Floti samanstendur - veðurguðir verða að haga sér - fyrirlestur sem fer fram

Orðlof

Haga sér

Sögnin haga sér hefur fram undir þetta þurft að hafa með sér einhverja nánari lýsingu – haga sér vel / illa / eins og kjáni o.s.frv. En á seinustu árum hefur borið eitthvað á því að hún sé notuð án nokkurrar viðbótar og sagt Hagaðu þér! eða eitthvað slíkt. Elsta dæmi um þetta sem ég hef rekist á er um 20 ára gamalt. Það er nokkuð ljóst að þetta er fyrir áhrif frá ensku þar sem sögnin behave er notuð á þennan hátt. […]

Sem sé: Það er sjálfgefið að jákvæða merkingin sé innifalin í sögninni og þess vegna þarf enga viðbót (vel eða eitthvað annað) til að tjá hana. Sé einhverju bætt við sögnina, t.d. neikvæðu atviksorði eins og illa, verður merking hennar hlutlaus. 

Við getum líkt þessu við það að þegar við skrifum tölu hærri en 0 þurfum við ekki að hafa + á undan og skrifa t.d. +15 – það er sjálfgefið. Sé talan lægri en 0 þarf aftur á móti að hafa – á undan, –15.

Eiríkur Rögnvaldsson. Facebook. (Bent er áhugaverðar athugasemdir sem fylgja pistlinum.)

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„23 ára karl­maður hef­ur verið ákærður fyr­ir …“

Frétt á mbl.is. 

Athugasemd: Flestir blaðamenn á Íslandi virðast þekkja þá reglu að byrja ekki málsgrein á tölustöfum, þó ekki þeir á Mogganum, svo algeng er vitleysan þar.

Í fréttinni segir:

Greint hef­ur verið frá því að hinn ákærði reyndi að leita sér aðstoðar í hjálp­arsíma, en eng­inn var á vakt þegar hann reyndi að ná í gegn. 

Í gegnum hvað náði hann ekki? Símann? Þannig orðalag þekkist ekki. Líklega er átt við að enginn hafi svarað símanum er hann hringdi.

Í heimildinni dr.dk segir:

DR har tidligere beskrevet, at den 23-årige kort inden angrebet forsøgte at ringe til en kriselinje, men ikke kom igennem, da den var lukket.

Það er hann fékk ekki svar því númer hjálparlínunnar var lokað. Danska orðið „kriselinje“ er vel þýtt.

Tillaga: Tuttugu og þriggja ára karl­maður hef­ur verið ákærður fyr­ir …

2.

„Verð­bólg­an á réttr­i leið.“

Frétt á fréttablaðinu.is. 

Athugasemd: Hvaða leið er rétt fyrir verðbólguna? Er ekki átt við að hún fari lækkandi. Af hverju er þá ekki hægt að orða það þannig?

Tillaga: Verð­bólg­an lækkar.

3.

„Karl Bretakonungur er sagður vera lamaður af ótta við ákvarðanatöku er varðar son hans …“

Frétt á fréttablaðinu.is. 

Athugasemd: Þetta er illa skrifað, skilst varla. Hugsanlega er átt við að kóngurinn þurfi að ákveða eitthvað en veigri sér við því, óttist afleiðingarnar. 

Orðið „ákvarðanataka“ er della. Fólk tekur ákvörðun, ákveður. Enginn „ákvarðanatekur“. 

Ljóst er að kóngsi er ekki lamaður en hann óttast mikið að taka ákvörðun um eitthvað sem snertir soninn.

Tillaga: Karl Bretakonungur er sagður veigra sér við að taka ákvörðun um son sinn …

4.

„Flotinn samanstendur af sex tundurduflaslæðurum frá …“

Frétt á blaðsíðu 38 í Morgunblaðinu 30.3.23.

Athugasemd: Verðbólga orðanna tekur á sig ýmsar myndir. Tillagan er skárri en tilvitnunin vegna þess að sögnin „samanstanda“ er hér óþarft, hjálpar ekkert. Sögnin vera er afskaplega góð og engin ástæða til að fórna henni fyrir útbólgið orð sem við fyrstu sýn er afskaplega gáfulegt en veldur þenslu.

