Blaðra blæs með vindi - skjálftar fóru í gang - líkamsárás átti sér stað

Orðlof

Kynhlutleysi

Hins vegar má kalla það útbreidda skoðun málvísindamanna að erfitt sé að venja heila þjóð á nýja notkun málfræðilegra kynja í máli eins og íslensku með átaki. 

Núlifandi málfræðingar eru margir hverjir aldir upp á tímum málkunnáttufræði þar sem áhersla er lögð á málkunnáttu einstaklingsins. Í tengslum við það hefur rannsóknum á máltöku barna fleygt fram. 

Þar hefur komið fram að máltökuskeiði ljúki á kynþroskaaldri og það þýði lítið að ætla sér að breyta hinu innbyggða málkerfi hvers og eins eftir að þeim aldri er náð.

Guðrún Þórhallsdóttir, erindi birt á Málfregnir.   

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Þá leituðu þau til umboðsmanns Alþingis sem tók sér alveg ár í að taka málið fyrir.“

Frétt á dv.is. 

Athugasemd: „… tók sér alveg ár …“. Til hvers er atviksorðið alveg notað þarna, hvaða merkingu hefur það?

Í fréttinni segir:

18 mánuðum eftir að teikningarnar eru samþykktar …

Blaðamaðurinn þekkir ekki regluna. Aldrei byrja málsgrein á tölustöfum. Hann hefði getað skrifað Átján.

Fréttin er ýmist skrifuð í nútíð eða þátíð en það getur valdið ruglingi.

Tillaga: Þá leituðu þau til umboðsmanns Alþingis sem tók sér heilt ár í að taka málið fyrir.

2.

„Svo lengi sem hún verður ekki fyr­ir ein­hverj­um áföll­um þá bara blæs hún með vindi.“

Frétt á mbl.is.

Athugasemd: Í fréttinni er fjallað um lofbelg, í samanburði er sagt að blaðra „blási með vindi“. Þetta er barnalega orðað. Hvorki loftbelgir né blöðrur blása. Þeir berast hins vegar með vindi, feykjast.

Í fréttinni segir:

Við mynd­um ef­laust ekki nota svona hér á Íslandi því það er svo mik­ill vind­ur hérna.

Dæmigert orðalag veðurfræðings. Aldrei er hvasst, aðeins lítill vindur, talsverður vindur eða mikill vindur. Svona flöt og ómerkileg er íslenskan að verða í túlkun hálærðra sérfræðinga í veðurfræðum. 

Blaðamenn falla flatir fyrir fræðingunum og birta allt orðrétt eins frá þeim komi sannleikurinn á „gullaldarmáli“.

Einkenni fjölmargra viðmælenda í fjölmiðlum er notkun á atviksorðinu „bara“. Orðið getur merkt aðeins, eingöngu og svo framvegis. Einnig er það notað til áhersluauka. Núorðið er það einhvers konar „hikorð“, tafs eða álíka. Gegnir engu hlutverki í almennu tali. Á prenti er það oft ljótur hortittur sem má alveg missa sín. Sko, þadna é segi’ða bara.

Að lokum má nefna hversu lengi margir blaðamenn eru að koma að aðalatriði fréttar. Þessi er þannig.

Tillaga: Svo lengi sem hún verður ekki fyr­ir ein­hverj­um áföll­um þá bara berst hún með vindi.

3.

„Skjálfta­hrina fór í gang rétt undan Reykja­nesi í kvöld.“

Frétt á fréttablaðinu.is. 

Athugasemd: Þetta orðalag er í hött. Skjálftar „fara ekki í gang“ heldur byrja, hefjast og svo framvegis. Ótækt er að orða þetta eins og blaðamaður Fréttablaðsins gerir enda er hann líklega óvanur fréttaskrifum.

Tillaga: Skjálfta­hrina hófst rétt undan Reykja­nesi í kvöld.

4.

„Í framboði til varaformanns eru Daði Már Kristófersson, prófessor í auðlindahagfræði og sitjandi varaformaður Viðreisnar …“

Frétt á blaðsíðu 2 í Morgunblaðinu 11.2.23.

