Snjóstormur - mikilvægi þess að öskra - hafði öruggan sigur

Orðlof

Rétturinn að skilja

Þótt Íslendingar tali allir íslensku eru mörg dæmi um orð og setningar sem einungis eru notaðar í ákveðnum hópum. Því er gott að hafa áheyrendur alltaf í huga og reyna að tala mál sem þeir skilja. 

Ekki er æskilegt að nota sértækt fagmál nema menn séu vissir um að það skiljist, t.d. þegar talað er við fólk innan sömu stéttar. 

Ekki er heldur til fyrirmyndar að nota slettur og slanguryrði sem viðmælandinn skilur ekki. 

Allir eiga sama rétt á að skilja ræðumann.

Margrét Pálsdóttir. Framsögn, Málsgreinar. 

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Verið er að fara af stað með fylgd­arakst­ur frá Vík/ Höfðabrekku og aust­ur fyr­ir Dýra­læk í báðar átt­ir.“

Frétt á mbl.is. 

Athugasemd: Blaðamaðurinn afritar tíst frá Vegagerðinni en breytir niðurlaginu, þó ekki til hins betra. Vegagerðin orðar þetta svona:

Verið er að fara af stað með fylgd­arakst­ur frá Vík/ Höfðabrekku og aust­ur fyr­ir Dýra­læk og til baka.

Nokkur munur er á því að segja að fylgdarakstur sé „í báðar áttir“ eða hann sé austur fyrir Dýralæki og til baka.

Og hvar er „Dýralækur“? Hann er ekki til á örnefnakorti Landmælinga en á miðjum Mýrdalssandi eru Dýralækir, fleirtöluorð. Datt blaðamanninum ekki í hug að opna landakort á netinu. Sjálfsögð þjónusta er að segja frá því hvar staðurinn er.

Tillaga: Verið er að fara af stað með fylgd­arakst­ur frá Vík/ Höfðabrekku og aust­ur fyr­ir Dýra­læki og til baka.

2.

„… sem lést í snjó­storminum er hún festist á leið í vinnuna.“

Frétt á fréttablaðinu.is. 

Athugasemd: Á ensku er til fyrirbrigði sem nefnist „snowstorm“, jafnvel blizzard. Á íslensku er ekki til „snjóstormur“, heldur bylur, hríð, blindhríð, stórhríð, fannkoma, fannkynngi, hretviðri og jafnvel fjöldi annarra. Svo auðugt er tungumálið okkar.

Íslenskan breytist hægt og hægt án þess að það veki neina sérstaka athygli. Eða nennir enginn að gera athugasemdir? Nauðsynlegt er að leiðbeina ungum blaðamönnum áður en þeim er hleypt í andlitið á lesendum

Tillaga: … sem lést í byl er hún festist í snjó á leið í vinnuna.

3.

„Elliði Snær Viðarsson átti góðan leik fyrir Gummersbach …“

Frétt á blaðsíðu 22 í Morgunblaðinu 28.12.22.

Athugasemd: Sé þetta þýtt á íslensku mun Elliði Snær hafa leikið vel með félagi sínu, staðið sig vel. Á íslensku notum við sagnir til að lýsa atburði. Enskurinn segir „had a good game“.

Í fyrirsögn fréttarinnar segir:

Elliði skæður í endurkomu Gummersbach.

Enska orðið „comeback“ er haft um margt, til dæmis þegar lið í boltaleik er marki eða mörkum undir í leik en nær samt að sigra. Þetta kalla íþróttafréttamenn „endurkomu“. Tóm della.

Sambærilegt orðalag fyrir liðið sem tapar leiknum, missti niður forskot sitt, er ekki til. Má þá ekki tala um „bakfall“ liðsins, „niðurhrap“ eða álíka bjálfalegt orð.

Eftir að hafa lengi fylgst með handbolta og fótbolta hér á landi og erlendis má fullyrða að fjölmargt gengur á. Annað liðið kemst yfir og hitt jafnar og jafnvel nær að vinna. Þetta er engin „endurkoma“ vegna þess að hitt liðið gæti hafa staði sig illa meðan það var yfir, liðsmennirnir verið kærulausir.

Vilji íþróttablaðamaður leggja áherslu á árangur sigurliðsins getur hann einfaldlega skrifað að sigurliðið hafi rifið sig upp, tekið sig á og svo framvegis. Og þá má segja að hann Elliði Snær hafi rifið liðið sitt upp úr ládeyðunni og stuðlað að sigri þess.

Fyrir alla muni má blaðamaðurinn ekki verið hræddur við orðin, tefla þeim fram í sannfærandi lýsingu. Þó enskurinn tali um „comeback“ þurfum við ekki að gera það.

Tillaga: Elliði Snær Viðarsson lék vel fyrir Gummersbach …

4.

„Mikilvægi þess að öskra almennilega.“

Fyrirsögn á pistlinum Ljósvakinn í Morgunblaðinu 28.12.22. 

Athugasemd: Enski rithöfundurinn Oscar Wild samdi leikritið „The importance of being Earnest“. Í titlinum felst orðaleikur. Blaðamaður sem ekki er vel að sér í íslensku gæti orðað þetta svona:

Mikilvægi þess að vera Earnest.

Óþægileg flatneskja er í orðalaginu „mikilvægi þess“. Fornafninu „þess“ er algjörlega ofaukið og hjálpar lesandanum ekkert. Sé því sleppt verður setningin eins og segir í tillögunni.

