Elta útivistardraum - setja bólusetningarkröfu - gæsahúðamóment í stúkunni

Orðlof

Málvenja

Þau atriði sem ég miða einkum við eru tvenns konar. Annars verður tiltekin málnotkun að vera í samræmi við íslenska málfræði og hins vegar þarf hún að samræmast málvenju. Oftast nær fer þetta saman en sé svo ekki ræður síðara atriðið úrslitum. 

Rétt er að taka það skýrt fram að í mínum huga vísar hugtakið málvenja til málbeitingar sem á sér stoð í traustum heimildum, t.d. í verkum rithöfunda og annarra þeirra manna sem flestir vilja taka sér til fyrirmyndar um málfarsleg efni. 

Af þessu leiðir m.a. að ýmis atriði sem skjóta upp kollinum í daglegu tali geta ekki talist rétt þar sem engin hefð er fyrir notkun þeirra. 

Jón G. Friðjónsson. 

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Sagði upp vinnunni til að elta útivistardrauminn.“

Frétt á mbl.is. 

Athugasemd: Draumar flýja ekki og enginn þarf að elta þá. Á ensku er sagt:

Follow your dream.

Blaðamenn sem eru slakir í íslensku halda að þeir geti þýtt þetta beint. Svo er ekki. Hvernig yrðu íslenskt mál ef við leyfðum okkur að þýða beint úr erlendum málum?

Flestir eiga drauma sem þeir vilja að rætist. Draumar eru svipaðir og regnboginn sem heldur sig alltaf í sömu fjarlægð. Þess vegna eltum við þá ekki heldur látum þá rætast.

Enska sögnin „follow“ er skrýtin, hefur mun víðtækari merkingu en íslenska sögnin að elta.

Hvernig skyldu nú blaðamenn þýða þessi ensku orðatiltæki:

„Follow your nose“: „Eltu nefið þitt“?
„Follow your heart“: „Eltu hjartað þitt“?

Man ekki eftir fleirum í augnablikinu.

Tillaga: Sagði upp vinnunni til að láta útivistardrauminn rætast

2.

„Sú varð raunin, og þegar Thatcher tók við forsætisráðuneytinu 1979 varð Johnson að ráðgjafa og ræðuhöfundi fyrir hana.“

Frétt á blaðsíðu 14 í Morgunblaðinu 16.1.23.

Athugasemd: Málsgreinin stingur í augu vegna þess að þarna verður maður nokkur að ráðgjafa. Réttara er að segja að hann hafi orðið ráðgjafi eða tekið við starfinu. Aðfinnslan á þó alls ekki við alla fréttina sem er mjög áhugaverð og vel skrifuð.

Tillaga: Sú varð raunin, og þegar Thatcher tók við forsætisráðuneytinu 1979 varð Johnson ráðgjafi og ræðuhöfundur hennar.

3.

„… að hann hafi ekki sett bólusetningarkröfur á neinn annan en konuna.“

Frétt á fréttablaðinu.is. 

Athugasemd: Þetta er dálítið snúin málsgrein. Orðalagið er afskaplega óþjált og um leið framandi.

Blaðamaðurinn virðist ekki vanur skrifum. Fréttin er óhemju löng. Engin tilraun er gerð til að taka aðalatriði málsins saman, heldur er málið rakið í smáatriðum. Fyrir vikið verður fréttin langdregin og leiðinleg.

Tillaga: … að hann hafi ekki krafist að aðrir starfsmenn létu bólusetja sig. 

4.

„Ben Affleck ekki við eina fjölina felldur.“

Frétt á mbl.is.

Athugasemd: Blaðmaðurinn heldur að feitletraða orðatiltækið merki að vera fjölhæfur. Samkvæmt fréttinni er Benni alls ekki viðsjárverður, né allur sem hann er séður og síst af öllu fjöllyndur í ástum. Hann hafði einfaldlega unnið það sér til ágætis að afgreiða kleinuhringi í bílalúgu og er um leið ástfanginn af eiginkonu sinni.

Í Mergur málsins, sem ætti að vera handbók allra blaðamanna, segir höfundurinn Jón G. Friðjónsson:

Líkingin er dregin af smíðum þar sem fjalir eru felldar saman, hver að annarri. Sá sem passar ekki aðeins við eina fjöl getur brugðið sér í ýmis líki.

Lesendur fjölmiðla sjá umsvifalaust í gegnum skrif sem byggja ekki á þekkingu á íslensku máli. Vissara fyrir blaðamenn að íhuga það. 

Tillaga: Engin tillaga.

5.

„Liðið ferðaðist með rútu frá Kristianstad til Gauta­borg­ar í dag, þar sem milliriðlarn­ir fara fram, en Elv­ar ferðaðist ekki með liðinu. Þess í stað ferðaðist hann með starfs­mönn­um HSÍ í lest.“

Frétt á mbl.is. 

Athugasemd: Enginn á Mogganum tekur að sér að leiðbeina blaðamanninum, honum og blaðinu er leyft að verða sér til minnkunar með þessum skrifum. Hann áttar sig ekki á nástöðunni; ferðast, ferðast, ferðast - og ferðast.

Leikir í milliriðlum eru sagðir „fara fram“ í Gautaborg. Betra er að segja að þeir verði þar.

Í fréttinni segir:

Hann er á bata­vegi en tek­in var ákvörðun um að hann myndi ekki ferðast með liðinu til að minnka smit­hættu.

Blaðamanninum les ekki yfir fréttina sína fyrir birtingu. Enginn á Mogganum gerir neina athugasemd og þar af leiðandi heldur hann að verkið sé vel unnið. 

Tillaga: Liðið fór með rútu frá Kristianstad til Gauta­borg­ar í dag, þar sem leikið verður í milliriðlunum. Elvar var hins vegar samferða starfsmönn­um HSÍ í lest.

6.

„„Gæsahúðamóment“ í stúkunni vekur athygli“

Frétt á mbl.is. 

Athugasemd: Hárin rísa á höfðinu, einhver fær gæsahúð, hrollur grípur annan og kaldur sviti rennur niður eftir bakinu. Allt teljast þetta tilfinningaleg áhrif sem verða við ýmis konar geðshræringar, til dæmis hrifningu, ótta, reiði og svo framvegis.

Eftir að búið er að reyta gæsir eða endur sést að undir er húðin hrjúf og mannshúðin líkist henni við vissar aðstæður. 

Þeir sem lengi hafa horft á bíómyndir frá Hollívúddu og af því orðið sjálflærðir snillingar í ensku tala oft um „móment“ og nota það í síbylju enda miklu skiljanlegra en aumingjaleg íslensk orð eins og stund, atburður, andartak, viðburður, augnablik eða álíka.

Kona nokkuð þótti svara vel þegar viðmælandi hennar sletti ensku jafnt norður sem niður. Hún bætti svo við: „… sko ef ég má sletta“. Og konan svaraði samstundist: „Nei, það máttu ekki.“ Henni var greinilega misboðið. Viðmælandinn missti enska þráðinn en gat þó ekkert gert annað en að loka munninum en þá voru sletturnar komnar út í alheiminn og enginn leið að ná þeim til baka.

Og þannig er það með tungumálið okkar að við þurfum að verja það. Sættum okkur ekki við slettur og vörumst þessi lævísu áhrif sem koma hægt og hægt, smám saman, úr ensku. Ferðin til andskotans er svo hæg að við tökum ekki eftir neinu fyrr en allt er orðið um seinan, og jafnvel þá er engu líkar en við séum á betri staðnum.

Tillaga: Hrifningarstundin í stúkunni vekur athygli.