Athugasemd: Af fréttinni má ráða að tvennskonar varaformenn séu í Viðreisn, annars vegar sitjandi varaformaður og svo varaformaður sem ekki er sitjandi, ef til vill  standandi varaformaður. Ekki veitir af tveimur varaformönnum því hvort tveggja er þreytandi til lengdar, að standa og sitja. 

Auðvitað er þetta útúrsnúningur en maður er alveg gáttaður á vitleysunni sem hrekkur upp úr blaðamönnum sem gera engan greinarmun á ensku og íslensku.

„Sitting chairman“ verður í dauðateygjum íslenskunnar orðað svona; „sitjandi stólsmaður“.

Tillaga: Í framboði til varaformanns eru Daði Már Kristófersson, prófessor í auðlindahagfræði og núverandi varaformaður Viðreisnar …

5.

„Við náttúrulega skoðum allt …“

Frétt á visi.is.

Athugasemd: Hvað þýðir þessi „náttúrulega skoðun“? Ekkert, þetta er talmál sem á ekki erindi á vefsíðu eða prent. 

Blaðamaður verður að hafa auga með orðfæri viðmælanda síns. Hann má ekki birta allt orðrétt, hann þarf skilning á íslensku máli. Blaðamaður hefur fullt leyfi til að breyta orðalagi viðmælanda síns til betri vegar, kunni hann það.

Vandamálið er ekki blaðamaðurinn heldur yfirmenn hans, fréttastjóri og ritstjóri. Þeir lesa ekki fréttir yfir og vanrækja þannig skyldur sínar og allt bitnar á lesendum. Engin gæði, engar kröfur.

Tillaga: Við skoðum auðvitað allt …

6.

„Lík­ams­árás átti sér stað í dag.“

Frétt á mbl.is. 

Athugasemd: Þetta er arfavitlaus setning, gjörsamlega innantóm og gagnslaus. Með orðinu líkamsárás er átt við að einhver hafi verið laminn, beittur ofbeldi. Að þetta hafi „átt sér stað“ er tóm vitleysa. Af hverju var ekki sagt:

Ráðist var á mann.

Blaðamaðurinn er greinilega óvanur skrifum.

Ekkert kemur fram um meinta árás. Hvers vegna var maðurinn laminn? Slasaðist hann og þá hvernig? Þurfti að gera að meiðslunum á sjúkrahúsi? 

Blaðamaðurinn kann ekki til verka, gengur ekki frá fréttaskrifum sínum. Engu að síður er frétt um ekki neitt birt. 

Svo klykkir blaðamaðurinn út með þessu: 

Þetta kem­ur fram í dag­bók lög­reglu.  

Hvað með það. Ákveður löggan hvað séu fréttir? Hefur blaðamaðurinn ekki nef fyrir fréttum eða missir hann einfaldlega alla sjálfstjórn og skynsemi og endurritar það sem óskrifandi, skilningsvana löggur halda að séu fréttaefni? Allt bendir til þess því hann notar öll lögguorðin, „árásarþoli“, „gerandi“ og frasann; „vistaður í fangaklefa í þágu rannsóknar“. Ekki nokkur maður notar þessi orð nema lögfræðingar fyrir dómi og löggur sem halda að svona upphefji starf þeirra.

Rafmagnshlaupahjóli var stolið og löggan fór á „vettvang“ og ræddi við „tjónþola“ og „málið er í rannsókn“. Hversu gelt er ekki orðalagið.

„Grunsamlegar mannaferðir voru í „Múlunum“ en enginn grunsamlegur fannst. Hvaða „Múlum“? Telst þetta frétt? Nei, ekki frekar en frásögnin um menn sem fundust sofandi í bíl sínum. Hvað er eiginlega að á Mogganum? Byrjandi í fréttaskrifum skrifar „ekkifréttir“. Enginn leiðbeinir honum enda allir farnir heim í kvöldmat. Engin gæði, engar kröfur.

Tillaga: Ráðist var á mann.