Ókyrrð í flugvél - boltar renna á gólfi - gera góða heimsókn

Orðlof

Skilja illa skáldsögur

Tungumálið virðist vera að láta undan ógnarhraðri þróun upplýsingatækninnar. Öll tungumál þróast reyndar til einföldunar og mín kynslóð tjáir sig öðruvísi en foreldrakynslóð mín. 

En þessi breyting er mjög hröð og lýsir sér til dæmis í því að skáldsögur sem nemendur lásu fyrir 15 árum eru mörgum illskiljanlegar í dag.

Jón Özur Snorrason, kennari. Blaðsíða 22 í Morgunblaðinu 28.12.23. 

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Ell­efu farþegar slösuðust eft­ir að „furðuleg ókyrrð” kom upp í flug­vél …“

Frétt á mbl.is. 

Athugasemd: Er ekki einsdæmi að ókyrrð verði „í flugvél“? Algengara er að flugvélar lendi í ókyrrð, og þá er hún utan dyra.

Tillaga: Ell­efu farþegar slösuðust eft­ir að flugvél lenti í „óvenjulegri ókyrrð” …

2.

„Hann lést friðsam­lega í nótt, að sögn dags­blaðsins Bild.“

Frétt á mbl.is. 

Athugasemd: Sá látni er fyrrverandi fjármálaráðherra Þýskalands, Wolfgang Schaeuble. Heimild Moggans er vefur þýska fjölmiðilsins Bild. Þar stendur:

Der CDU-Politiker starb am Dienstagabend (26. Dezember) friedlich im Kreise seiner Familie.

Á vef Reuters segir um Schaeuble:

… died peacefully late Tuesday …

Engin þörf er á að segja að maðurinn hafi látist „friðsamlega“. Þannig er ekki talað á íslensku enda deyja fæstir með látum ef svo má segja.

Lýsingarorðið friðsamlegur getur þýtt svo óskaplega margt, til dæmis hljóðlátur eða kyrrlátur. Erfitt er nota þessi orð svo vel sé. Því er langbest að sleppa því að tala um „friðsamlegt andlát“.

Villa er í textanum. Þarna ætti að standa dagblað ekki „dagsblað“.

Á Vísi stendur:

Þýska fréttastofan DPA segir hann hafa andast í faðmi fjölskyldu sinnar í gærkvöldi.

Þetta er vel skrifað.

Tillaga: Hann lést í nótt samkvæmt því sem fram kemur á vefsíðu þýska fjölmiðilsins Bild.

3.

„Altjón við Víkurbraut þar sem boltar renna eftir gólfinu.“

Frétt á Vísi. 

Athugasemd: Yfirleitt rúlla boltar á gólfi, að minnsta kosti sé ýtt við þeim. Talsverður munur er á sögnunum að rúlla og renna. 

Óneitanlega er þetta frekar hallærisleg málsgrein. Betra hefði verið að tala um halla á gólfinu, húsið hafi skekkst.

Tillaga: Altjón við Víkurbraut þar sem gólfið hallar.

4.

„West Ham gerði góða heim­sókn á Emira­tes-völ­inn og …“

Frétt á mbl.is. 

Athugasemd: Sorglegt hversu margir íþróttablaðamenn eru fastir í ensku orðalagi á íslensku. Enskumælandi segja:

West Ham made a good visit to the Emirates stadium and … 

„Gerði góða heimsókn“ og „made a good visit“. Ástæða er til að hvetja blaðamenn til að hugsa. Það reynist oft farsælt.

Ég spái því að innan skamms þyki það aftur frumlegt að skrifa blátt áfram, án allra hallærislegra orðalagsskreytinga. 

Mikilvægast af öllu er að geta komið þekkingu sinni og upplýsingum yfir á íslenskt mál svo sómi sé að fyrir blaðamanninn og fjölmiðilinn.

Tillagan er skárri en tilvitnunin.

Tillaga: West Ham vann Arsenal á Emira­tes-vellinum og …

5.

„Um þessar mundir hef ég verið dómsmálaráðherra í 200 daga. Þessir 200 dagar hafa …“

Aðsend grein á blaðsíðu 17 í Morgunblaðinu 29.12.23. 

Athugasemd: Þetta er kölluð nástaða er alltaf ljót. Þegar höfundurinn hefur einu sinni nefnt dagafjöldann þarf ekki að nefna hann aftur, síst af öllu í næstu málsgrein, og raunar ekki heldur í lok greinarinnar, sem hann þó gerir. 

Afskaplega auðvelt er að komast hjá nástöðunni eins og tillagan ber með sér.

Í greininni segir:

Ég finn þungt fyrir mikilli ábyrgð sem mér hefur verið falin …

Hver er munurinn á að finna „þungt fyrir mikilli ábyrgð“ og finna til ábyrgðar? Enginn nema orðagjálfrið.

Eftirfarandi er skárra:

Ég finn til ábyrgðar minnar …

Mikilvægt er að stjórnmálamenn hafi trúnaðarmann sem lesi yfir greinar og ræður.

Tillaga: Um þessar mundir hef ég verið dómsmálaráðherra í 200 daga. Þeir hafa ….

6.

„Þórdís Elva, sem er 23 ára, skrifaði undir tveggja ára samning við Växjö og sagði við Morgunblaðið …“

Frétt á blaðsíðu 54 í Morgunblaðinu 30.12.23. 

Athugasemd: Frábært. Blaðamaðurinn fellur ekki í sömu gryfju og aðrir, hefði getað sagt eins og hinir; „hin 23 ára“. Það gerir hann ekki og verðskuldar því hrós.

Tillaga: Engin tillaga.