Í fréttinni segir:

Við vitum að þetta er umtalsvert magn …

Mörg tundurdufl er ekki „magn“. Væri þetta hveiti, sandur eða efni sem er „mokhæft“, það er í lausu, mætti tala um magn. Það sem er teljanlegt er oftast nefnt í stykkjatali eða fjölda.

Þarna fer því betur á að segja umtalsverður fjöldi.

Tillaga: Í flotanum eru sex tundurduflaslæðarar frá …

 

5.

„Veðurguðirnir verða að haga sér.“

Frétt á blaðsíðu 12 í sérblaði Morgunblaðsins um páska 31.3.23.

Athugasemd: „You have to behave yourself“, segja enskumælandi. Á íslensku eru margir farnir að segja að maður þurfi að haga sér. Punktur. Áður var bætt við lýsingarorðunum vel eða illa.

Mér sýnist að einkum yngra fólk noti þetta orðalag sem ber vott um „Google-translate málfar“. Ég mataði ensku orðin „You have to behave yourself“ í GT og fékk út „Þú verður að haga þér sjálfur“. Ekki gott til afspurnar.

Svipað orðalag hefur heyrst; „stattu þig“ og þarf enga viðbót.

Tillaga: Veðrið verður að vera gott.

6.

„Framlag golfs til lýðheilsu verður umræðuefnið á fyrirlestri sem fram fer þann 3. apríl 2023.“

Fréttabréf Golfsambands Íslands, tölvupóstur 31.3.23. 

Athugasemd: Venjulega eru fyrirlestrar fluttir, rétt eins og ræður og erindi. Þeir geta einfaldlega ekki „farið fram“, einhver hlýtur að tala, flytja fyrirlesturinn. 

Þar að auki er tilvitnunin röng því í fréttabréfinu eru boðaðir sex fyrirlestrar og jafn margir flytjendur. Fyrirlestur er ekki safnheiti margra erinda.

Segjast verður eins og er að tilvitnunin er kjánaleg. Svona er aldrei tekið til orða í daglegu máli. Golf leggur ekkert fram, ekki frekar en aðrar íþróttir. Aftur á móti skiptir til dæmis golf, fótbolti, langhlaup og hástökk miklu máli fyrir heilsu fólks sem iðkar þessar íþróttir.

Tillagan er ekkert sérstaklega góð en mun skárri en tilvitnunin.

Tillaga: Golf og lýðheilsa er efni fyrirlestra sem haldnir verða 3. apríl 2023.

Framsýna leiðsögnin - labba upp að Glym - framkvæma loftárásir

Orðlof

Elska

Sögnin elska er einhver dýrmætasta sögn í íslenskri tungu. Allir vita hvað hún merkir, ’að bera ástarhug til einhvers’. Almennt hefur hún bara verið notuð um manneskjur eða í hæsta lagi dýr þótt vissulega hafi Hannes Hafstein (1861-1922) ort:

Blessuð sólin elskar allt,
allt með kossi vekur,
haginn grænn og hjarnið kalt
hennar ástum tekur.

Þetta er þó líkingamál en ekki dæmi um venjulega málnotkun.

Á síðari tímum hafa verið brögð að því að elska sé ekki einungis höfð um lifandi verur heldur líka dauða hluti og jafnvel ýmislegt annað.Um leið sljóvgast merkingin og verður nánast ’líkar (vel) við"; hef ánægju af’.

Því er ekki að neita að nokkuð dregur úr gildi yfirlýsingarinnar „Ég elska þig“ þegar í ljós kemur að sá sem það segir elskar líka tölvuna sína og það að syngja í kór.

Orðaborgarar. 

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Hvaða skemmtiferðaskip passar best við þitt stjörnumerki?“

Frétt á mbl.is.

Athugasemd: Þetta er án efa furðulegasta „frétt“ sem birst hefur á vefsíðu Moggans. Hverjum dettur í hug að skrifa svona?

Tillaga: Engin tillaga.

2.

„Dró eigin­manninn út í jóla­­brasið sem tímir nú varla að selja verslunina.“

Frétt á visi.is. 

