Gera góða hluti - í kjölfar þess - árásir af handahófi -

Orðlof

Náttúrunöfn

Eins og sjá má í Landnámu virðist hafa verið mjög algengt að örnefni tengdust mannanöfnum. 

Upp úr 1965 setti Þórhallur Vilmundarson fram hugmyndir sínar um náttúrunöfn. Hann heldur því fram að nafngiftir hafi mjög oft tengst fyrirbærum í náttúrunni en ekki þeim mönnum sem hér námu land. Þannig eigi t.d. Dýrafjörður ekkert skylt við Dýra landnámsmann, heldur opnist dyr þegar siglt er í átt að firðinum: Dyrafjörður. 

Grímsá væri þá hin svarta á, sbr. það að gríma merkti ’nótt’ í skáldamáli. Grímsár eru margar á Íslandi, rétt eins og Svartár; þær eru bergvatnsár og því dökkar á lit. Það sést best þegar þær falla í jökulár sem oft virðast hvítar, sbr. nafnið Hvítá.

Orðaborgarar. 

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Adnan er saklaus og hefur misst 23 ár af lífi sínu, að afplána dóm fyrir glæp sem hann framdi ekki.“

Frétt á vísi.is. 

Athugasemd: Málsgreinin er óvönduð. Fyrri hlutinn er ekki tengdur við seinni hlutann. Eitthvað vantar.

Betur fer á því að segja að maðurinn hafi afplánað dóm vegna glæps, ekki „fyrir“.

Tillaga: Adnan er saklaus, sat í 23 ár í fangelsi vegna glæps sem hann framdi ekki.

2.

„Freyr Alexandersson er þjálfari Lyngby í dönsku úrvalsdeildinni, þar sem hann hefur verið að gera góða hluti.“

Frétt á fréttablaðinu.is. 

Athugasemd: Er þessi Freyr dverhagur og gerir góða hluti, tálgar meðal annars jólasveina sem hann selur á handverksmarkaði í Lyngby? Þjálfar hann í aukavinnu fótboltalið og stendur sig vel? Hver veit?

Þrennt er afar slæmt. Í fyrsta lagi ómerkilegar klisjur sem alltof margir íþróttablaðamenn skemma fréttir sínar með, endurtaka æ ofan í æ. Annað er vanþekkingin sem stafar af rýrum orðaforða. Þriðja er að blaðamenn eru margir afleitir sögumenn, reyna ekki að tileinka sér listina. Þetta síðasta á ekki aðeins við íþróttablaðamenn. Þetta oft skýringin á illa skrifuðum fréttum.

Í fréttinni segir:

Hinn ástsæli íþróttafréttamaður Guðmundur Benediktsson stýrði umfjöllun um EM á Stöð 2 Sport. 

Hvernig finnur blaðamaðurinn það út að kollegi hans sé „ástsæll“. Þekkjast þeir persónulega? Hefur verið gerð skoðanakönnun meðal almennings sem blaðamaðurinn styðst við? Eða er þetta tómt prump í honum?

Ein mikilvægasta reglan í blaðamennsku er að veita upplýsingar. Önnur er að halda eigin skoðunum utan við fréttir.

Tillaga: Freyr Alexandersson er þjálfari Lyngby í dönsku úrvalsdeildinni og stendur sig vel.

3.

„Í kjölfar þess að Rússar skutu tugum stýriflauga á úkraínskar borgir á mánudaginn tóku …“

Frétt á dv.is.

Athugasemd: Orðlagið er þreytt, orðin klisja. Hér má í staðinn segja ’eftir að’ sem er miklu skárra. Takið eftir hvað fornafnið ’þess’ stendur hallærislega. Saman ber „mikilvægi þess“ og svo framvegis.

Tillaga: Eftir að Rússar skutu tugum stýriflauga á úkraínskar borgir á mánudaginn tóku …

4.

