Eldgos er staðsett - just stop oil - virkja aukinn viðbúnað

Orðlof

Umorðun

Ef á undan fallorði eru tvö eða fleiri sagnorð með mismunandi fallstjórn er eðlileg regla að láta það sagnorð ráða sem næst stendur fallorðinu. 

Þeir landa og selja fisk (ekki „fiski“). 

Hermennirnir börðu og misþyrmdu fólki (ekki „fólk“). 

Útkoman í dæmum af þessum toga getur orðið óþægileg. Til að komast hjá því væri t.a.m. hægt að segja: 

Þeir landa fiski og selja hann. 

Hermennirnir berja fólk og misþyrma því.

Málfarsbankinn. 

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Áfram töluvert hraunrennsli“

Frétt á mbl.is. 

Athugasemd: Þarna fer betur á því að nota atviksorðið enn jafnvel ennþá (enn þá). Það fer betur en atviksorðið áfram sem þó er alls ekki rangt að nota í þessu tilviki. Hins vegar er slæmt að festast í sömu hjólförunum því í skrifum er gott að breyta til.

Á mbl.is er þessi fyrirsögn:

Hraun rennur enn í átt að Suðurstrandarvegi.

Lakara væri ef það væri orðað þannig: Hraun rennur áfram í átt að …

Á Vísi er þessi fyrirsögn: 

Enn tölu­vert hraunflæði.

Hver er munurinn á atviksorðunum enn og áfram. Ef til vill er hann sáralítill. Notkun orða veltur á máltilfinningu þess sem skrifar og að sjálfsögðu um hvað er rætt. 

Velti því fyrir mér hvort „áfram“ í upphafi málsgreinar sé stirðbusalegt og henti sjaldnast.

Loks má segja að enn haldi gosið áfram. Enn gjósi. Og áfram gýs. Enn rennur hraunið áfram.

Tillaga: Enn töluvert hraunrennsli.

2.

„Eld­gosið er staðsett á milli Haga­fells og Stóra-Skóg­fells.“

Frétt á mbl.is. 

Athugasemd: Orðið „staðsettur“ er ofnotað. Fjallið Matterhorn var eitt sinn í Mogganum sagt „staðsett í Ölpunum“. Yfirleitt dugar að nota sögnina að vera (er) eins og fram kemur í tillögunni.

Í fréttinni segir:

Það dró veru­lega úr krafti goss­ins þegar leið á nótt­ina …

Orðið „það“ getur verið persónufornafn, nafnorð og jafnvel samtenging. Stundum er það nefnt aukafrumlag sem mörgum skrifurum þykir ferlega ljótt og reyna að forðast sem heitan eldinn. Þetta er mun betra:

Veru­lega dró úr krafti goss­ins þegar leið á nótt­ina …

Ritað mál getur batnað mikið ef sleppt er að notað „það“ í upphafi málgreinar eða setningar. Skrifarinn þarf þá að umorða mál sitt sem er oft til mikilla bóta, eykur skilning hans á málfari og vonandi hjálpar það lesendum.

Tillaga: Eld­gosið er á milli Haga­fells og Stóra-Skóg­fells.

3.

„Við leitum að aðila með sterkan tæknilegan bakgrunn þar sem hugbúnaðurinn leikur stórt hlutverk í stafrænni vegferð Orkuveitunnar og …“

Auglýsing á Vef Orkuveitunnar. 

Athugasemd: Einhvers staðar hljóta að vera kennd delluskrif, svo algeng sem þau eru nú til dags. Höfundur textans hér að ofan hefur án vafa staðist öll próf delluskrifaraskólans.

Auðvitað á ekki að skrifa skynsamlega eins hér er gerð tillaga um. Krafa dagsins eru sennileikinn, delluskrif. Ekki má leita að manni, jafvel þó sannað sé að konur séu menn. Þess í stað er leitað að „aðila“.

Tillaga: Við hjá Orkuveitunni leitum að reyndum starfsmanni í hugbúnaðargerð.

4.

„Hér fyrir er kort sem sýnir áhrifasvæði ef til þess kæmi að hraun næði til sjávar.“

Frétt Veðurstofunnar á Facebook. 

Athugasemd: Stundum virðist sem skrifarar kunni ekki listina vera stuttorðir.

Undarlegt er að byrja málsgreinina á „Hér fyrir er …“. Kortið er ekki fyrir neinum heldur er það aðalatriðið.

Kortið sýnir svokallað áhrifasvæði því nái hraun að renna í sjó fram er hætta á gjósku og gasmyndun innan hringja sem dregnir eru á það. Er ekki skynsamlegra að kalla þetta hættusvæði? 

Þegar eitthvað hefur ekki gerst en gæti orðið er ráð að nota viðtengingarhátt. Þá er hægt að sleppa orðunum „ef til þess kæmi“.

Tillaga: Kortið sýnir áhrifasvæði næði hraun til sjávar.

5.

„Just stop oil.“

Aðsend grein á blaðsíðu 38 í Morgunblaðinu 21.3.24. 

Athugasemd: Greinin er að öllu leyti íslensku, hvergi er að finna slettur á öðrum tungumálum. Síðasti kafli greinarinnar hefur ofangreinda millifyrirsögn. Einstaklega furðulegt.

Er raunverulega svo komið að jafnvel fólk sem telst skynsamt hafi gefist upp á íslensku? Þó er varla ástæða til að draga svo svarta ályktun af einni millifyrirsögn. 

Mesti vandinn sem steðjar að íslenskri tungu eru þó ekki sletturnar þó hvimleiðar séu. Verra er orðalag sem dregur dám sitt af enskri orðaröð. Áherslan á nafnorð í stað sagnorða er eitt af stærri vandamálunum.

Tillaga: Hættum að nota olíu.

6.

„Pól­verjar virkja aukinn við­búnað eftir „gríðar­legar“ á­rásir.“

Frétt á Vísi. 

Athugasemd: Nú er allt virkjað; ár og fljót, jarðhiti, viðbúnaður og jafnvel fólk. Allt svoleiðis þykir fínt enda svo ákaflega enskulegt.

Eitt er að auka viðbúnað, í þessu tilfelli; efla varnir, auka þær. Hins vegar virðist ofrausn að „virkja aukinn viðbúnað“. Þetta er illskiljanlegt, ef til vill eins og að segja „mikil aukin aðsókn“, „mikið aukið hraunrennsli“ eða álíka.

Tillagan er skárri en tilvitnunin. Viðbúnaður er efldur, jafnvel stórelfdur.

Blaðamaðurinn er ekki vanur skrifum.

… draga úr hörkunni. 133 létust í árásinni á …

Hann setur punkt og byrjar næstu málsgrein á tölustöfum. Hvergi í vönduðum fjölmiðlum á vesturlöndum er það gert. Hafa má þessa reglu í huga. Á eftir punkti kemur venjulega stór stafur. Töluorð hafa hvorki stóran né lítinn staf.

Tillaga: Pól­verjar efla viðbúnað sinn eftir „gríðar­legar“ á­rásir.