Ísjaki ferðast - hríðaraðstæður - öfurölvi aðili - hryðjuverkasamtök næla sér í fólk

Orðlof

Döfin

Þegar sagt er að eitthvað sé á döfinni stendur það fyrir dyrum eða er í undirbúningi. 

Orðið döf er tæplega notað nema í þessu sambandi en mun merkja ‘rass á (stóru) dýri’, áður fyrr var t.d. sagt um dýr sem lágu eða sátu á rassinum að þau ‘lægju á döf’. 

Orðtakið að vera á döfinni er talið eiga rætur að rekja til atferlis hunda sem liggja oft fram á lappir sínar þegar þeir hvílast en rísa upp þegar þeir hugsa sér til hreyfings og setjast gjarnan á afturendann áður en þeir fara á stjá.

Orðaborgarar. 

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„A23a losnaði nýlega frá hafsbotni þar sem hann hefur staðið í 37 ár og ferðast nú með hafstraumnum.“

Frétt á ruv.is. 

Athugasemd: Aðeins fólk ferðast, dauðir hlutir og dýr ferðast ekki. Fólk stjórnar sínum ferðum sem dauðir hlutir gera ekki. 

Margt berst með hafstraumum til Íslands. Nefna má trjáboli frá Síberíu. Þeir nefnast einu nafni rekaviður, ekki „ferðaviður“ af ástæðum sem liggja í augum uppi. Reki nefnist það sem finnst á sjávarströndum. Til er orðið rekís og vart þarf að útskýra hvernig það er myndað.

Ísjakinn sem ber hið skrýtna heiti A23a rekur um höfin, berst með straumum.

Tillaga: A23a losnaði nýlega frá hafsbotni þar sem hann hefur staðið í 37 ár og berst nú með hafstraumnum.

2.

„Eldurinn náði þó ekki að dreifa sér þar sem vegfarendur sem voru með slökkvitæki bar að garði.“

Frétt á Vísi. 

Athugasemd: Hér hefði mátt orða málsgreinina betur. Eldur getur breiðst út sem er nokkuð skárra orðalag en „að dreifa sér“. Orðtakið að bera að garði á engan vegin við þegar fólk er á þjóðvegi og enginn garður sem markar heimili fólks.

Tillaga: Eldurinn náði þó ekki að breiðast út því vegfarendur sem voru með slökkvitæki áttu leið hjá.

3.

„Hríðaraðstæður verða á Hell­is­heiði frá klukk­an 17 í dag og fram á nótt.“

Frétt á mbl.is. 

Athugasemd: „Hríðaraðstæður“ er furðulegt orð. Er átt við að spáð sé hríð á Heiðinni? Sé svo hver er munurinn á hríð og „hríðaraðstæðum“?

Tillaga: Hríðaraðstæður verða á Hell­is­heiði frá klukk­an 17 í dag og fram á nótt.

4.

„Dyraverðir á skemmtistað í miðbænum óska eftir aðstoð lögreglu við að fjarlægja ofurölvi aðila af staðnum.“

Frétt á Vísi. 

Athugasemd: Ofangreint er birt á Vísi og er orðrétt úr svokallaðri dagbók löggunnar. Aðili er oft notað sem feluorð þegar rætt er um konu. Að vísu eru konur líka menn en það hefur algjörlega farið framhjá löggunni.

Löggan skrifar svo þessa dularfullu málsgrein:

Aðilinn fluttur á lögreglustöð en í þá kom í ljós að engar kröfur voru á hendur honum og aðilinn því laus.

Nástaðan stingur í augu. Hvers vegna var maðurinn (karl eða kona) fluttur á lögreglustöðina ef tilefnið var ekkert? Var þegar þangað kom skyndilega svo vel runnið svo vel af manninum (karlinum eða konunni) að óhætt var að sleppa honum (karlinum eða konunni) út í myrkrið. Minni spámenn (karlar eða konur) sem drekka frá sér allt vit eru látnir sofa úr sér í fangaklefa. Sjaldnast snarrennur af slíkum (karli eða konu) þó það geti að sjálfsögðu gerst.

Fínt þykir að nota „aðili“, ber vott um afburða gáfur. Sérstaklega eru eftirfarandi samsetningar taldar afar vel heppnaðar:

ábyrgðaraðili 
dreifingaraðili
eignaraðili
hönnunaraðili
innheimtuaðili
söluaðili
útgáfuaðili
viðbragðsaðili

Ekki nota ábyrgðarmaður, dreifandi, eigandi, hönnuður, innheimtumaður, seljandi, útgefandi eða lögga, slökkvilið, sjúkralið og björgunarsveit. Slíkt gerir bara alþýða manna, ekki heldra fólk.

Tillaga: Dyraverðir á skemmtistað í miðbænum óska eftir aðstoð lögreglu við að fjarlægja fullan mann af staðnum.

5.

„Samtök sem telja um 60 þúsund meðlimi í 43 löndum.“

Frétt á blaðsíðu 6 í Morgunblaðinu 28.11.23. 

Athugasemd: Mér hefur alltaf fundist skrýtið þegar sagt er að hópur telji þetta og þetta marga. Þannig er aldrei talað í mín eyru. Enginn segir í daglegu tali að alþingismenn telji sextíu og þrjá menn, heldur að þeir séu þetta margir.

Í fréttinni segir:

Bjarki var áður forseti ELSA á Íslandi til tveggja ára …

Flestir myndu segja að maðurinn hafi verið forseti í tvö ár.

Tillaga: Í samtökunum eru um 60 þúsund manns í fjörtíu og þremur löndum.

6.

„Hamas-liðar hafa skilað á þriðja tug fanga sem þeir nældu sér í úr …“

Forystugrein Morgunblaðsins 28.11.23. 

Athugasemd: Þegar hryðjuverkasamtök ræna fólki er rangt að segja að þau hafi „nælt sér í“ fólkið. 

Í forystugreininni segir:

Í þeim hópi var fjögurra ára barn, en Hamas hafði drepið foreldra hennar …

Þetta gengur ekki upp. Barn er hvorugkyns orð og foreldrar þess voru drepnir, ekki foreldrar „hennar“. Annað hvort er barnið sagt stúlka eða ábendingarfornafnið taki þá kyn af orðinu barn. 

Tillaga: Hamas-liðar hafa skilað á þriðja tug fanga sem þeir rændu úr ….

7.

„Viðbragðsaðilum í Indlandi tókst rétt í þessu að kom­ast að 41 manni …“

Frétt á mbl.is. 

Athugasemd: Á vef Reuters segir:

Indian rescuers break through debris to reach 41 men trapped in tunnel …

Á fréttamiðlum er talað um „recurers“ sem á íslensku merkir björgunarmenn eða björgunarliðar. Hvergi er talað um að „viðbragðsaðilar“ hafi verið þarna við störf. Orðavalið er hugsunarleysi í blaðamanninum sem skrifar fréttina.

Tillaga: Björgunarliðum í Indlandi tókst rétt í þessu að kom­ast að 41 manni ….