Líffræðilegar áskoranir drepa fisk - búinn að safna skuldum

Orðlof

Fyrirsagnir

Það er býsna algengt að mikilvægum setningarliðum sé sleppt í blaðafyrirsögnum, einna helst frumlaginu eða umsögninni, en lesendur eru þó sjaldnast í vandræðum með að skilja fyrirsagnirnar. 

Það hefur aftur á móti hent að slíkar fyrirsagnir hafi orðið skemmtilega margræðar. 

„Skreið til Nígeríu“ er frægt dæmi og einnig má nefna: „Látnir þvo strætisvagna á nóttunni“!

Orðaborgarar 

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Fyrirtækið gaf frá sér afkomuviðvörun um helgina þar sem segir að líffræðilegar áskoranir hafi valdið dauða fisksins.“

Frétt á blaðsíðu 2 í Morgunblaðinu 14.2.22.                                     

Athugasemd: Hvernig geta líffræðilegar áskoranir valdið dauða fisks? Blaðamaðurinn sér ekkert athugunarvert við ummælin. Hvernig er hægt að slökkva á skynseminni og skrifa svona?

Í fréttinni segir:

Þetta eru verulegar tekjur sem við erum að verða af. 

Svona lítur út hin nýja framtíð sagna. Blaðamaður á ekki að skrifa nákvæmlega niður það sem viðmælandi segir heldur umorða til betri vegar. Þetta er skárra:

Við munum verða af verulegum tekjum.

Og áfram segir:

Það var búið að leggja út allan kostnaðinn og það átti bara eftir að innheimta tekjurnar …

Óskaplega er þetta nú einfaldur rekstur. Blaðamaðurinn hefði nú átt að spyrja hvort ekki þurfi að selja? Flest fyrirtæki eru háð sölu.

Í greininni segir:

• Fyrirtæki búin að safna fyrir skuldum.
• Það er búið að leggja út allan kostnaðinn …
• Hann gerir ráð fyrir að búið verði að slátra fiskinum fyrir apríl. 
• En þetta er umtalsvert tjón og sárt fyrir starfsfólkið sem er búið að ala þennan fisk á þriðja ár.“ 

Þetta er alls ekki gott orðalag og maður er bara búinn að vera eftir lesturinn. Blaðamaðurinn hefði átt að lagfæra þetta. Sjá næstu athugasemd.

Tillaga: Engin tillaga.

2.

„Fyrirtæki búin að safna skuldum.“

Frétt á blaðsíðu 6 í Morgunblaðinu 14.2.22.                                     

Athugasemd: Hvað merkir þessi setning? Hafa fyrirtæki lokið skuldasöfnun sinni eða safnast enn upp skuldir? Líklega er það síðarnefnda réttara.

Í beinum tengslum við þetta skal hér vitnað í Jón G. Friðjónsson í Málfarsbankanum. Textinn hefur örlítið verið „lagafærður“:

Umsjónarmaður hefur veitt því athygli að notkun orðasambandsins vera búinn að + nafnháttur hefur aukist talsvert á kostnað hafa + lýsingarháttur þátíðar, t.d.: 

1. Skólinn er búinn að búa [hefur búið við] mörg undanfarin ár við fjárskort … 
2. Við erum búin að bíða [höfum beðið] með 64 milljónir vegna þess að framlag ríkisins kemur ekki …
3. Allt búið að ganga vel [hefur gengið vel] frá fyrsta degi, veðrið búið að haldast [hefur haldist] gott … 
4. Þessi námstími er búinn að styttast [hefur styst] mikið … 

Ugglaust mun sumum finnast ofangreind dæmi góð og gild en umsjónarmaður kann ekki við málbeitingu sem þessa og ekki styðst hún við málvenju.

Allir hljóta að geta tekið undir þetta með Jóni.

Tillaga: Fyrirtækin hafa safnað skuldum.

3.

„Þorgeir segir bíla sem skera sig úr fjöldanum samt ekki safna ryki á söluplaninu.“

Frétt á blaðsíðu 2 í bílablaði Morgunblaðsins 15.2.22.                                   

Athugasemd: Röð orða skiptir máli í málsgrein. Ofangreint er frekar stirt, er frekar talmál en ritmál. Þar að auki myndi viðtengingarháttur hjálpa til. 

Atviksorðið samt er ekki nauðsynlegt, hægt er að nota þó sem líka er atviksorð. Orðalagið „að safna ryki“ er ágætt og skilst vel, hins vegar á maðurinn við að bílarnir seljist. 

Tillaga: Samt segir Þorgeir að bílar sem skeri sig úr fjöldanum seljist.

4.

„44 sóttu um stöðuna sem er ný …“

Frétt á ruv.is.                                      

Athugasemd: Blaðamönnum finnst ekkert að því að byrja málsgrein á tölustöfum. Svo oft er þetta gert í fjölmiðlum að ungir og óreyndir blaðamenn halda að þannig geri aðeins hetjur í blaðamannastétt. 

Þetta er þó hvergi gert og víðast varað við því jafnt á íslensku sem öðrum tungumálum.

Tillaga: Fjörutíu og fjórir sóttu um stöðuna sem er ný …

5.

„2.489 greind­ust með kór­ónu­veiruna inn­an­lands í gær.“

Frétt á mbl.is.                                     

Athugasemd: Afskaplega bjánalegt er að byrja málsgrein á tölustaf. Enn vitlausari er sú „tegund“ af blaðamennsku að þylja upp í síbylju tölur úr Excel-töflum eða myndrænum skýringum. Það er þó alltaf gert á helstu fjölmiðlum landsins en okkur lesendum þykir það  gagnslaust og engin blaðamennska. 

Sjá meðfylgjandi mynd af gjörsamlega tilgangslausum fréttaskrifum úr vef Moggans. Myndritið er verulega upplýsandi og tóm þvæla að þýða það yfir í meginmál.

Tillaga: Alls greindust 2.489 manns með kór­ónu­veiruna inn­an­lands í gær.