Athugasemd: Þetta er illa skrifuð málsgrein en verður örlítið skárri í tillögunni. Bras getur merkt erfiði, fyrirhöfn og umstang.

Bras er nafnorð í hvorugkyni en sést sjaldnast með greini en er ekki verra fyrir vikið. 

Orðið er líka til í fleirtölu, brös. Hægt er að láta sér detta í hug þetta dæmi: Bras er stundum erfitt en brös eru verri. Brösin valda mörgum vanda. Hann er vanur brösunum.

Tillaga: Dró eigin­manninn út í jóla­­brasið en hann tímir nú varla að selja verslunina.

3.

„Þá hefur vakið athygli að framsýna leiðsögnin nú er nokkuð frábrugðin þeim fyrri, að því leyti að ekki reyndist kveðið jafn fast að orði um þörfina á frekara aðhaldi að þessu sinni.“

Frétt á blaðsíðu 6 í Morgunblaðinu 23.3.23.

Athugasemd: Þessi málsgrein skilst ekki. Fréttin fjallar um stýrivaxtahækkanir Seðlabankans. Hvað er „framsýn leiðsögn“? Um það segir ekki frekar í fréttinni.

Fréttin byrjar á þessum orðum:

Líkt og alkunna er ákvað peningastefnunefnd Seðlabanka Íslands að hækka stýrivexti um eitt prósentustig í gær. 

Hvernig í ósköpunum er hægt að byrja frétt á þessa leið. Fá nýliðar á Mogganum enga tilsögn í fréttaskrifum? Aðalatriði fréttar á að koma fyrst. Á eftir er fjallað nánar um þau. Vaðall á borð við tilvitnunina er ekki þess fallinn að vekja athygli lesenda.

Í fréttinni segir

Á fundinum impraði Seðlabankastjóri á því að leiðni peningastefnunnar væri góð, hún hefði miðlast vel. 

Þetta er ótrúlega skrýtin málsgrein. Sögnin að impra merkir að nefna eitthvað lauslega en af fréttinni að dæma gerði hann það ekki, heldur fjallað nokkuð ítarlega um peningastefnuna. 

Hvað merkir „leiðni peningastefnunnar“? Það kemur ekki fram í fréttinni og hugsanlega veit blaðamaðurinn það ekki heldur.

Hvernig „miðlast peningastefnan“? Hér er komið annað tyrfið hugtak sem ekki er víst að lesendur skilji. Skilur blaðamaðurinn það?

Blaðamaðurinn endurtekur það sem stjórnendur Seðlabankans segja en gerir enga tilraun til að skýra út fyrir lesendum hvað þeir eiga við. Slíkt er engu að síður það kjarninn í blaðamennsku, ekki að vera einkaritari viðmælenda.

Tillaga: Engin tillaga.

4.

„Langspilsspilari Jón Ásbjörnsson (1821- 1905), hann var goskall í Borgarnesi.“

Frétt á blaðsíðu 14 í Morgunblaðinu 23.3.23.

Athugasemd: Í myndatexta segir að Jón hafi verið goskall, rétt eins og allir viti hvað orðið merkir. Svo er alls ekki. Á málinu.is segir að goskarl sé vinnumaður eða húskarl. 

Blaðamaðurinn hefði nú átt að afla sér upplýsinga um orðið en ekki gefa sér það að allir þekki það. 

Tillaga: Engin tillaga.

5.

„Ferðamálastjóri segir að koma þurfi í veg fyrir að fólk labbi upp að Glym yfir vetrartímann.“

Frétt á vísi.is.

Athugasemd: Enginn „labbar“ upp að Glym, menn ganga þangað. Litlu börnin labba, fullorðið fólk gengur. Ótrúlegt að blaðamaður skuli ekki skilja muninn á að labba og ganga. 

Fólk fer í gönguferðir ekki „labbiferðir“, ekki eru til „labbistígar“ en göngustígar eru víða. Gangbraut liggur yfir götu, ekki „labbibraut“. nokkrar gönguleiðir eru upp með Botnsárglúfri, engar „labbileiðir“.