Finnst lesandanum að tillagan sé lakar orðuð en tilvitnunin?

Á sama hátt myndi leikrit Oscars Wild vera þýtt svona á íslensku:

Mikilvægt að vera Earnest.

Svo er það hitt. Pistlahöfundurinn birtir mynd af opinmynntum fótboltamanni og undir henni stendur:

Kylian Mbappé kallar fram öskur. 

Nei en vera má að maðurinn sé að öskra, hann öskrar. Orðalagið að kalla eitthvað fram er annars eðlis.

Góður brandari getur kallað fram bros, jafnvel hlátur. Söngur Sólveigar eftir Grieg getur kallað fram tár, slík er fegurðin. Mark í fótboltaleik kallar oft fram öskur, hróp eða óp, hjá þeim skorar og ekki síður áhorfendum. Öskrið kallast fram, verður til.

Loks má geta þess að nokkur munur er á öskri, hrópi og ópi. 

Tillaga: Mikilvægt að öskra almennilega. 

Tillaga: Almennilegt öskur er mikilvægt.

5.

„Okkur finnst fólkið sem er lenda í því sjálft að það týnist dýr yfir áramótin og fólkið í kringum þau er að vakna vegna þess að þetta hefur þá gerst áður“

Frétt á fréttablaðinu.is. 

Athugasemd: Blaðamaðurinn er greinilega nýliði, hefur enga tilsögn fengið í fréttaskrifum. Hann tekur það sem viðmælandinn segir upp á upptökutæki og skrifar allt orðrétt í fréttina. Útkoman er kjánaleg því viðmælandinn kemst ekki vel að orði. Hann segir.

Á Íslandi er núna allt fullt af snjó og ef við skoðum tilfelli hestanna þá eru allar girðingar á bólakafi um flest allt landið. 

Ef fólk er að fara að sprengja mikið þá gæti alveg hrossahópar farið að týnast því þeir geta bara gengið yfir girðingarnar sínar þegar þeir eru orðnir hræddir.

Hrædd dýr þau hlaupa bara. Þetta eru lifandi dýr sem við erum að henda út í þessar aðstæður.

Orðalagi er afar barnalegt og hangir varla saman því viðmælandanum hefur verið svo mikið niðri fyrir. Blaðamaðurinn hefði átt að skrifa orð hans í óbeinni ræðu.

Þessi málsgrein er illa samin:

Eygló segir að það sé líka ekki öllum tilfellum sem hundar og önnur dýr sem týnast finnist aftur lifandi.

Og ekki er þetta gæfulegra:

Aðallega viljum við minna fólk á að ef það er með matarboð eða partý yfir gamlárskvöld þá passa að hundar og önnur dýr komist ekki í þær aðstæður að þau komist í gegnum útidyrahurðina þegar gestir eru að koma inn. Eða krakkar eru að hlaupa í útidyrahurðina til þess að fara út og skoða flugeldana.

Án efa er það sárt fara í gegnum útidyrahurð eða hlaupa í hana. Líklega á viðmælandinn við dyrnar en blaðamaðurinn skilur ekkert.

Fréttin er hræðilega illa skrifuð og sökin er ritstjóra og fréttastjóra blaðsins. Þeir kenna ekki nýliðunum og allt bitnar á lesendum.

Mikilvægt er að vanda fréttaskrif. Illa skrifuð frétt fer ekki framhjá lesendum, þeir eru ekki neinir kjánar. 

Mestu mistök sem ritstjóri og blaðamenn gera er að halda að engin gagnrýni á fréttskrif þýði að fjölmiðillinn sé í miklu áliti lesenda. 

Önnur mestu mistökin er að ritstjóri og blaðamenn lesa ekki fjölmiðil sinn með gagnrýnum augum.

Tillaga: Engin tillaga.

6.

„… og hafði Norðmaðurinn ótrúlegi, Magnus Carlsen, þar öruggan sigur.“

Frétt á dv.is. 

Athugasemd: Norðmaðurinn vann skákina. Eilíflega „hafa menn sigur“ segja fjölmiðlamenn sem er ekki rangt en tungumálið á að vera fjölbreytt. Maggi sigraði, vann, hafði betur og svo framvegis.

Enskumælandi segja að Magnus „had a win“, beita nafnorðinu eins og blaðamaður DV gerir. Þeir segja líka „he has won“ og nota þá sögina sem er sjaldgæfara. 

Á íslensku segjum við að hann hafi unnið því við notum sagnirnar miklu meira en enskir.

Tillaga: … og sigraði Norðmaðurinn ótrúlegi, Magnus Carlsen, þar öruggulega.

 

Athugasemdir

[Gylfi Þór Orrason (IP-tala skráð) 30.12.2022 kl. 11:44]

Hinni tvíræðu merkingu titils leikrits Oscar Wilde "The Importance of being Earnest" var á sínum tíma snilldarlega snúið yfir á íslensku með "Hreinn umfram allt".

Heitir Earnest og er earnest = Heitir Hreinn og er hreinn og beinn.

[ls (IP-tala skráð) 31.12.2022 kl. 10:32]

https://www.mbl.is/sport/enski/2022/12/31/ottast_starfid_eftir_enn_eitt_tapid/

Sum störf eru greinilega stórhættuleg