Sækja verðlaun í keppni - fullur maður í pósnúmeri - rými fyrir bætingar - gera græjum

Orðlof

Trillari og þingari

Ný lög um áhafnir skipa vekja litla kátínu sjómanna. Ástæðan er ekki inntak laganna, heldur sú ákvörðun að ekki skuli lengur talað um fiskimenn, heldur fiskara. […]

„Fiskari er orðskrípi að mínu mati,“ segir Valmundur Valmundsson, formaður Sjómannasambands Íslands, í frétt í Morgunblaðinu á fimmtudag. Eiríkur Óli Dagbjartsson, útgerðarstjóri hjá Þorbirni í Grindavík, tekur undir: „Mér finnst þessi breyting alveg út í hött. Öll erum við menn, konur jafnt sem karlar.“

Áður hafði komið fram í Morgunblaðinu að við samningu laganna hefði þess verið gætt að orðalag væri hlutlaust með tilliti til kynja, þótt ekki næði það til hugtaka, sem hefð væri fyrir. Þá vaknar spurningin hvað þurfi til að hefð skapist fyrir notkun hugtaka. Ekki virðist til dæmis duga að Oddur Gottskálksson hafi notað orðið fiskimaður í þýðingu sinni á Biblíunni á 16. öld.

Oddur notar reyndar líka orðið fiskari, en er það ástæða til að skipta?

Sjómaðurinn sleppur hins vegar í lögunum þótt það virðist sér margra alda skemmri hefð í ritmáli en fiskimaðurinn, þannig að Valmundur er enn ekki orðinn formaður Sjóarasambandsins. Það sama virðist eiga við um hafnsögumanninn, þótt það virðist nokkrum öldum yngra í málinu en fiskimaðurinn. Í það minnsta er elsta dæmið, sem kemur upp við leit að hafnsögumönnum á síðunni malid.is, frá 19. öld. Og hvar er trillarinn?

Nú er spurning hvenær þingarar setja næst fjölmiðlalög. Leit sýnir að orðin blaðamaður og blaðrari hafa komið fram á nokkurn veginn sama tíma í íslensku ritmáli.

Forystugrein í Morgunblaðinu 7.1.23. 

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Ísland er með lið sem á að geta sótt verðlaun.“

Frétt á ruv.is. 

Athugasemd: Er skýrara að segja að lið geti „sótt verðlaun“ í stað þess að vinna til verðlauna? Þetta er bara hallærislegt tal sem allir sjá í gegnum - nema örfáir íþróttablaðamenn.

Tillaga: Ísland er með lið sem á að geta unnið til verðlauna.

2.

„Í póstnúmerinu 105 var lögregla kölluð til vegna ofurölvi einstaklings á veitingastað.“

Frétt á vísi.is. 

Athugasemd: Þegar ólæti verða í einhverju póstnúmeri er hægur vandinn fyrir lögguna að fá Póstinn til að loka því. Málið leyst og allir glaðir.

Nei, þetta er einfaldlega heimskuleg skrif í svokallaðri „dagbók löggunnar“:

Lögreglu barst einnig tilkynning um slagsmál í 105 og líkamsárás í 109. 

Þetta er ekki bjóðandi. Stjórnendur löggunnar á höfuðborgarsvæðinu halda að póstnúmer séu heiti á hverfum. Er það traustvekjandi að löggan skuli ekki geta gert greinarmun á póstnúmerum og tilgangi þeirra og heiti hverfa? Klikki löggan á svona atriðum þá klúðrar hún ábyggilega öðrum og mikilvægari.

Og svo er það þetta með hið svokallaða „fjórða vald“. Blaðamenn lepja allt gagnrýnislaust upp eftir löggunni, sama hversu heimskulegt það nú er. Eru blaðamenn engu skárri en löggan?

Tillaga: Engin tillaga.

3.

„Guðrún kveðst hafa rætt við hlutaðeig­andi kenn­ara og standa á bak við kenn­ar­ann í mál­inu.“

Frétt á mbl.is. 

Athugasemd: Mikill munur er að standa við bak einhvers, standa að baki einhverjum og standa bak við einhvern.