Hef ekki trú á að ferðamálastjóri hafi notað orðið labba.

Tillaga: Ferðamálastjóri segir að koma þurfi í veg fyrir að fólk gangi upp að Glym yfir vetrartímann.

6.

„… greindi frá því í fyrrakvöld að Bandaríkjaher hefði framkvæmt loftárásir …“

Frétt á blaðsíðu 24 í Morgunblaðinu 25.3.23.

Athugasemd: Núorðið „framkvæma“ menn allan andskotann jafnvel þó aðrar sagnir séu tiltækar. Getur verið að orðasjóður blaðamanna sé orðinn svona rýr. Tillagan er mun skárri.

Tillaga: … greindi frá því í fyrrakvöld að Bandaríkjaher hefði gert loftárásir …

Hlutverk svefns - listamanneskja ársins - samkvæmt alþjóða lögum

Orðlof

Bóklestur

Kann ég þó foreldrum mínum miklar þakkir fyrir bóklestur æskunnar sem kom í staðinn fyrir sjónvarpsgláp og hefur svo sannarlega sett mark sitt á líf mitt. 

Ragnheiður Birgisdóttir, Ljósvakinn, blaðsíða 74 í Morgunblaðinu 16.3.23 

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Það er mjög stór hlut­ur sem ég er ekki að gera og það er að ala upp börn.“

Frétt á mbl.is. 

Athugasemd: Orðalagið er af þeirri gerð sem sjá má æ oftar hjá yngra fólki og of oft hjá blaðamönnum. Merkilegt er að skoða heimildina sem er Us Magazine. Þar stendur:

There’s a whole huge thing I’m not doing, which is raising children.

Þýðingin er léleg. Þar sem ég er svo lélegur í ensku ákvað ég að prófa Google Translate sem þýðir ensku setninguna svona:

Það er stór hluti sem ég er ekki að gera, sem er að ala upp börn.

Næstum því eins, en gjörsamlega merkingarlaus rétt eins og í fréttinni á vefsíðu Moggans.

Að öllum líkindum er réttara að orða ensku setninguna eins og gert er í tillögunni. Annars eru öll sund lokuð.

Tillaga: Margt geri ég ekki og eitt af því stóra er að ala upp börn. 

2.

„45 manns munu hafa sótt um starfið …“

Frétt á blaðsíðu 46 í Morgunblaðinu 16.3.23.

Athugasemd: Ekki telst það lengur til frétta að blaðamaður á Morgunblaðinu byrji setningu á tölustaf, svo oft gerist það. Enginn sómakær fjölmiðill lætur slíkt sjást, að minnsta kosti ekki í hinum vestræna heimi sem svo er kallaður. 

Hins vegar er það frétt að einn reyndasti (ekki „reynslumesti“) blaðamaður Moggans gerist sekur um þetta. Enginn Matthías er lengur á Mogganum sem tekur blaðamenn á teppið verði þeim á að bulla.

Tillaga: Fjörtíu og fimm manns mun hafa sóttu um starfið …

3.

„Hvert er hlutverk svefns?“

Auglýsing á blaðsíðu 11 í Morgunblaðinu 17.23.23. 

Athugasemd: Orðið hlutverk á ekki við þarna. Mun betur fer á að nota orð eins og tilgangur, þýðing eða jafnvel mikilvægi.

Hlutverk er yfirleitt haft um fólk, það gengnir hlutverki. Stein hefur ekki hlutverk, ekki frekar en sandur, skór, bíll eða aðrir dauðir hlutir

Tillaga: Til hvers er svefn?

4.

„Ræða áhrif vindmyllna á fuglalíf.“

Frétt á blaðsíðu 13 í Morgunblaðinu 17.3.23.

Athugasemd: Orðið vindmilla virðist vera dálítið skrýtið í setningunni. Engu að síður er það rétt, beygist um vindmillu, frá vindmillum til vindmilla eða vindmillna. 

Tillaga: Engin tillaga.

5.

„Sindri valinn listamanneskja ársins.“

Frétt á blaðsíðu 21 í Morgunblaðinu 18.3.23.

