bikarmeistarar Víkings í knattspyrnu sömdu í gær við hinn tæplega 19 ára gamla Ara Sigurpálsson …“

Frétt á blaðsíðu 31 í Morgunblaðinu 9.2.22.                                     

Athugasemd: Blaðamenn sem sérhæfa sig í íþróttafréttum festast margir hverjir í orðalagi sem notað er aftur og aftur án nokkurra breytinga rétt eins og þeir kunni ekki annað. Dæmi um það er: „hinn 19 ára gamli“. Enginn skrifar eins og segir í tillögunni.

Hér er nú bætt við orðalagið, pilturinn er ekki sagður átján ára heldur tæplega nítján. Minnir á barnið sem sagðist vera fjögurra ára en alveg að verða fimm.

Hvað er að því að breyta til í skrifum?

Þetta minnir á að í íþróttafréttum Ríkisútvarpsins er aldrei talað um úrslit kappleikja eða sigur. Þar á bæ er viðkvæðið „niðurstaða“ eða „úrslitin reyndust vera …“ Skelfing er svona lapþunnt og leiðinlegt til lengdar. Ber vott um slaka þekkingu á íslensku máli sem þó þarf alls ekki að vera, aðeins hugsunarleysi.

Tillaga: Íslands- og bikarmeistarar Víkings í knattspyrnu sömdu í gær við Ara Sigurpálsson, sem er nítján ára gamall …

 

Athugasemdir

[Skúli Br. Steinþórsson (IP-tala skráð) 9.2.2022 kl. 20:40]

Logo,  tillaga, kennimerki.

kveðja

[Húsari. (IP-tala skráð) 10.2.2022 kl. 03:35]

Sæll Sigurður.

Hinn 30. janúar 1863 þá bar
Sigurður málari Guðmundsson þá tillögu fram
að minnast 1000 ára afmælis Íslandsbyggðar
með veglegu minnismerki af fyrsta landnámsmanninum,
Ingólfi Arnarsyni.
Finnbogi Guðmundsson hefur ritað lýsingu af minnismerki þessu en ná skyldi það frá höfninni og enda í logandi kyndli,lýsing öll hin eftirtektarverðasta og ljóst að háfleyg hugmyndin
fór með himinskautum. Og gott betur því hefði tillagan náð fram að ganga verður ekki séð að
nokkurt minnismerki í nútímanum hefði komist í hálfkvisti við þá stórbrotnu hugmynd er Sigurður bar fyrir brjósti.

Ekki safnaðist nóg af peningum til þessa og
sundurlyndisfjandinn skemmti sér að þessari tillögu.

Þó ekki lengi, því einhver snautlegasti endir máls þessa var að steinkórónufjanda þessum var mismunað upp á þak Alþingishússins og er þar enn illu heilli.

Auðvitað þarf að fjarlægja aðskotahlut þennan hið fyrsta enda sæmir það ekki fullvalda þjóð að sjálft
þinghús þjóðarinnar skuli merkt fyrrum kúgara
og nýlenduherra og leitun á sjálfstæðri þjóð í víðri veröld sem svo lágt hefur lotið og Íslendingar en þeir virðast þau blautabörn að þurfi að hugsa fyrir þá og halda þeim á kopp þar til gröf er grafin..

Mætti fara um hrúgald þetta og óskapnað
að endi í þúsund molum þá loks það er höggvið niður
og fjarlægt.

[Baldur Símonarson (IP-tala skráð) 13.2.2022 kl. 13:19]

Orðið nafndráttur er vissulega sjaldgæft. Í ensk-íslenskri orðabók Arnar og Örlygs er það gefið sem þýðing á monogram. Aðrar orðabækur gefa fangamsrk (samandregið). Við ítarleit á timarit.is fann ég um 15 dæmi um nafndrátt, flest úr Árbók Fornleifafélagsins. Elsta dæmið er frá 1881 eða 1882 úr tímaritinu Skuld. Líklega er ritstjórinn, Jón Ólafsson, höfundur  nýyrðisins. Eftir að hafa komist að því sem að ofan segir, tel ég ástæðulaust að gera athugasemdir við orðið nafndráttur, þó að það sé sjaldgæft.