Svolítið stórkostlegt - féll einhverja metrar - gleðilega páska til vina

Orðlof

Enska

Við vitum auðvitað öll að enskan er stór partur hér í málsamfélaginu en það hefur ekki verið rætt almennilega. Við þurfum að taka það til umræðu hvaða stöðu viljum við að enskan hafi. Hvenær segjum við hvar sé óhjákvæmilegt að nota ensku og hvar eigi enskan ekki heima.

Ef við tökum ekki þessa umræðu þá er hætt við að við fljótum sofandi að feigðarósi og allt í einu verði enskan komin yfir allt án þess að við höfum nokkuð hugað að þessu.

Eiríkur Rögnvaldsson, viðtal á ruv.is.  

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Línu- og hand­færa­bát­ur­inn Em­il­ía AK-57 hef­ur verið svipt­ur veiðileyfi í at­vinnu­skyni …“

Frétt á mbl.is.

Athugasemd: Af orðalaginu má ráða að sviptingin hafi verið gerð atvinnuskyni. Svo var þó ekki. Yfirleitt er veiðileyfi einungis veitt atvinnumönnum eða útgerðum og þarf ekki að taka það fram.

Tillaga: Línu- og hand­færa­bát­ur­inn Em­il­ía AK-57 hef­ur verið svipt­ur veiðileyfi …

2.

„Peysufatadagurinn haldinn hátíðlega.“

Frétt á vísi.is. 

Athugasemd: Málfræðin verður að vera rétt. Ofangreint var í fyrirsögn villan var engin tilviljun. Orðalagið er endurtekið í fréttinni.

Í henni segir einnig:

Fyrstu áratugina eftir að Kvennaskólinn hóf rekstur viðgekkst það meðal nema að klæðast peysufötum dags daglega en eftir því sem leið fyrstu áratugi síðustu aldar breyttist það. 

Orðalagið er mjög furðulegt. Engu líkar en blaðamaðurinn sé óvanur skrifum. Betur hefði farið á því að segja:

Fyrstu áratugina eftir stofnun Kvennaskólans klæddust nemendur peysufötum en smám saman breyttist það. 

Í fréttinni segir:

Vorið 1921 tóku stúlkurnar við skólann sig saman um að klæðast peysufötum til hátíðarbrigða og síðan hefur dagurinn verið endurtekinn einu sinni á vetri með vaxandi viðhöfn

Dagurinn er ekki „endurtekinn“ því hver dagur líður og kemur aldrei til baka, ekki frekar en árið sem leið. Skárra er að segja að stúlkurnar klæðist peysufötum einu sinni á hverjum vetri.

Tillaga: Peysufatadagurinn haldinn hátíðlegur.

3.

„Það varð upphafið að svolitlu stórkostlegu.“

Frétt á dv.is.

Athugasemd: Hvað kallast orðalag á borð við „svolítið stórkostlegt“? Getur stórkostlegt verið „svolítið“? Varla.

Atviksorðið svolítið merkir það sem er frekar lítið og á varla neina samleið með því sem stórkostlegt. Stórkostlegt er alltaf mikið.

Á sama tíma og dregið er úr er bætt í. Svipað eins og þegar bílstjórinn stígur samtímis á bremsuna og bensíngjöfina. Vera má að hér komi fram tilhneiging til að lágmarka það sem sagt er þó hástig sé notað; „svolítið stórkostlegt“. 

Svo kann einnig að vera að orðið pínu séu einhvers konar hikorð, skipti engu.

Álíka orðalag er orðið nokkuð algengt. Þetta kemur fyrir í fjölmiðlum:

• svolítið stórkostlegt
• pínu gagnlegt tæki
• pínu sjálfselskur
• dálítið skemmtileg leiksýning
• dálítið óskemmtileg lífsreynsla
• fjármál geta verið pínu fráhrindandi
• brotlenti svolítið eftir keppni
• Svolítið síðan mér leið svona
• Svolítið sumar í loftinu

Hér gildir annað hvort eða. Í ofangreindum dæmum ætti að orða upplifunina á annan hátt. Tækið getur verið stórkostlegt, maðurinn er nokkuð sjálfselskur, leiksýningin er nokkuð góð, slæm lífsreynsla, leið illa eftir keppni, vottur af sumri og svo framvegis.

Tillaga: Það varð upphafið að því sem er stórkostlegt.

4.

„23 ára danskur karlmaður hefur verið ákærður fyrir skotárás í verslunarmiðstöðinni Fields í Kaupmannahöfn í fyrrasumar.“

Frétt á ruv.is. 

Athugasemd: Það er víðar en á Morgunblaðinu að blaðamenn byrji málsgreinar á tölustöfum. Svona á aldrei að skrifa. Þeir sem það gera hafa annað hvort ekki næga kunnáttu til að skrifa fréttir eða eru fljótfærir. Hvort tveggja er slæmt.

Tillaga: Tuttugu og þriggja ára danskur karlmaður hefur verið ákærður fyrir skotárás í verslunarmiðstöðinni Fields í Kaupmannahöfn í fyrrasumar.

5.

„Að sögn sjón­ar­vott­ar fór bíll­inn á hvolf ein­hverja metra ofan í grunn­inn.“

Frétt á mbl.is.

Athugasemd: „Einhverjir“ metrar á ekki við, ber keim af enskunni „some“. Hvernig getur bíll fallið „einhverja“ metra? Ef metrarnir eru fleiri en einn eða tveir er tilvalið að segja nokkra metra. Ellegar tilgreina hversu djúpt bíllinn féll.

Þar að auki er málsgreinin illa orðuð. Bíllinn fór ekki á hvolf, hann hefur líklega oltið og endað á hvolfi. Tillagan er mun skárri.

Tillaga: Að sögn sjón­ar­vott­ar féll bíllinn nokkra metra ofan í grunn­inn og endaði á hvolfi.

6.

„3.548 ökumenn hafa greitt hraðasektir á þessu ári sem …“

Frétt á blaðsíðu 4 í Morgunblaðinu 5.4.23.

Athugasemd: Fá nýliðar í blaðamennsku enga tilsögn á Mogganum eða eru aðrir blaðamenn svo illa að sér að þeir þekki ekki regluna um að byrja ekki málsgrein á tölustaf.

Tillaga: Ökumenn hafa greitt 3.548 hraðasektir á þessu ári sem ...

7.

„Gleðilega páska til vina og vandamanna.“

Algeng kveðja á Facebook.

Athugasemd: Þetta er afar algengt en frekar asnaleg kveðja. Þeim fer hins vegar fækkandi sem orða kveðjuna segir í tillögunni. Einnig er óhætt að orða það svona: Vinir og vandamenn, gleðilega páska.

Enskumælandi segja: „Happy easter to you, merry christmas to you“ og svo framvegis. 

Hér á klakanum tölum við frá hjartanu og leyfum kveðjunni að fara til vina og vandamanna: Gleðilega páska. Varla er það vandamál þó óskyldir taki kveðjuna til sín.

Tillaga: Gleðilega páska vinir og vandamenn.