Athugasemd: Maðurinn er að ósekju kallaður listamanneskja ársins. Auðvitað er hann listamaður rétt eins og fjöldi karla og kvenna.

Óvandað fólk ætlar sér að breyta tungumálinu og gera það „kynhlutlaust“. Engu að síður er íslenskan kynhlutlaus enda getur maður verið hvort tveggja karl og kona (þó ekki í senn) en enginn karl er kona.

Tillaga: Sindri valinn listamaður ársins.

6.

„Öll erum við manneskjur sem njótum jafnréttis samkvæmt lögum samkvæmt alþjóða lögum.“

Frétt á heilsuveru.is.

Athugasemd: Það er beinlínis kostur að umsjónarmaður vefsíðu kunni eitthvað í réttritun. Eins og tilvitnunin ber með sér eru þarna beinar og óbeinar villur. 

Af hverju er ekki þetta orðað eins og í tillögunni þannig reynt að komast hjá nástöðunni.

Kaflinn sem nefnist „Réttur þinn sem manneskja“ er illa skrifaður. Hann er beinlínis ætlaður konum eins og þessi atriði sanna:

1. Vera meðvituð um og stolt af andlegu atgervi sínu.
2. Gera mistök og standa ábyrg gagnvart þeim.
3. Vera stolt af líkama sínum eins og hann er.
4. Lifa því trúarlífi sem þú sjálf kýs.

Ofangreint á að vera í eintölu. Þar af leiðandi er ómögulegt fyrir karlmann að vera „meðvituð“ eða „stolt“. Þarna virðist höfundurinn gleyma sér í andstöðu sinni gegn orðinu maður og kvenkennir lesandann.

Annar liðurinn er illa orðaður. Þar ætti einfaldlega að standa: Gera mistök en bera ábyrgð á þeim.

Afskaplega kjánalegt er að orða það þannig að „lifa trúarlífi“. Reyndir skrifarar myndu tala um að leggja stund á þá trú sem hver og einn kýs. Í kvenkyni eintölu á að segja: ... sem þú sjálf kýst.

Þar fyrir utan er hreint og beint skrýtið að ávarpa lesandann í annarri persónu, „þú“. Það er ekki gert í íslensku. Á ensku getur orðið „you“ oft merkt annað en fornafnið. 

Að þessu sögðu ætti Embætti landlæknis, Heilsugæsla höfuðborgarsvæðisins og Landspítali að finna prófarkalesara og fela honum að fara grannt yfir texta Heilsuveru og leggja umsjónarmanni vefsins nokkrar ritstjórnarlegar reglur. 

Af efnistökum umsjónarmanns vefsins að ráða er hann greinilega kona. Sem sagt, maðurinn er kona. Í þessu er engin þversögn fólgin enda er maður tegundarheiti sem stundum getur merkt karl. Enginn karl er þó kona. 

Tillaga: Öll erum við menn sem njótum jafnréttis samkvæmt lögum landsins og alþjóðalögum.

 

Sítíðar skerðingar - fundur fram fór á fimmtudaginn - stuða fólk til ólífis

Orðlof

Forðast karlkyn

Ég heyrði örstutta frétt í útvarpinu um daginn þar sem orðið „fatlað fólk“ kom tíu sinnum fyrir. Þarna var greinilega verið að forðast karlkyn í kynhlutlausri merkingu. Fallegra hefði nú verið að segja bara „fatlaðir“. 

Lítum á bókmenntatexta þar sem nostrað hefur verið við hvert orð og hverja setningu, t.d. þessa málsgrein Gyrðis Elíassonar: 

„Hann var þessi meinfýsna manngerð sem spyr heyrnarlausa hvert sé þeirra eftirlætistónskáld og blinda um uppáhaldsmálarann“ („Aðgát.“ Þöglu myndirnar. Smáprósar I. 2022, bls. 51). 

Hvernig væri nú þessi málsgrein ef við settum „blint fólk“ og „heyrnarlaust fólk“ þar inn? 

Baldur Hafstað,Tungutak, Morgunblaðið 4.3.23. 

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Um er að ræða gangbrautarljós á eftirfarandi stöðum …“

Frétt á blaðsíðu 8 í Morgunblaðinu 4.3.23.