„… geim­flaug­in hafnaði í sjón­um við Íslands­strend­ur.“

Frétt á mbl.is. 

Athugasemd: Fréttin er skrýtin, eiginlega slundasamlega skrifuð. Á vísi.is kemur berlega fram að flaugin hafi lenti um 500 metrum frá þeim stað þar sem henni var skotið upp. Vissulega við „Íslandsstrendur“ en ...

Í fréttinni á vef Moggans er haft eftir forstjóra fyrirtækisins sem stóð að geimskotinu að ...

... geim­skotið [sé] sig­ur fyr­ir sam­band Bret­lands og Íslands og geim­rann­sókn­ir í Evr­ópu. 

Ummælin eru skrýtin, eiginlega bull.

Tillaga: … geim­flaug­in lenti í sjón­um skammt frá skotstaðnum.

5.

„Systrasvipurinn hefur ekki glatast með árunum en hér má sjá þær tvítugar.“

Frétt á blaðsíðu 12 í Fréttablaðinu 14.10.22.

Athugasemd: Þetta er algengt orðlag í myndatextum fjölmiðla, „hér má sjá“. Sjá ekki flestir myndina fyrst og myndatextann á eftir? 

Undir mynd af skipi stendur stundum: „Hér má sjá skip“. Hugsa blaðamenn ekki þegar þeir semja myndatexta eða er ofangreindur frasi ófrávíkjanlegur?

Tillaga: Systrasvipurinn hefur ekki glatast með árunum, hér eru þær tvítugar.

6.

„1922-nefndin, sem í sitja þeir þingmenn Íhaldsflokksins sem ekki sitja í ríkisstjórninni …“

Sviðsljós á blaðsíðu 26 í Morgunblaðinu 15.10.22.

Athugasemd: Aldrei á að byrja málsgrein á tölustaf. Engin undantekning er frá þessari reglu, það liggur í augum uppi. Hvað skal þá gera þegar heiti er að hluta eða öllu leyti í tölustöfum? Svarið er einfalt: Umorða. Gæta þess að heitið með tölunni sé inni í málsgreininni.

Málsgreinin er svona í heild sinni:

1922-nefndin, sem í sitja þeir þingmenn Íhaldsflokksins sem ekki sitja í ríkisstjórninni gæti hins vegar breytt þeim reglum, sér í lagi ef nógu margir þingmenn ákveða að lýsa yfir vantrausti á Truss með því að skila inn vantraustsbréfi til nefndarinnar. 

Auðvelt er að breyta málsgreininni eins og gert er í tillögunni. Hitt er svo annað mál að blaðamaðurinn skrifar afar fróðlega og góða grein en ekkert að málfari hennar.

Tillaga: Aðeins 1922-nefndin getur breytt reglunum. Í henni eru þingmenn Íhaldsflokksins sem ekki sitja í ríkisstjórn …

7.

„Þetta kemur fram í dagbók lögreglu, en þar segir að þeir hafi verið að ráðast á fólk af handahófi …“

Frétt á fréttablaðinu.is. 

Athugasemd: Ljótt er’ða. Menn ráðast á aðra „af handahófi“. Hingað til hafa bófar valið sér fórnarlömb að vandlega athuguðu ráði. Hvort skyldi nú vera skárra - eða þá verra?

Þegar öllu er á botninn hvolft skiptir litlu hvers vegna einhverjir verða fyrir líkamsárás. Lögin banna manni að berja annan. Punktur.

Í fréttatíma Ríkisútvarpsins kl. 12:20 þann 16.10.22 var sagt að piltar hefðu ráðist á fólk að tilefnislausu. Miklu betra orðalag. Sérstaklega ber að hrósa blaðamanninum fyrir að apa ekki eftir orðalagi löggunnar. Það er mikill áfangi til sjálfstæðra og betri fréttaskrifa.

Tillaga: Þetta kemur fram í dagbók lögreglu, en þar segir að þeir hafi ráðist á fólk að tilefnislausu …