Floti samanstendur - veðurguðir verða að haga sér - fyrirlestur sem fer fram

Orðlof

Haga sér

Sögnin haga sér hefur fram undir þetta þurft að hafa með sér einhverja nánari lýsingu – haga sér vel / illa / eins og kjáni o.s.frv. En á seinustu árum hefur borið eitthvað á því að hún sé notuð án nokkurrar viðbótar og sagt Hagaðu þér! eða eitthvað slíkt. Elsta dæmi um þetta sem ég hef rekist á er um 20 ára gamalt. Það er nokkuð ljóst að þetta er fyrir áhrif frá ensku þar sem sögnin behave er notuð á þennan hátt. […]

Sem sé: Það er sjálfgefið að jákvæða merkingin sé innifalin í sögninni og þess vegna þarf enga viðbót (vel eða eitthvað annað) til að tjá hana. Sé einhverju bætt við sögnina, t.d. neikvæðu atviksorði eins og illa, verður merking hennar hlutlaus. 

Við getum líkt þessu við það að þegar við skrifum tölu hærri en 0 þurfum við ekki að hafa + á undan og skrifa t.d. +15 – það er sjálfgefið. Sé talan lægri en 0 þarf aftur á móti að hafa – á undan, –15.

Eiríkur Rögnvaldsson. Facebook. (Bent er áhugaverðar athugasemdir sem fylgja pistlinum.)

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„23 ára karl­maður hef­ur verið ákærður fyr­ir …“

Frétt á mbl.is. 

Athugasemd: Flestir blaðamenn á Íslandi virðast þekkja þá reglu að byrja ekki málsgrein á tölustöfum, þó ekki þeir á Mogganum, svo algeng er vitleysan þar.

Í fréttinni segir:

Greint hef­ur verið frá því að hinn ákærði reyndi að leita sér aðstoðar í hjálp­arsíma, en eng­inn var á vakt þegar hann reyndi að ná í gegn. 

Í gegnum hvað náði hann ekki? Símann? Þannig orðalag þekkist ekki. Líklega er átt við að enginn hafi svarað símanum er hann hringdi.

Í heimildinni dr.dk segir:

DR har tidligere beskrevet, at den 23-årige kort inden angrebet forsøgte at ringe til en kriselinje, men ikke kom igennem, da den var lukket.

Það er hann fékk ekki svar því númer hjálparlínunnar var lokað. Danska orðið „kriselinje“ er vel þýtt.

Tillaga: Tuttugu og þriggja ára karl­maður hef­ur verið ákærður fyr­ir …

2.

„Verð­bólg­an á réttr­i leið.“

Frétt á fréttablaðinu.is. 

Athugasemd: Hvaða leið er rétt fyrir verðbólguna? Er ekki átt við að hún fari lækkandi. Af hverju er þá ekki hægt að orða það þannig?

Tillaga: Verð­bólg­an lækkar.

3.

„Karl Bretakonungur er sagður vera lamaður af ótta við ákvarðanatöku er varðar son hans …“

Frétt á fréttablaðinu.is. 

Athugasemd: Þetta er illa skrifað, skilst varla. Hugsanlega er átt við að kóngurinn þurfi að ákveða eitthvað en veigri sér við því, óttist afleiðingarnar. 

Orðið „ákvarðanataka“ er della. Fólk tekur ákvörðun, ákveður. Enginn „ákvarðanatekur“. 

Ljóst er að kóngsi er ekki lamaður en hann óttast mikið að taka ákvörðun um eitthvað sem snertir soninn.

Tillaga: Karl Bretakonungur er sagður veigra sér við að taka ákvörðun um son sinn …

4.

„Flotinn samanstendur af sex tundurduflaslæðurum frá …“

Frétt á blaðsíðu 38 í Morgunblaðinu 30.3.23.

Athugasemd: Verðbólga orðanna tekur á sig ýmsar myndir. Tillagan er skárri en tilvitnunin vegna þess að sögnin „samanstanda“ er hér óþarft, hjálpar ekkert. Sögnin vera er afskaplega góð og engin ástæða til að fórna henni fyrir útbólgið orð sem við fyrstu sýn er afskaplega gáfulegt en veldur þenslu.

Í fréttinni segir:

Við vitum að þetta er umtalsvert magn …

Mörg tundurdufl er ekki „magn“. Væri þetta hveiti, sandur eða efni sem er „mokhæft“, það er í lausu, mætti tala um magn. Það sem er teljanlegt er oftast nefnt í stykkjatali eða fjölda.

Þarna fer því betur á að segja umtalsverður fjöldi.

Tillaga: Í flotanum eru sex tundurduflaslæðarar frá …

 

5.

„Veðurguðirnir verða að haga sér.“

Frétt á blaðsíðu 12 í sérblaði Morgunblaðsins um páska 31.3.23.

Athugasemd: „You have to behave yourself“, segja enskumælandi. Á íslensku eru margir farnir að segja að maður þurfi að haga sér. Punktur. Áður var bætt við lýsingarorðunum vel eða illa.

Mér sýnist að einkum yngra fólk noti þetta orðalag sem ber vott um „Google-translate málfar“. Ég mataði ensku orðin „You have to behave yourself“ í GT og fékk út „Þú verður að haga þér sjálfur“. Ekki gott til afspurnar.

Svipað orðalag hefur heyrst; „stattu þig“ og þarf enga viðbót.

Tillaga: Veðrið verður að vera gott.

6.

„Framlag golfs til lýðheilsu verður umræðuefnið á fyrirlestri sem fram fer þann 3. apríl 2023.“

Fréttabréf Golfsambands Íslands, tölvupóstur 31.3.23. 

Athugasemd: Venjulega eru fyrirlestrar fluttir, rétt eins og ræður og erindi. Þeir geta einfaldlega ekki „farið fram“, einhver hlýtur að tala, flytja fyrirlesturinn. 

Þar að auki er tilvitnunin röng því í fréttabréfinu eru boðaðir sex fyrirlestrar og jafn margir flytjendur. Fyrirlestur er ekki safnheiti margra erinda.

Segjast verður eins og er að tilvitnunin er kjánaleg. Svona er aldrei tekið til orða í daglegu máli. Golf leggur ekkert fram, ekki frekar en aðrar íþróttir. Aftur á móti skiptir til dæmis golf, fótbolti, langhlaup og hástökk miklu máli fyrir heilsu fólks sem iðkar þessar íþróttir.

Tillagan er ekkert sérstaklega góð en mun skárri en tilvitnunin.

Tillaga: Golf og lýðheilsa er efni fyrirlestra sem haldnir verða 3. apríl 2023.