Athugasemd: Síendurtekið orðalag verður leiðgjarnt til lengdar. Ber vott um kæruleysi og jafnvel skort á orðaforða blaðamanns.

Tillagan er mun skárri því orðalagið„um er að ræða“ má missa sín.

Á blaðsíðu 10 í sama Morgunblaði skrifar annar en þaulreyndur blaðamaður:

Um er að ræða tæplega 6 þúsund fermetra byggingu. 

Hann hefði getað skrifað:

Byggingin er tæplega sex þúsund fermetrar.

Er þetta flóknari setning?

Tillaga: Gangbrautarljósin eru á eftirfarandi stöðum …

2.

„Kjarnaverðbólga áfram há í Evrópu.“

Frétt á blaðsíðun12 í Morgunblaðinu 6.3.23.

Athugasemd: Flestir vita hvað verðbólga er: Verðlag hækkar umfram kaupmátt og er þá miðað við eitt ár.

Til eru hugtök eins og kostnaðarverðbólga og jafnvel óðaverðbólga, en varla vita margir hvað kjarnaverðbólga er. 

Kjarnaverðbólgu er ætlað að mæla verðbólgu, án þess að taka tillit til tímabundinna verðbreytinga eða breytinga vegna ákvarðana, t.d. um skattlagningu. Þannig er reynt að nálgast svokallaða undirliggjandi verðbólgu og með því fá betri vísbendingu um hvort verðbólga er á uppleið eða niðurleið og hver sé verðbólguþrýstingur til næstu ára. Þannig nýtist þessi mælikvarði betur til ákvarðana í peningamálum en hinn almenni verðbólgumælikvarði.

Þetta er hina alþýðlega skýring á hugtakinu. Skiljanlegt að blaðamaðurinn leggi ekki í skýringu á orðinu og láti duga að kasta því fram.

Tillaga: Engin tillaga.

3.

„Því sé fyr­ir­séð að skerðing­ar muni verða sítíðari til framtíðar.“

Frétt á mbl.is.

Athugasemd: Þetta orð, „sítíður“ er undarlegt og til efs að það finnist í öðrum orðabókum en þeim sem ég hef aðgang að. 

Lýsingarorðið tíður þekkja flestir. Það getur merkt oft, margoft, iðulegur, ör, oftlega, algengur, útbreiddur.

Einnig þekkist orðið ótíður, altíður.

Sí er atviksorð: Það verður sí erfiðara að fá fólk til starfa. Svona er það sí og æ.

Oftar en ekki er sí forliður: Maðurinn er sífullur, mosi getur verið sígrænn og svo framvegis.

Furðulegt er að reyra saman orðin sí og tíður því bæði orðin hafa svipaða merkingu. Þá verður til „sítíður“ sem er sama vitleysan og í orðleysunum „valkostur“, „ákvarðanataka“, „bílaleigubíll“ og „pönnukökupanna“.

Svo er það orðalagið „til framtíðar“. Hér á það ekki við, einfaldara og betra er að orða þetta eins og segir í tillögunni. Blaðamönnum þykir mörgum hverjum gott að segja einhvern giftan til fjölda ára, búsettur til fjölda ára í stað þess að segja að karlinn eða konan hafi verið gift í mörg ár, búsettur þarna lengi eða í fjölda ára. Þess ber þó að geta að það virkar gáfulegra að segja „til fjölda ára“

Tillaga: Því sé fyr­ir­séð að skerðing­ar muni verða tíðari í framtíðinni.

4.

„Ragnar Hermannsson hefur látið gott heita sem þjálfari …“

Frétt á vísi.is.

Athugasemd: Af hverju er ekki einfaldlega sagt að maðurinn hafi hætt þjálfun. Orðalagið „að láta gott heita“ er ofnotað, orðið hallærislegt og afar leiðigjarnt. Í raun og veru á það ekki við í fréttinni. 

Láta gott heita merkir ekki alltaf að hætta. Náungi gæti látið gott heita í garðverkunum og farið inn til að fá sér kaffisopa svo fer hann aftur út og heldur áfram.