Allir skilja yfirlýsingu sem felur í sér að styðja kennarann. Sé ástæða til að segja eitthvað frekar má orða það þannig að konan standi við bak kennarans.

Standi hún bak við kennarann er hún ekki beinlínis að styðja hann heldur er einhvers staðar fyrir aftan hann. Þó getur verið að hún styðji við bak kennara sem misst hefur jafnvægið og er að detta aftur fyrir sig.

Standi hún að að baki kennaranum merkir það að hann sé henni fremri.

Fréttin fjallar um skólastjóra sem styður ákveðinn kennara. Þó skólastjórinn hafi sagst standa á bak við kennarann hefði blaðamaðurinn átt að vita betur og leiðrétt orðalagið. 

Tillaga: Guðrún kveðst hafa rætt við hlutaðeig­andi kenn­ara og standa við bak hann í mál­inu.

4.

„Arnar Freyr telur rými fyrir bætingar í varnarleiknum.“

Frétt á ruv.is. 

Athugasemd: Hver er munurinn á tilvitnuninni og tillögunni? „Rými fyrir bætingar í varnarleiknum“ eða bæta hann. Í tilvitnuninni skín í gegn enskt orðalag: 

… believes there is room for improvement in the defense.

Vera má að svo hendi þegar blaðamaður rembist við að vera frumlegur í skrifum sínum í stað þess að nota venjulega íslensku, sleppa allri tilgerð.

Fjölmargir blaðamenn virðast vera orðnir afar „nafnorðasinnaðir“ á enskan hátt en íslenskan vill því miður þvælast fyrir þeim.

Tillaga: Arnar Freyr telur að bæta megi varnarleikinn.

5.

„Þetta var rétti tímapunkturinn.“

Frétt á blaðsíðu 45 í Morgunblaðinu 14.1.23.

Athugasemd: Nei, „tímapunktur“ er draslorð, er á engan hátt hjálplegt eða bætir málið. Hægt er að segja að núna hafi verið tíminn eða eins og segir í tillögunni.

Tillaga: Þetta var rétti tíminn.

6.

„Við ryðj­um 200 bíl­a­stæð­i á dag og fjór­a til fimm kíl­ó­metr­a af göng­u­stíg­um til að það sé fært um svæðið.“

Frétt á fréttablaðinu.is. 

Athugasemd: Mikill munur er að ryðja bílastæði eða ryðja af bílastæðum. Hér er átt við snjó. 

Blaðamaðurinn skrifar orðrétt upp eftir viðmælanda sínum en gætir ekki að vitleysum. Enginn „ryður 2oo bílastæði“ á dag. Á sjö dögum væru það 1400 ný stæði, á einum mánuði 6000. Fyrr eða síðar yrði viðmælandinn uppiskroppa með land.

Réttilega segir þarna að hann ryðji fimm km á dag af göngustígum, það er snjó af þeim.

Í fréttinni segir:

Sönd­um og ger­um græj­um.

Hvað er átt við? Blaðamaðurinn er hroðvirkur og skrifar það sem viðmælandinn segir en veit ekkert hvað hann á við. Fréttin er birt, enginn les yfir. Svona vinnubrögð eru ekki boðleg.

Blaðamaðurinn gleypir við öllu sem viðmælandinn segir. Hvað merkir til dæmis þetta orðalag„

… en það er ekki ó­al­gengt að það slái í svon­a frost hjá okk­ur. 

… en á mjög góð­um degi slái það í allt að átta þús­und mann á dag.

Sláttur er á blaðamanninum og viðmælanda hans. 

Haldi blaðamaðurinn að allt sé gullaldarmál sem viðmælendur segja er hann á rangri hillu. Oft þarf að leiðrétta og laga orðalag og ekkert er að slíkum vinnubrögðum.  Vilji blaðamaður ekki breyta orðalagi í beinni ræðu getur hann gert það í óbeinni.

Tillaga: Við ryðj­um snjó af 200 bíl­a­stæð­um á dag og fjór­a til fimm kíl­ó­metr­a af göng­u­stíg­um til að það sé fært um svæð­ið.