Alltaf er best að skrifa einfalt mál, ekki flækja það. Þess vegna er tillagan mun skárri. 

Hér er gömul tilraun til að vera fyndinn: Presturinn spurði í skírninni; hvað heitir barnið. Og foreldrarnir sögðu: Við látum það gott heita.

Tillaga: Ragnar Hermannsson er hættur sem þjálfari …

5.

„… í ræðu sinni á aðalfundi félagsins sem fram fór á fimmtudag.“

Frétt á blaðsíðu 24 í Morgunblaðinu 11.3.23.

Athugasemd: Hafi aðalfundurinn verið á fimmtudaginn er óþarfi að bæta við að hann „hafi farið fram“. Lesandanum er þetta fullljóst en blaðamaðurinn telur svo ekki vera.

Tillaga: … í ræðu sinni á aðalfundi félagsins á fimmtudaginn.

6.

„… að þær geta stuðað fólk á förnum vegi til ólífis með fingrunum einum saman.“

Frétt á blaðsíðu 28 í Sunnudagsblaði Morgunblaðsins 12.3.23.

Athugasemd: Hvað merkir að „stuða til ólífis“. Orðalagið er óþekkt. Að öllum líkindum reyndir blaðamaðurinn að þýða eitthvað úr erlendu máli með engum árangri.

Á forsíðu Sunnudagsblaðsins stendur meðal annars:

… er hún á sviði að syngja kraftmikla tónlist.

Hvað er hægt að syngja annað en tónlist? Þetta er eins og að „lesa lestur“ eða „hoppa hopp“. Hugsanlega hefði mátt orða það svo að hún syngi ’kraftmikil lög’, hvað svo sem það nú er.

Tillaga: Engin tillaga.

Ganga burt frá borðinu - aðalfundur Festi - um er að ræða

Orðlof

Staðaldur

Orðið staðaldur merkir ’varanleiki’. Það er talið samsett úr lýsingarorðinu staður ’kyrrstæður, þrár’ og nafnorðinu aldur í merkingunni ’tími’. 

Samsetta orðið er nær eingöngu notað í föstum orðasamböndum, einkum sambandinu að staðaldri, en einnig er til orðasambandið til staðaldurs sem merkir ’til frambúðar’. Aðrar orðmyndir eru kunnar úr ritmáli en eru mjög sjaldgæfar.

Orðaborgarar. 

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Í gær tilkynntu læknar Sizemore fjölskyldu hans að hann væri ekki að fara að vakna aftur úr dái og mældu með því að slökkt yrði á vélunum sem halda honum á lífi.“

Frétt á vísi.is.

Athugasemd: Þetta er hræðilega illa skrifað. „Læknar mældu með því“ Munur er á því að mæla, það er tala, og mæla til dæmis vegalengd. Heimildin er breski vefmiðillinn Guardian. Þar stendur:

Today doctors informed his family that there is no further hope and have recommended end of life decision.

Þetta þýðir að læknar hafi sagt að staðan væri vonlaus og mæltu með lífslokameðferð.

Í fréttinni er talað um maka mannsins en vefmiðillinn nefnir kærustu („girlfriend“).

Í fréttinni er talað um heilablóðfall sem þýðingu á „brain aneurysm“. Þetta þýðir æðagúlpur í heila en það segir hinum almenna lesanda ekkert nema læknisfræðileg skýring fylgi.

Tillaga: Í gær tilkynntu læknar Sizemore fjölskyldu hans að hann myndi ekki vakna aftur úr dái og mæltu með því að slökkt yrði á vélunum sem halda honum á lífi.

2.

„… hefur hótað Glazer fjölskyldunni að ef hann fær ekki að kaupa allt félagið þá gangi hann burt frá borðinu.“

Frétt á dv.is. 

Athugasemd: Fréttin er varla skiljanleg svo illa er hún skrifuð. Blaðamaðurinn er greinilega óvanur skrifum og enginn hjálpar honum eða leiðbeinir.

Í fréttinni segir:

Glazer fjölskyldan er nefnilega byrjuð að skoða það að selja aðeins minnihluta í félaginu frekar en allt félagið.

Atviksorðið „nefnilega“ gegnir þarna engu hlutverki, hjálpar lesandanum ekkert til skilnings. 

Orðalagið „er byrjuð að skoða“ er barnalega orðað. Flestir myndu nota sögnina að íhuga í staðinn.

Þar af leiðandi væri eftirfarandi skárra:

Glazer fjölskyldan íhugar að selja aðeins minnihlutann í félaginu.

Mikilvægt er að blaðamaðurinn fá góða tilsögn í fréttaskrifum. Hann virðist ekki hafa fengið neina.

Tillaga: … hefur hótað Glacer fjölskyldunni að hann hætti við fái hann ekki að kaupa meirihlutann í félaginu.“

3.

„Aðalfundur Festi hf. 2023.“

Auglýsing á blaðsíðu 5 í Morgunbaðinu 1.3.23

Athugasemd: Festi getur merkt stöðugleiki, staðfesta, einnig keðja, lína og fleira. Það er til í samsetningum eins og hálsfesti og landfesti.

Kvenkynsnafnorðið festi og örnefnið Festi beygist eins:

festi
festi
festi
festar

Í auglýsingunni segir:

Stjórn Festi hf. boðar til aðalfundar sem …

Neðst í auglýsingunni stendur staður og dagsetning og undir því „Stjórn Festi hf.“ Í bæði skiptin á að beygja nafn fyrirtækisins og nota eignarfallið Festar.

Skammt austan við Grindavík er Festarfjall. Samkvæmt landakorti er í því klettabelti sem nefnist Festi. Þar er bratt ofan í fjöru. Fyrir mörgum árum var kaðall frá bjargbrún og niður í fjöru og gat maður þar handstyrkt sig eftir honum upp og niður.

Stundum ber á því að nöfn fyrirtækja eru ekki fallbeygð. Fólk kaupir í „Hagkaup“ en ætti að vera í Hagkaupi eða Hagkaupum eftir því hvort nafnið eigi að vera í eintölu eða fleirtölu. Heyrst hefur: Ég fór í „Krónan“, „Kringlan“ og svo framvegis.

Tillaga: Aðalfundur Festar hf. 2023

4.

„Neyt­enda­stofa hef­ur úr­sk­urðað að Sam­kaup braut lög vegna …“

Frétt á mbl.is.

Athugasemd: Samkaup braut lög en stofnunin úrskurðaði að fyrirtækið hafi brotið lög. Hjálparsögnin þarf að fylgja.

Tillaga: Neyt­enda­stofa hef­ur úr­sk­urðað að Sam­kaup hafi brotið lög vegna …

5.

„… var sömuleiðis frestað í kjölfar þess að ríkissáttasemjari kynnti nýja miðlunartillögu í kjaradeilunni í gærmorgun.“

Frétt á blaðsíðu 4 í Morgunblaðinu 2.3.23.

Athugasemd: Þarna segir að aðgerðum hafi verið frestað og á eftir kemur „í kjölfar þess“ sem er ofnotað og skelfilega tilgerðalegt orðalag. 

Aðgerðum var frestað þegar ríkissáttasemjari kynnti nýja miðlunartillögu. Hér má líka nota af því að, því, eftir að og fleira.

Ábendingafornafnið þess er hræðilega ofnotað og í mörgum tilvikum má sleppa því. Dæmi um ofnotkunina eru mörg: „í kjölfar þess“, „mikilvægi þess“ …

Tillaga: … var sömuleiðis frestað þegar ríkissáttasemjari kynnti nýja miðlunartillögu í kjaradeilunni í gærmorgun.

6.

„Um er að ræða 35.000 fermetra af húsnæði sem …“

Auglýsing á blaðsíðu 45 í Morgunblaðinu 2.2.23

Athugasemd: Orðalagið „um er að ræða“ er óskaplega vinsælt hjá blaðamönnum, því er það ofnotað og botnfrosið. 

Í auglýsingunni liggur allt ljóst fyrir lesandanum en skrifarinn virðist ekki viss og til að hnykkja á því segir hann „um er að ræða“. Tillagan er margfalt skárri.

Tillaga: Húsið er 35.000 fermetrar sem …